Иҫке Арыҫланбәк

Иҫке Арыҫланбәк (рус. Староарсланбеково) — Башҡортостандың Туймазы районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 119 кеше^[2]. Сәйрән ауыл Советы составына инә. Почта индексы — 452791, ОКАТО коды — 80251845003.

Ауыл
Староарсланбеково башҡ. Иҫке Арыҫланбәк
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Туймазы
Ауыл Советы	Сәйрән
Координаталар	54°30′58″ с. ш. 54°13′29″ в. д.HGЯO
Халҡы	↘119[1] кеше (2010)
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Почта индексы	452791
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 251 845 003
ОКТМО коды	80 651 445 121
Староарсланбеково

Тарих

Ауылға Ҡазан даруғаһы Ҡобау улусы башҡорттары үҙ ерҙәрендә Арыҫланбәк исеме менән нигеҙ һала. Арыҫланбәк 1758 йылдан алып билдәле. XVIII быуат уртаһында этник яҡтан ҡатнаш булып китә, 1758 йылдың 12 октябрендәге һәм 1781 йылдың 1 мартындағы керҙәшлек килешеүҙәре буйынса аҫаба күбәүҙәр типтәрҙәрҙе ҡабул итә. 1795 йылда 15 йортта 98 кеше йәшәгән, 1865 йылда 85 йортта — 448 кеше. Малсылыҡ, игенселек, балта эштәре менән шөғөлләнгәндәр. Мәсет, һыу тирмәне булған. Шулай уҡ Ҡыбау, Бигәнәш исемдәре менән теркәлгән. 1906 йылда 2 мәсет, урыҫ‑башҡорт мәктәбе, күн заводы, бакалея кибете, мөгәзәй теркәлгән.

Абдулләләм Ғәҙеллыпин, 1782 йылда тыуған, XIX быуаттың 30-сы йылдарында 12-се башҡорт кантонының 18-се тирмәһе старшинаһы булып хеҙмәт итә. Уның «1812 йылдың 19 мартында Парижды алған өсөн» һәм «1812 йылғы Ватан һуғышы иҫтәлегенә», «5-се башҡорт полкы менән француз ғәскәрҙәренә ҡаршы булғанда» көмөш миҙалдары була

1905—1919 йылдар араһында Яңы Арыҫланбәк ауылы барлыҡҡа килә, унда аҫабалар күсеп килә, унда 1920 йылда 140 йортта 714 кеше иҫәпләнә. Яңы Арыҫланбәк ауылы барлыҡҡа килгәндән һуң Арыҫланбәк хәҙерге исемен йөрөтә^[3].

1843 йылда 12 башҡорт 64 бот ужым һәм 322 бот яҙғы иген сәскән^[4].

Хәҙерге осор

Халҡы ЯСЙ «Сәйрән» ауыл хужалығы предприятиеһында эшләй. Ауылда фельдшер‑акушерлыҡ пункты бар. Башҡорттар йәшәй (2002)^[5].

Халыҡ һаны

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август	555
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар	430
1959 йыл 15 ғинуар	264
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар	136
2002 йыл 9 октябрь	118
2010 йыл 14 октябрь	119	47	72	39,5	60,5

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Милли состав

Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу (2002) мәғлүмәте буйынса — күпселек милләт башҡорттар (78 %)^[6].

Географик урыны

Нөгөш йылғаһы (Өҫән ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Алыҫлығы:^[7]

• Район үҙәгенә тиклем (Туймазы): 47 км
• Ауыл Советы үҙәгенә тиклем (Сәйрән): 5 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Ҡандра): 17 км.

Урамдары

Урам исеме^[8]:

• Үҙәк урам (рус. улица Центральная)

Билдәле шәхестәре

• Сөләймәнов Фәтих Ҡәйүм улы (25.07.1924—14.05.1997), хеҙмәт алдынғыһы, йәмәғәтсе. 1942–1979 йылдарҙа Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ орденлы Белорет металлургия комбинатының сым һыҙыусыһы һәм участка мастеры. СССР-ҙың 9-сы саҡырылыш Юғары Советы депутаты. Социалистик Хеҙмәт Геройы (1966). Белорет ҡалаһының почётлы гражданы (1987).
• Төхвәтуллин Расфар Мөхлис улы (4.04.1933) — социолог-ғалим, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Социология фәндәре докторы (2000), профессор (2001). Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары профессиональ белем биреү хеҙмәткәре (2000)^[9].
• Әбделғәлләм Ғәҙелшин (1782—?) — хәрби эшмәкәр. 1812 йылғы Ватан һуғышында һәм Рус армияһының сит илгә 1813—1814 йылдарҙағы походтарында ҡатнашыусы.

Иҫкәрмәләр

1. Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан  (билдәһеҙ). Дата обращения: 20 август 2014. Архивировано 20 август 2014 года.
2. Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
3. Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — С. 260. — ISBN 978-5-295-04683-4.
4. Иҫке Арыҫланбәк // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
5. Иҫке Арыҫланбәк // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
6. Единый электронный справочник муниципальных районов Республики Башкортостан — Excel форматында ҡушымта(недоступная ссылка) (рус.)
7. Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник / Сост. Р. Ф. Хабиров. — Уфа: Белая Река, 2007. — 416 с. — 10 000 экз. — ISBN 978-5-87691-038-7.
8. «Налог Белешмәһе» системаһында Иҫке Арыҫланбәк ауылы
9. Башҡорт энциклопедияһы — Төхвәтуллин Расфар Мөхлис улы 2016 йыл 21 апрель архивланған. (Тикшерелеү көнө: 4 май 2018)

Әҙәбиәт

• Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)
• Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий — Уфа: Китап, 2009. — 744 б. — ISBN 978-5-295-04683-4.

Һылтанмалар

• Иҫке Арыҫланбәк // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9. {V|10|02|2019}}
• Совет муниципальных образований Республики Башкортостан
• Иҫке Арыҫланбәк // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
• Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — С. 260. — ISBN 978-5-295-04683-4.
• «Налог Белешмәһе» системаһында Иҫке Арыҫланбәк ауылы