Затлы газдар (рус. Благородные газы; шулай уҡ инерт[1] йәки һирәк газдар[2]) — оҡшаш үҙсәнлектәргә эйә булған химик элементтар төркөмө: ғәҙәти шарттарҙа улар төҫһөҙ, тәме булмаған һәм еҫһеҙ. химик реактивлығы бик түбән бер атомлы газдар. Затлы газдарға инә: гелий (He), неон (Ne), аргон (Ar), криптон (Kr), ксенон (Xe) һәм радиоактив радон (Rn). Формаль рәүештә был төркөмгә яңыраҡ асылған оганесон (Ог) инә, ләкин уның химик үҙенсәлектәре өйрәнелмәгән тиерлек һәм, мәҫәлән, астат (At) һәм теллурий (Te) кеүек металлоидтар үҙенсәлектәренә яҡын булыуы ихтимал.
Ентеклерәк мәғлүмәт Группа →, ↓ Период ...
Группа → | 18 |
↓ Период |
|
|
1 |
|
2 |
|
3 |
|
4 |
|
5 |
|
6 |
|
7 |
118 |
Унуноктий |
|
5f146d107s27p6 |
|
Ябырға
Химик элементтарҙың периодик таблицаһында тәүге 6 периодында инерт газдар һуңғы, 18-се төркөмөнә. ҡарай. Периодик таблицаның иҫке Европа төркөмдәренең нумерация системаһы буйынса инерт газдар төркөмө VIIIA (VIII төркөмдөң төп төркөмсәһе, йәки гелийҙың төркөмсәһе) тип билдәләнә, иҫке Америка системаһы — VIIIB мәғлүмәттәре буйынса; бынан тыш, ҡайһы бер сығанаҡтарҙа, бигерәк тә элеккеләрҙә, инерт газдар төркөмө характерлы нуль валентлығы арҡаһында 0 һаны менән күрһәтелгән. Релятивистик эффекттар арҡаһында флеровийҙың 4-се төркөмөнөң 7-се периоды элементы затлы газдарҙың ҡайһы бер үҙенсәлектәренә эйә булыуы ихтимал. Периодик таблицала оганессонды алмаштыра ала[3]. Затлы газдар химик яҡтан актив түгел һәм экстремаль шарттарҙа ғына химик реакцияларҙа ҡатнаша ала.
Затлы газдарҙың характеристикаһы атом төҙөлөшөнөң хәҙерге теориялары менән аңлатыла: уларҙың электроник тышсалары (атом ядроһы тирәһендә әйләнеп йөрөүсе электрондар), бик аҙ һанлы химик реакцияларҙа ҡатнашырға мөмкинлек бирә: был элементтарҙың бер нисә йөҙ химик берләшмәһе генә билдәле.
Неон, аргон, криптон һәм ксенон, газдарҙы шыйыҡландырыу һәм конденсациялау ысулдарын ҡулланып, махсус ҡоролмалар ярҙамында һауанан сығарыла .Гелий сығанағы булып гелий концентрацияһы юғары булған тәбиғи газ ятҡылыҡтары тора, улар газды айырыуҙың криоген ысулдарын ҡулланып айырыла. Радон, ҡағиҙә булараҡ, радийҙың радиоактив тарҡалыуы продукты булараҡ был элементтың берләшмәләре эретмәләренән алына.