француз яҙыусыһы, шағир һәм драматург From Wikipedia, the free encyclopedia
Викто́р Мари́ Гюго́[1], франц. Victor Marie Hugo [viktɔʁ maʁi yˈɡo]; 26 февраль 1802 йыл, Безансон — 22 май 1885 йыл, Париж) — француз яҙыусыһы (шағир, прозаик һәм драматург), француз романтизмына нигеҙ һалыусы һәм уның теоретигы. Француз академияһы ағзаһы (1841).
Бала сағы Виктор Гюго өс ағалы-ҡустының кесеһе була (өлкәне — Абель[fr], (1798-1865) һәм Эжен[fr], (1800-1837)). Яҙыусының атаһы, Жозеф Леопольд Сигисбер Гюго[fr] (1773— 1828), наполеон армияһының генералы, әсәһе Софи Требюше[fr] (1772— 1821) — Нант суднолар биләүсеһенең ҡыҙы, вольтерьян роялисы була.
Гюгоның бала сағы атаһының хеҙмәт эшмәкәрлеге үткән ерҙәрҙә, Корсикала, Эльбала (1803—1805), Марсель ҡалаһында, Италияла (1807), Мадридта (1811) уҙа, һәм һәр ваҡыт ғаилә Парижға әйләнеп ҡайта[2]. Сәйәхәттәр буласаҡ шағирҙың күңелендә тәрән тәьҫораттар ҡалдыра һәм уның донъяға романтик ҡарашын әҙерләй.
1813 йылда Гюгоның әсәһе, Софи Требюше, генерал Лагори менән мөхәббәт бәйләнеше тотоп, иренән айырыла һәм улы менән Парижда төпләнә.
Үҫмер сағы һәм әҙәби эшмәкәрлегенең башланыуы.
1814 йылдан 1818 йылға тиклем Гюго Бөйөк Людовик лицейында уҡый. 14 йәшендә ул ижади эшмәкәрлеген башлай: үҙенең баҫтырып сығарылмаған «Yrtatine» трагедияһын әсәһенә бағышлай; һәм «Athelie ou les scandinaves» трагедияһын, «Louis de Castro» драмаһын яҙа, Вергилийҙы тәржемә итә. 15 йәшендә инде Академия конкурсында «Les avantages des études» шиғыры өсөн маҡтаулы баһалама ала, 1819 йылда «Jeux Floraux» конкурсында «Верденские девы» (Vierges de Verdun) поэмаһы һәм «На восстановление статуи Генриха IV» (Rétablissement de la statue de Henri IV) одаһы ике премияға лайыҡ була. Һуңынан беренсе тапҡыр уҡыусыларҙың иғтибарын уға юнәлткән «Телеграф» сатираһын баҫтырып сығара. 1819—1821 йылдарҙа Le Conservateur роялистик католик журналына әҙәби ҡушымта сығара. Үҙенең баҫмаһында төрлө псевдонимдар ҡулланып, Гюго «Ода на смерть герцога Беррийского» әҫәрен баҫтырып сығара, был оҙаҡҡа уның монархист[2] репутацияһын нығыта.
1822 йылдың октябрендә Гюго Адель Фушеға өйләнә[fr] (1803— 1868), был никахта биш бала тыуа:
1823 йылда Виктор Гюгоның «Ган Исландец» романы нәшер ителә, ул тыныс ҡабул ителә. Шарль Нодьеның яҡшы дәлилле тәнҡите осрашыуға һәм уның менән Виктор Гюго араһындағы артабанғы дуҫлыҡҡа килтерә. Бер аҙҙан бынан һуң Арсенал китапханаһында йыйылыш — романтизм бишеге үтә, ул Виктор Гюгоның ижади үҫешенә ҙур йоғонто яһай.
Гюгоның һәм Нодьеның дуҫлығы 1827 йылдан алып, һуңғыһы яҙыусының әҫәрҙәре буйынса үтә тәнҡитле һөйләй башлау менән 1830 йылға тиклем дауам итә. Бынан алдараҡ Гюго атаһы менән мөнәсәбәттәрҙе яңырта һәм «Ода моему отцу» (Odes à mon père, 1823), «Два острова» (1825), «После битвы» (Après la bataille). поэмаларын яҙа. 1828 йылда уның атаһы вафат була.
