Гилгит-Балтистан

Гилгит-Балтистан (урду گلگت بلتستان‎, балтиҙар རྒྱལ་སྐྱིད་ སྦལྟི་ཡུལ།, ингл. Gilgit-Baltistan), 2009 йылға тиклем — Төньяҡ Территориялар (урду شمالی علاقہ جات‎, ингл. Northern Areas) — элекке кенәзлек Джамма һәм Кашмирҙың Пакистан идара иткән өлөшө сиктәрендәге иң төньяҡ административ берәмек.

Гилгит-Балтистан
урду گلگت بلتستان‎‎ ингл. Gilgit-Baltistan
Нигеҙләү датаһы	1 июль 1970
Рәсми атамаһы	گلگت بلتستان‎
Название с огласовками	گِلْگِت بَلْتِسْتَان
Дәүләт	Пакистан[1]
Административ үҙәк	Гилгит[d]
Административ-территориаль берәмек	Пакистан
Сәғәт бүлкәте	UTC+05:00[d]
Территорияға дәғүә итәләр	Һиндостан
Геомәғлүмәттәр	Data:Pakistan/Gilgit-Baltistan.map
Дәүләт башлығы вазифаһы	губернатор Гилгит-Балтистана[d]
Хөкүмәт башлығы вазифаһы	главный министр Гилгит-Балтистана[d]
Башҡарма власть	Gilgit-Baltistan Council[d]
Закондар сығарыу органы	Gilgit-Baltistan Legislative Assembly[d]
Халыҡ һаны	1 155 755 кеше (2011)
Административ рәүештә бүленә	Балтистан[d] һәм Gilgit Division[d]
Валюта	пакистанская рупия[d]
Сиктәш	Хайбер-Пахтунхва[d]
Майҙан	72 971 км²
Рәсми сайт	gilgitbaltistan.gov.pk
Тема географияһы	geography of Gilgit-Baltistan[d]
Гилгит-Балтистан Викимилектә

Географияһы

Гилгит-Балтистан провинцияһы символдары

Хайуан	Ҡырағай як[2][3]
Ҡош	Shaheen falcon[2][3]
Ағас	Himalayan oak[2][3]
Сәскә	Һыуйыйғыс
Спорты	Yak polo

Афғанстан менән — төньяҡта,Ҡытай Халыҡ Республикаһы менән — төньяҡ-көнсығышта, Пакистан провинцияһы Азат Кәшмир (де-факто) менән — көньяҡта һәм көньяҡ-көнсығышта Һиндостанға ҡараған Джамма, Кашмир, Ладакх союз биләмәләре менән сиктәш.

Гилгит-Балтистан 72 971 км² территорияны биләй һәм халҡы 1 миллионға яҡын тип баһалана. Был өлкә ҙур территорияның бер өлөшө һәм Кәшмир, Һиндостан, Пакистан һәм Ҡытай араһында территориаль бәхәс предметы булып тора.

Ҡытай-Пакистан иҡтисади коридоры проекты буйынса Пакистандың Гвадар портын Көньяҡ Кореяның Гуанчжоу һәм Фанчэнган порттары менән, Гилгит-Балтистандың бәхәсле биләмәһендә Хунджераб артылышы аша 1100 саҡрым оҙонлоҡтағы «Ҡашғар — Хавелиан» юлын төҙөгәндән һуң тоташтырыу күҙаллана^[4].

Тарихы

Ҡаяларға уйып эшләнгән һүрәттәр, Гилгит-Балтистандың төрлө урындарында, айырыуса таулы Хунза үҙәнендәге Пассуга ауылында табылғандары, был урындарҙа беҙҙең эраға тиклем 2000 йылға тиклем кеше йәшәүе тураһында һөйләй^[5].

2020 йылдың 1 ноябрендә Пакистан премьер-министры Имран Хан Гилгит-Балтистанға күсеш осоро провинция статусын биргәнен белдерә^[6][7].

Гилгит-Балтистанда сепаратист хәрәкәте әүҙем.

Тел

Гилгит-Балтистанда, күп телле төбәктә, урду теле рәсми дәүләт теле булып тора. Был тел шулай уҡ «лингва-франка» булараҡ, йәғни этник-ара мөнәсәбәттәр маҡсатында ҡулланыла. Инглиз теле икенсе рәсми тел булып тора. Башлыса мәғариф өлкәһендә файҙаланыла. Ғәрәп теле дини маҡсаттарҙа ҡулланыла.

Дин

Халыҡтың күпселек өлөшөн мосолмандар тәшкил итә. Пакистан халҡының күпселеге исламдың сөнни ағымына ҡараһа ла, Гилгит-Балтистан илдең шиғыйҙар өҫтөнлөк иткән берҙән-бер төбәге булып тора. 1948 йылда халыҡтың 85 процентын шиғыйҙар тәшкил иткән.

Округтары

Гилгит-Балтистан территорияһына 3 төбәк инә, улар 14 округҡа бүленә. 2001 йылға тиклем төбәктә 7 округ була, 2019 йылдан — 14 округ.

№	Округ	Төбәк	Майҙаны, км2	Халҡы, кеше (1998)	Адм. үҙәк
1	Гханче	Балтистан	4052	88 366	Хаплуға
2	Шигар	Балтистан	8500	н/д	Шигар
3	Кхарманг	Балтистан	5500	н/д	Кхарманг
4	Скардуга	Балтистан	8500	214 848	Скардуга
5	Астор	Диаметры	5092	71 666	Горикот
6	Диаметры	Диаметры	10 936	131 925	Чилас
7	Гхизер	Гилгит	9635	120 218	Гакуч
8	Гилгит	Гилгит	14 672	243 324	Ғилгит
9	Хунза	Гилгит	7900	н/д	Алиабад (инглиз.)
10	Нагар	Гилгит	5000	51 387	Нагар (инглиз.)
Бөтәһе	10 округ		72 971	970 347	Гилгит

Галерея

• 
  Сатпара күле. Скарду
• 
  Үрге Качура күле. Скарду
• 
  Шангри-Ла (Шангрила), Скарду
• 
  Мантока шарлауығы. Скарду

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• Кашмирҙа атыш (2013)

Иҫкәрмәләр

1. archINFORM (нем.) — 1994.
2. Symbols of Gilgit-Baltistan  (билдәһеҙ). // Knowpakistan.gov.in. Дата обращения: 14 август 2013.(недоступная ссылка)
3. Gilgit-Baltistan Key Indicators  (билдәһеҙ). Дата обращения: 14 август 2013.(недоступная ссылка)
4. Николай Засядько. Новый шёлковый путь: где Китай построит ж/д коридоры 2022 йыл 7 апрель архивланған. // Центр транспортных стратегий, 26 ноября 2014.
5. Ian Hibbert. Alpamayo to Everest: It's Not About the Summit. — Lulu Press, 2015. — ISBN 978-1-4834-4073-6.
6. Pak PM Imran Khan gives provisional provincial status to Gilgit-Baltistan - world news - Hindustan Times  (билдәһеҙ). Дата обращения: 2 ноябрь 2020. Архивировано 1 ноябрь 2020 года.
7. Pakistan Prime Minister Imran Khan grants provisional provincial status to Gilgit-Baltistan | Pakistan – Gulf News  (билдәһеҙ). Дата обращения: 2 ноябрь 2020. Архивировано 1 ноябрь 2020 года.

Һылтанмалар

• Путеводитель «Гилгит-Балтистан» в Викигиде (инг.)