From Wikipedia, the free encyclopedia
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Тигирек ҡурсаулығы (рус. Тигире́кский заповедник)[1] 1999 йылдың 4 декабрендә ойошторола; Рәсәйҙә иң йәш ҡурсаулыҡтарҙың береһе. Алтай крайының көньяҡ-көнбайыш өлөшөндә урынлашҡан. Ул үҙ эсенә өс участканы ала: Ханхарин һәм Тигирек (Краснощековский районы), Белорецкий (Змейногорский һәм Третьяков райондары). Алтай-Саян экотөбәге ҡурсаулыҡтары һәм милли парктары ассоциацияһы составына инә[2].
| Тигирек ҡурсаулығы | |
|---|---|
 Тигирек ҡурсаулығының буфер зонаһында Шляпная тауы | |
| Категория МСОП — Ia (Ҡәтғи тәбиғи резерват) | |
| Төп мәғлүмәт | |
| Майҙаны | 41 505 га |
| Нигеҙләнгән ваҡыты | 4 декабрь 1999 йыл |
| Урынлашыуы | |
| 51°00′00″ с. ш. 82°55′00″ в. д.HGЯO | |
| РФ субъекты | Алтай крайы |
| Яҡындағы ҡала | Змеиногорск |
tigirek.oopt22.ru | |
 Тигирек ҡурсаулығы Викимилектә | |
Барлыҡҡа килеүенең маҡсаты — Төньяҡ-Көнбайыш Алтай территорияһының биологик һәм ландшафт төрлөлөгөн һаҡлау. Ҡурсаулыҡта ҡара ылыҫлы тайга һәм урман-дала үҫемлек берләшмәләре айырыуса ҙур әһәмиәткә эйә[3].
Территорияһы Чарыш йылғаһының уң ҡушылдыҡтары һәм Алей йылғаһы сығанаҡтарының үрге ағымдары араһындағы һыу айырғыста урынлашҡан. Ҡурсаулыҡ майҙаны 41 505 гектар, буфер зонаһы 26 257 гектар тәшкил итә.
Ҡурсаулыҡ өс биләмәнән тора:
Рельефы
Ҡурсаулыҡ рельефы тәпәш һәм уртаса таулы, көмбәҙгә оҡшаш түбәләр өҫтөнлөк итә. Абсолют бейеклеге диңгеҙ кимәленән 2015 м тиклем етә (Ҡара тау). Абсолют бейеклектәр диңгеҙ кимәленән 300—2000 метр бейеклектә ята. Уртаса бейеклеге — 800—1500 м. Бында тау тундраһы, Альп һәм субальп болондары участкалары берләшә[5].
Йылға селтәре
Ҡурсаулыҡтың йылға селтәре тығыҙ һәм тармаҡланған. Территорияның төп өлөшө Тигирек һыртының көнбайыш өлөшөндә урынлашҡан. Йылғаларҙың барыһы ла Алея һыу системаһына ҡарай[6].
Климаты
Ҡурсаулыҡтың климаты ҡырҡа континенталь, йәйен эҫе һәм ҡышын һыуыҡ. Ғинуарҙың уртаса температураһы −12 градустан −16 градусҡа тиклем, июлдә — 16-нан 18-гә тиклем. Ғинуарҙа температура −52 ºС (абсолют минимум) тиклем түбәнәйеүе мөмкин, июлдең абсолют максимумы +33… +38 º. Йәй көнө сағыштырмаса дымлылыҡ (йылына 600-ҙән 800 миллиметрға тиклем яуым-төшөм) арта һәм 70-90 % тәшкил итә[7].
Ҡурсаулыҡтың үҫемлектәр япмаһы үҙенсәлектәре уның географик урыны, климаттың төрлөлөгө һәм экологик шарттарҙың күп төрлөлөгө менән билдәләнә. Үҫемлектәр донъяһында ҡара ылыҫлы тайга төп урында тора[8][7].
Ҡурсаулыҡ территорияһында өсөнсөл (дөрөҫөрәге, неоген) осорға ҡараған көпшәле үҫемлектәрҙең реликттары табылған[9].
Бында төбәк һәм федераль кимәлдәге Ҡыҙыл китаптар исемлегенә индерелгән үҫемлектәрҙең 34, лишайниктарҙың 12 һәм бәшмәктәрҙең 2 төрө үҫә[10].
Ҡурсаулыҡ фаунаһы, иң тәүҙә, һоро айыу, болан, ҡоралай, мышы кеүек эре хайуандарҙан тора. Бөтә ерҙә лә кеш, һары шәшке, aç, тейен, әлгәнйәк, аҡҡуян таралған. Төлкө, йәтсә, ҡоно, тау шәшкеһе һирәгерәк осрай, кабаргалар аҙ.
Ҡурсаулыҡта ҡоштарҙың күп төрҙәре йәшәй. Урман ҡоштарынан сел, ҡор, Һупайҙы , һоро ябалаҡ, баян ҡош, һирәкләп һуйыр осрай.
Ҡурсаулыҡ биләмәһендә һирәк осрай торған һәм юғалыу хәүефе аҫтында булған 38 төр хайуан, шул иҫәптән 14 төр хайуан, ҡоштарҙың 16 төрө, 1 төр балыҡ, бөжәктәрҙең 7 төрө, үрмәксе һымаҡтар класына ҡараған бер төр осрай, улар милли һәм төбәк Ҡыҙыл китаптарына индерелгән. Кесе балғабаш тәүге тапҡыр Алтай территорияһында ғына түгел, шулай уҡ Көнбайыш Себерҙә лә теркәлгән[11].