Француз революцияһының бөйөк актеры Франсуа-Жозеф Тальма өсөн махсус яҙылған 1827 йылда баҫылып сыҡҡан Гюгоның «Кромвель»[fr] пьесаһы ҡыҙыу бәхәстәр тыуҙыра. Драманың инеш һүҙендә автор классицизм шартлылыҡтарын, айырыуса урын һәм ваҡыттың берҙәмлеген кире ҡаға, һәм романтик драмаға нигеҙ һала.
Гюго ғаиләһе үҙенең йортонда йыш ҡына ҡабул итеүҙәр ойоштора һәм Сент-Бев, Ламартин, Мериме, Мюссе, Делакруа менән дуҫтарса мөнәсәбәт булдыра.
1826 йылдан 1837 йылға тиклем яҙыусының ғаиләһе йыш ҡына Шато де Рошта, Бьеврела, Journal des débats журналының мөхәррире Луи-Франсуа Бертен алпауытында йәшәй. Унда Гюго Берлиоз, Лист, Шатобриан, Джакомо Мейербер менән осраша; «Восточные мотивы» (Les Orientales, 1829) һәм «Осенние листья» (Feuilles d’automne, 1831) поэмалар йыйынтығын төҙөй. «Көнсығыш мотивтары» темаһы — Грек бойондороҡһоҙлоғо өсөн һуғыш, унда Гюго Гомерҙың тыуған иле өсөн сығыш яһай.
1829 йылда «Последний день приговорённого к смерти» (Dernier Jour d’un condamné), 1834 — «Клод Ге» (Claude Gueux) сыға. Был ике ҡыҫҡа романда Гюго үлем язаһына кире мөнәсәбәтен белдерә. «Собор парижской Богоматери» романы 1831 йылда был ике әҫәрҙәр арауығында баҫылып сыға.
Гюго француз романтизмының танылған юлбашсыһы һәм һәм уның теоретигы булып китә.
Театрға бағышлаған йылдары
1830 йылдан 1843 йылға тиклем Виктор Гюго театр өсөн генә тиерлек эшләй. Шуға ҡарамаҫтан, был ваҡытта ул бер нисә шиғри әҫәрҙәр йыйынтығын баҫтырып сығара:
«Песни сумерек» шиғырында Виктор Гюго 1830 йылдағы Июль революцияһын ҙурлай.
.jpg)
1828 йылда ул үҙенең тәүге «Эми Робсарт» пьесаһын ҡуя. 1829 йылда «Эрнани» пьесаһын яҙа. (1830 йылда тәүге постановкаһы була), был иҫке һәм яңы сәнғәт вәкилдәре араһында әҙәби ыҙғышҡа сәбәп була. Был романтик әҫәрҙе илһамланып ҡабул итеүсе Теофиль Готье драматургиялағы бөтә яңылыҡтың ажар яҡлаусыһы булып сығыш яһай. Әҙәбиәт тарихында был бәхәстәр «„Эрнани“ өсөн көрәш» исемендә инеп ҡала. 1829 йылда тыйылған «Делорм Марион» пьесаһы «Порт-Сен-Мартен» театрында, ә «Король забавляется» —1832 йылда «Комедь Франсэз» театрында ҡуйыла (шунда уҡ репертуарҙан алына һәм премьерала тыйыла, яңынан 50 йылдан һуң ғына тергеҙелә).
Һуңғыһын тыйыу Виктор Гюгоны 1832 йылдағы тәүге баҫмаһына артабанғы инеште яҙырға мәжбүр итә: "Был драманың театр сәхнәһенә сығыуы хөкүмәт яғынан ҡолаҡ ишетмәгән ғәмәлдәргә нигеҙ бирә. Беренсе ҡуйылышынан һуң икенсе көндә автор «Театр-Франсе» сәхнәһе директоры мсье Жуслен де ла Салдән яҙма ала. Бына уның теүәл йөкмәткеһе: «Хәҙер ун сәғәт утыҙ минут, мин „Король забавляется“ тамашаһын туҡтатыу тураһында күрһәтмә алдым. Был күрһәтмәне миңә министр исеменән мсье Тэлор тапшырҙы».
