Халыҡ-ара тәбиғәтте һаҡлау союзы

Халыҡ-ара тәбиғәтте һаҡлау союзы (берлеге) (франц. Union internationale pour la conservation de la nature, IUCN, рус.  Международный союз охраны природы, МСОП) — планетаның биотөрлөлөгөн һаҡлау мәсьәләләрен яҡтыртыусы коммерцияға ҡарамаған халыҡ-ара ойошма. Ойошма яңылыҡтар бирә, төрлө илдәрҙә конгресстар үткәрә, яҡлауға мохтаж төрҙәрҙең исемлеген әҙерләй. БМО-ның Генераль Ассамблеяһында ойошманың күҙәтеүсе статусы бар.

Гланде ҡалаһында штаб-квартира, Швейцария

IUCN
Тип	Халыҡ-ара ойошма
Нигеҙләү йылы	Октябрь 1948, Фонтенбло, Франция
Урыны	Rue Mauverney 28, 1196 Гланд, Швейцария
Төп фигуралар	Mr Valli Moosa Ms Julia Marton-Lefèvre
Эшмәкәрлек өлкәһе	Тәбиғәтте һаҡлау
Хеҙмәткәрҙәр һаны	бөтә донъя буйлап 1 100 тирәһе
Веб-сайт	iucn.org

Ойошма 1948 йылда төҙөлгән, шиаб-квартираҙы Гланде (Швейцария) ҡалаһында урынлашҡан. Союз 82 илде (шул иҫәптән Рәсәйҙең тәбиғәт ресурстары һәм экология министрлығы), 111 хөкүмәт учреждениеларын, 800-ҙән артыҡ хөкүмәткә ҡарамаған ойошманы, 181 илдән 10 000 -гә яҡын ғалим һәм экспертты берләштерә.

Мәсьәләләре

Тәбиғәттең бөтөнлөгөн һәм төрлөлөгөн һаҡлау маҡсатында йоғонто яһау, дәртләндереү һәм бөтә донъя йәмәғәтселегенә ярҙам итеү, шулай уҡ тәбиғәт ресурстарын тиң хоҡуҡлы файҙаланыу.

Союз, ағза-ойошмаларҙан башҡа 6 фәнни комиссияны һәм профессиональ секретариатты берләштерә.

Хәүефлелек дәрәжәләре

1963 йылдан Халыҡ-ара тәбиғәтте һаҡлау союзы (Международный союз охраны природы, МСОП) хәүеф янаған хайуандар һәм үҫемлектәр исемлеген (Ҡыҙыл китап) төҙөй. Унда хәүефлелек 5 дәрәжәгә бүленә:

• Extinct (юҡҡа сыҡҡан) (EX)
• Extinct in the Wild (ҡырағай тәбиғәттә юҡҡа сыҡҡан) (EW)
• Critically Endangered (киҫкенләшкән хәүефлек) (CR)
• Endangered (хәүефле) (EN)
• Vulnerable (бирешеүсән) (VU)
• Near Threatened (бирешеүсәнгә яҡын) (NT)
• Least Concern (иң аҙ хәүефле) (LC)
• Data Deficient (етерлек мәғлүмәт юҡ) (DD)
• Not Evaluated (хәүеф баһаланмай) (NE)

Махсус һаҡланған биләмәләрҙең классификацияһы

Халыҡ-ара тәбиғәтте һаҡлау союзының XIV Генераль ассамблеяһы (Ашхабад. 25 сент. — 5 окт. 1978 й)

1978 йылда союз махсус Ерҙең махсус һаҡланған территорияларын квалификациялау системаһын ҡабул итә, 1994 йылда был системаны яңырта;

• Категория Ia һәм b: ҡәтғи тәбиғи резерват — тейелмәгән тәбиғәт, тулы һаҡлау;
• Категория II: милли парк — туризм менән яраҡлаштырылған экосистеманы һаҡлау;
• Категория III: тәбиғәт ҡомартҡыһы — тәбиғи иҫтәлекле урындарҙы һаҡлау
  
• Категория IV: заказник — төрҙәрҙең йәшәгән урынын идара итеү ысулы менән һаҡлау урыны;
  
• Категория V: махсус һаҡлана торған ер өҫтө һәм диңгеҙ ландшафты — ер өҫтө һәм диңгеҙ ландшафтын һаҡлау һәм ял итеү урыны;
  
• Категория VI: идара ителеүсе ресурслы махсус һаҡлана торған урын — экосистеманы һаҡсыл ҡулланыу.

Наградалар

1993 йылда союз Зәңгәр Планета премияһын алды.