славян телдәренең төрлө төркөмдәрен билдәләү өсөн ҡулланылған терми From Wikipedia, the free encyclopedia
Төньяҡ славян телдәре — славян телдәренеңтөрлө төркөмдәрен билдәләү өсөн ҡулланылған термин.
Төньяҡ славян телдәре | |
Таксон |
төркөм |
---|---|
Статус |
фәнни фараз |
Классификация | |
Категория | |
Һинд-европа ғаиләһе | |
Состав | |
Телдәрҙең кодтары | |
ISO 639-2 |
— |
ISO 639-5 |
— |
«Төньяҡ славян телдәре» термины көнбайыш славян телдәре һәм көнсығыш славян телдәрен бергәләп көньяҡ славян телдәренә ҡаршы ҡуйғанда ла берләштерә ала.
IX быуатта славяндарҙың көньяҡ төркөмө мадьярҙарҙың Урта дунай уйһыулығы территорияһына баҫып инеүе һөҙөмтәһендә башҡа төркөмдәрҙән айырыла, был дөйөм славян ареалы телдәренең ике өлөшөнөң үҙ аллы тел булып үҫеүенә сәбәпсе була. Төньяҡ һәм көньяҡ славян телдәре араһындағы бүленеш киң танылыу алмаһа ла һәм, славян телдәре классификацияһында, ҡағиҙә булараҡ, төшөрөлөп ҡалдырылһа ла, төньяҡ славян телдәре термины йыш ҡына көнсығыш һәм көнбайыш славян телдәренең ҡыҫҡартылған билдәләмәһе сифатында барлыҡҡа килә[1][2].
XIX быуатта термин панславистар даирәләрендә популяр була, бигерәк тә Рәсәйҙә, унда ул поляктар, чехтар һәм урыҫтар араһында тығыҙ бәйләнеш идеяһына ҡарай, был Польшаның Рәсәй составында булыуын дәлилләргә тейеш була.
Хәҙерге генетик тикшеренеүҙәр көнбайышта Польшала һәм көнсығышта Волгаға тиклемге географик арауыҡта йәшәгән көнбайыш һәм көнсығыш славян популяцияларының күпселеге араһында тәрән генетик туғанлыҡ булыуын, был көнбайыш һәм көнсығыш славяндарҙың күпселегенең генетик гомогенлығын (бер төрлөлеген) иҫбатлай. Көнбайыш һәм көнсығыш славяндарҙа уртаҡ «үҙәк көнсығыш европа» генетик субстраты бар. Популяция эсендә генетик төрлөлөк көнбайыш һәм көнсығыш славяндарҙың айырым тармаҡтары араһындағы төрлөлөктән юғарыраҡ, был дөйөм генетик субстраттың өҫтөнлөгөн иҫбатлай, шуға күрә көнбайыш һәм көнсығыш славяндарҙың генетик туғанлығы лингвистик туғанлыҡ менән билдәләнмәгән, ә дөйөм славянлыҡҡа тиклемге сығышына бәйле[3][4].
Шулай уҡ «төньяҡ славян телдәре» термины, традицион көнбайыш славян, көнсығыш славян һәм көньяҡ славян телдәренә ҡарамаҫтан, славян телдәренең фаразланған дүртенсе төркөмөнә ҡарауы мөмкин.
Бәғзе славистар фекеренсә, бындай төркөм ҡасандыр булған һәм хәҙер юҡҡа сыҡҡан бер төркөм славян диалекттарын үҙ эсенә алған, уларҙы көнбайыш славян, көнсығыш славян телдәре төркөмдәренә индереп булмай. Боронғо Новгород диалектында башҡа бер славян телендә лә һаҡланмаған праславян архаизмдары булған, тимәк, уларҙы был төркөмдөң өлөшө тип иҫәпләргә нигеҙ бар[5]. Төньяҡ көнбайыш славян һәм көнсығыш славян диалекттарының бер өлөшөнөң (һуңыраҡ уларҙан лехит телдәре, шулай уҡ боронғо Новгород һәм боронғо Псков диалекттары формалаша) үҫешенең билдәле бер тарихи этабында ҡайһы бер уртаҡ һыҙаттары була[6].
Яһалма төньяҡ славян телдәре — славян телдәре нигеҙендәге яһалма телдәр төркөмө[7][8][9]. Миҫалдар:
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.