Әрмәндәр

Әрмәндәр (рус. армяне, әрмәнсә Հայեր, hayer [hɑˈjɛɾ]) — һинд-европа ғаиләһенең әрмән телендә һөйләшеүсе боронғо халыҡ. Әрмәнстан һәм танылмаған Таулы Ҡарабахтың төп халҡы. Шулай уҡ күп әрмәндәр Ливан, Абхазия, Рәсәй илдәрендә йәшәй.

Әрмәндәр
Туған тел	Әрмән теле
Этнохороним	armean, armeancă һәм armén
Дәүләт	Әрмәнстан
Дипломатические отношения	Assyrians[d]
Ҡайҙа өйрәнелә	арменистика[d]
Әрмәндәр Викимилектә

Әрмәндәрҙең дөйөм һаны яҡынса 10-12 млн. кеше.

Бөйөк Тигран (95–55 б.э.т.) идара иткән осорҙағы Әрмәнстан картаһы

Тарих

II б.э.т. мең йыллыҡ VI б.э.т. быуатҡа тиклем Әрмән таулығында әрмән халҡы формалашҡан тип һанала.

Үҙатамаһы - һай (Հայ), бер фараз буйынса Урарту төбәге Һати атамаһынан килеп сыҡҡан.

522 б.э.т. фарсы батшаһы Дарий I Беһистун яҙмаһында Арминия илен телгә ала. Атама Мелитенаға сиктәш төбәк Armi, фарсыса Armina атамаһынан сыҡҡан.

Әрмәндәрҙең боронғо ҡанбабалары фригиялылар, мушки, хурриттар, урартуҙар ҡәбиләләре булған тип һанала.

Әрмәндәрҙең генетикаһы

Сенгер институтының эҙләнеү мәғлүмәттәренә ҡарағанда, әрмәндәрҙең генетик популяцияһы б.э.т. 3 меңенсе йылдарҙа барлыҡҡа килгән һәм әрмән популяцияһының генетик ҡатнашыуы б.э.т. 1200 йылдарҙа туҡтаған^[1][2].

Хәҙерге әрмәндәрҙе генетик тикшереүҙәр мәғлүмәттәре ^[3].

Әрмәндәрҙең гаплогруппаларында Y-хромосома төркөмдәренең йышлығы һәм төрлөлөгө.	Әрмәндәрҙең һәм күршеләренең [[Y-хромосома|Y-хромосомалы] гаплогруппаларында филогенетик бәйләнештәр.

FTDNA-ның әрмән проекты мәғлүмәте буйынса, әрмәндәр араһында Y-хромосом гаплогруппалары R1b1a2 (26,5 %), J2a (19,1 %), G2a (9,5 %), J1* (8,3 %), E1b1b1 (6,8 %), J1c3d (5,5 %), T1 (5,5 %) таралған^[4].

Галерея

• 
  Антиох I — әрмән батшаһы, б.э.т. I быуат .
• 
  Әрмән ҡатын-ҡыҙы, 19 быуат (авторы Шарль Ландель)
• 
  Әрмән һуғышсыһы, Ҡарабах, 1837 йыл
• 
  Исфахан әрмәндәре, 1850 йылғы картина
• 
  Әрмәндәр, Таулы Ҡарабах, XX быуат
• 
  Әрмән гаиләһе, Бостон, АҠШ
• 
  Әрмән кешеһе Әһәмәниҙәр дәүләте батшаһына яһаҡ түләй, VI—V б.э.т., Персеполь
• 
  Иерусалимда әрмән руханиҙары, 1906 йыл
• 
  Истанбулда әрмән мәктәбе уҡыусылары, 1921 йыл
• 
  1930-сы йылдарҙа әрмән осоусылары
• 
  Еревандың үҙәк өлөшө Арарат тауы фонында

Һылтанмалар

• В. Я. Брюсов. Летопись исторических судеб армянского народа. — Ер., 1940.
• Армяне // Народы России. Атлас культур и религий. — М.: Дизайн. Информация. Картография, 2010. — 320 с. — ISBN 978-5-287-00718-8.
• Армяне // Этноатлас Красноярского края / Совет администрации Красноярского края. Управление общественных связей; гл. ред. Р. Г. Рафиков; редкол.: В. П. Кривоногов, Р. Д. Цокаев. — 2-е изд., перераб. и доп. — Красноярск: Платина (PLATINA), 2008. — 224 с. — ISBN 978-5-98624-092-3.
• Народы России: живописный альбом, Санкт-Петербург, типография Товарищества «Общественная Польза», 3 декабря 1877, ст. 415

1. Date of Armenia’s Birth, Given in 5th Century, Gains Credence
2. Marc Haber, Massimo Mezzavilla, Yali Xue, David Comas, Paolo Gasparini, Pierre Zalloua, Chris Tyler-Smith Genetic evidence for an origin of the Armenians from Bronze Age mixing of multiple populations. — 2015. — DOI:10.1101/015396
3. Date of Armenia’s Birth, Given in 5th Century, Gains Credence
4. Family Tree DNA — Armenian DNA Project