Фирғәнә үҙәне

Фирғәнә үҙәне (үзб. Фарғона водийси/Farg‘ona vodiysi, ҡырғ. Фергана өрөөнү, таж. Водии Фарғона) — Урта Азия тауҙары араһындағы уйпатлыҡ. Майҙаны яҡынса 22 мең км², ә тирә-яҡ тауҙар менән бергә 80 мең км² тиклем. Планда яҡынса 300 км оҙонлоҡтағы һәм 170 км киңлектәге эллипсты хәтерләтә.

Фирғәнә үҙәне
Тау һырты	Тәңре-Тау
Дәүләт	Ҡырғыҙстан  Үзбәкстан  Тажикстан
Һыу ятҡылығы буйында урынлашҡан	Һырдаръя
Тәбиғи-географик объекты сиктәрендә урынлашҡан	Үҙәк Азия
Фирғәнә үҙәне Викимилектә

Фирғәнә үҙәне картаһы

Союздаш республикалар араһында Фирғәнә үҙәненең бүленеше

1980-sе йылdаrźа Säl-Uñğır mämеryähеndä sоvеt археологтары антропологик материалдар (кеше тештәре һәм ҡулбаш һөйәге) таба, уларҙы архаик эректоид формаларҙың береһенә ҡараған кешенеке булараҡ баһалайҙар. Шул уҡ ваҡытта комплекстың 1 миллион йылдан ашыу элекке тип белдерелгән бәхәсле датаһы раҫланмай^[1].

Халҡы

Фирғәнә үҙәне Урта Азияла иң юғары халыҡ тығыҙлығына эйә. Үҙәк өлөшөн — Үзбәкстандың иң тығыҙ тораҡ өлкәләре (Фирғәнә, Наманған һәм Андижан), периферияларын Үзбәкстандың Жалал-Абад, Ош, Баткен өлкәләре һәм Тажикстандың Сөғд өлкәһе биләй. XVIII-XIX быуаттарҙа үҙән Коканд ханлығының үҙәге булып тора. Һуңыраҡ, 1876 йылда, Рәсәй империяһы составына инә (Фирғәнә өлкәһе). Үҙ тарихында географик һәм сәйәси бөтөнлөктө һаҡлап килеп, төбәк 1920 йылда ғына күрһәтелгән илдәр араһында бүленгән.

Иҡтисады

Халыҡтың күпселек өлөшө ауыл хужалығы өлкәһендә мәшғүл. Һуғарыулы ерҙәрҙә мамыҡ үләне, дөгө сәсеүлектәре, емеш-еләк, ҡауын-ҡарбуз баҡсалары тупланған, тау буйҙарында иген культуралары сәсеүлектәре бар. Сүллек тигеҙлектәре участкалары — йыл әйләнәһенә, ә эфемер үҫемлектәр етештерелгән адырҙар яҙ көнө хеҙмәт итә. Әммә дәүләт сиктәренең барлыҡҡа килеүе транспорт бәйләнешен ҡыйынлаштыра.

Фирғәнә үҙәне — мең ярым йыллыҡ ебәк етештереү тарихы булған ебәкселектең ҙур төбәге.

Иҫкәрмәләр

1. Новосибирские археологи возобновили раскопки в пещере Сель-Унгур  (урыҫ). bsk.nios.ru. Дата обращения: 31 ғинуар 2020. Архивировано 1 октябрь 2019 года.

Әҙәбиәт

• Бернадский Г. М. Маршруты Ферганской долины (рус.). — М.: Физкультура и спорт, 1972. — 120 с. — (По родным просторам). — 19 000 экз.
• Абашин С. Н. Население Ферганской долины (К становлению этнографической номенклатуры в конце XIX — начале XX века) // Ферганская долина: Этничность, этнические процессы, этнические конфликты. — М., 2004.

Һылтанмалар

• Почти 30 лет эти страны не могут поделить границы. Их конфликт опасен для России  (урыҫ). lenta.ru. Дата обращения: 31 ғинуар 2020. // Лента. Ру, 19 октября 2019