Андорра

Андорра Кенәзлеге (кат. Principat d’Andorra, исп. Principado de Andorra, франц. Principauté d'Andorre), Андо́рра — Европаның диңгеҙгә сығыу юлы булмаған кәрлә дәүләте, кенәзлек. Көнсығыш Пиренеи тау системаһында Франция һәм Испания араһында урынлашҡан. Атамаһы баск. andurrial һүзенән килеп сыҡҡан, «буш ятҡан ер» тигәнде аңлата.

Андорра Кенәзлеге
Principat d'Andorra

Флаг
Девиз: «Virtvs Vnita Fortior (Латин: Берҙәмлек көс бирә)»
Гимн: «El Gran Carlemany»
Рәсми тел	каталан[1]
Баш ҡала	Андорра-ла-Велья
Эре ҡалалар	Андорра-ла-Велья
Идара итеү төрө	конституцион монархия Франция һәм Урхель епископының уртаҡ протектораты
Кенәздәр Премьер-министр	Франсуа Олланд Жоан Энрик Вивес-и-Сисилиа Антони Марти
Территория • Бөтәһе • % һыу өҫтө	178 468 км² 0,26 (121,4 га)[2]
Халыҡ • Һаны (2010) • Халыҡ тығыҙлығы	91 023[3] чел. (194) 180 чел./км²
КПҮИ (2011)	0,838 [4] (бик юғары) (32 урын)
Валюта	Евро (€) (EUR, код 978)[5]
Интернет-домен	.ad
Код ISO	AD
МОК коды	AND
Телефон коды	+376
Сәғәт бүлкәте	1

Элек ябыҡ кенәзлек бөгөн туризмға күрә үҫешкәнгә күрә сәскә ата^[6].

Милли составы буйынса халҡы (1995):

• андоррандар (каталандар) — 31 %
• испандар — 45 %
• португалдар — 11 %
• француздар — 8 %.

Рәсми тел — каталан теле.

Тарихы

• 778 — беренсе мәртәбә телгә алына.
• 790 —Франк короле Карл Великий Андорраның бойондороҡһоҙлоғон гарантиялай.
• 805 — Андорра кенәзлеге нигеҙләнгән йыл. Андорра общинаһы кешеләре франк ғәскәрен ғәрәптәрҙең тылына үткәрә, шуның өсөн Бөйөк Карл общинаға Бөйөк азатлыҡ Хартияһын (Magna Carta) бүләк итә.
• IX век — ил биләмәһенә ғәрәптәр һөжүме.
• 1278 — Графом де Фуа и испан епископы Урхельский Андорраның ике ҡатлы суверинитеты тураһында килешеү төҙөй.
• 1479 — граф Франциск Феб де Фуа Королевство Наварра кореллегенең короле була, шулай итеп Андорраға хоҡуҡтар навар короллегенә күсә.
• 1589 — Наварра кореле Генриха IV исеме менән Франция тәхетенә күтәрелә. Суверинитет хоҡуҡтары Францияға күсә.
• 1866 — Андорра конституцияһы төҙөлә.
• 1934 — хәҙергә Андорра консититуцияһы нигеҙҙәре төҙөлә.
• 1934 — Скосырев Борис Михайлович 8 июлдә үҙен Андорра кореллеге короле итеп тәҡдим итә.
• 1976 — беренсе сәйәси фиркә — Андорра демокритик фирҡәһе төҙөлә.
• 1981 — власть закон сығарыу һәм башҡарма власҡа бүленәю
• 1993 йылға тиклем — Франция һәм епископ Урхельскийҙың ике ҡатлы протектораты аҫтында була.
• 1993 — яңы конституция ҡабул ителә; БМО ағзаһы.
• 1994 год — Андорра Евросоюз ағзаһы; Марк Форне Мольне — премьер.
• 13 июнь 1995 йыл — Рәсәй Федерацияһы менән дипломатик мөнәсәбәт булдырыла.
• 2004 — Футбол буйынса Андорра йыйылма командаһы Македония менән матчта беренсе еңеү Стадионда 114 кеше була.
• С 2004 — Евровидение йыр конкурсында Андорра ҡатнаша башлай.

Әҙәбиәт

• Матвеев Г. П. Андорра, Лихтенштейн, Монако, Сан-Марино. — М.: Географгиз, 1959. — 88 с. — (У карты мира). (обл.)

Иҫкәрмәләр

1. Конституция Андорры (инг.)Описание Андорры-ла-Велья на сайте туристической системы Туры.ру  (билдәһеҙ). — Подробная информация о столице Андорры. Дата обращения: 12 ғинуар 2012. Архивировано 2 февраль 2012 года.
2. Girard P & Gomez P (2009), Lacs des Pyrénées: Andorre. Ҡалып:Fr
3. World Gazetteer(недоступная ссылка)
4. Human Development Report 2011 (ингл.). United Nations Development Program (2011). Дата обращения: 6 ноябрь 2011. Архивировано 2 февраль 2012 года. 2012 йыл 4 февраль архивланған.
5. Валюта Андорры 2009 йыл 27 май архивланған. (принято в одностороннем порядке, не входит в |Еврозону)
6. http://www.estadistica.ad/serveiestudis/web/exportar_banc_dades_csv.asp?formules=anual%7Cinici&any1=01/01/2008&any2=01/01/2008&codi_divisio=380&lang=1&codi_subtemes=59&codi_tema=10 2018 йыл 2 апрель архивланған.

Һылтанмалар

• Андорра Open Directory Project (dmoz) һылтанмалар каталогында.
• Андорра — Происхождение, история, география, достопримечательности, рус.
• Информация об органах конституционного контроля Андорры
• История независимости Андорры с 1933 по 1940 года 2019 йыл 14 ғинуар архивланған.