Был 23 ноябрҙә була. Һуңынан өс көндән һуң — 26 ноябрҙә — Виктор Гюго «Le National» гәзитенең баш мөхәрриренә тамашаны тыйыуҙар арҡаһында болалар килеп сығыу мөмкинлеген булдырмау өсөн ярҙам һорап, хат менән мөрәжәғәт итә.
Бөтә драмаларҙың сюжет конфликттары нигеҙендә титулланған ҡанһыҙ деспот һәм хоҡуҡһыҙ плебей араһындағы алыш ята. «Марион Делорм» драмаһында танылмаған йәш егет Дидье һәм уның дуҫ ҡыҙы Мариондың ҙур власлы министр Ришелье менән йәки «Эрнани» пьесаһында һөрөлгән Эрнани менән испан короле дон Карлос менән шундай ҡаршылыҡ ята. Ҡайһы берҙә бындай бәрелештәр «Король забавляется» драмаһындағы һымаҡ гротесклы киҫкенлеккә тиклем еткерелә, бында власҡа солғанған шәфҡәтһеҙ сибәр эгоист король Франциск менән алла һәм кешеләр тарафынан йәберләнгән көмрө ғәрип— кәмитсе Трибуле араһында конфликт күрһәтелә.
1841 йылда Гюго Француз академияһына һайлана, 1845 йылда пэр исемен ала[3], 1848 йылда Милли йыйылышҡа һайлана. Гюго 1851 йылда дәүләт түңкәрелешенә ҡаршы була һәм Наполеон III император итеп иғлан ителгәндән һуң һөргөндә була. 1870 йылда ул Францияға ҡайта, ә 1876 йылда сенатор итеп һайлана[3].
Виктор Гюго 1885 йылдың 22 майында , 84-се йәшендә пневмониянан вафат була. Данлыҡлы яҙыусыны ерләү церемонияһы ун көн дауам итә; унда миллион самаһы кеше ҡатнаша.
1 июндә Гюгоның кәүҙәһе менән табут ҡара креп менән ябылған Триумфаль арка аҫтында ике тәүлек дауамына ҡуйыла.
Тантаналы милли ерләүҙән һуң яҙыусының кәүҙәһе Пантеонда[3] урынлаштырыла.
Гюгоға XIX быуат башында романтизмдың әҙәби ағымындағы Францияның билдәле шәхесе Франсуа Шатобриан ҙур йоғонто яһай. Гюго йәш сағында үҙен «Йә Шатобриан, йә бер кем дә булмаҫҡа» ҡарар итә. Үҙенең тормошон Шатобриан тормошона тап килергә тейеш тип уйлай. Шатобриан кеүек үк, Гюго романтизм үҫешенә булышлыҡ итәсәк, сәйәсәттә республиканлылыҡ лидеры кеүек тос урынды биләйәсәк һәм үҙенең сәйәси ҡараштары өсөн һөргөнгә ебәреләсәк.
Тәүге эштәренең дәртлелеге һәм оҫта теллелеге Гюгоға йәш сағында уҡ үңыш һәм дан килтерә. Беренсе шиғри йыйынтығы «Оды и разные стихи» (Odes et poésies diverses) Гюгоға 20 йәш булғанда 1822 йылда баҫылып сыға. Король Людовик XVIII тарафынан яҙыусы өсөн йыл һайын аҡсалата эш хаҡы түләнә. Гюгоның дәртле шиғырҙары менән һоҡланалар. Был әҫәрҙәр йыйынтығынан һуң 1826 йылда, беренсе триумфтан һуң дүрт йыл үткәс, «Оды и баллады» (Odes et Ballades) йыйынтығы баҫылып сыға. Был Гюгоны бик шәп шағир, лирика һәм йырҙың ысын оҫтаһы булараҡ күрһәтә.
Виктор Гюгоның матур әҙәбиәт жанрындағы тәүге өлгөргән эше «Последний день приговорённого к смерти» (Le Dernier jour d’un condamné) 1829 йылда яҙыла һәм яҙыусының киҫкен социаль аңын сағылдыра, был уның артабанғы эштәрендә лә дауам итә. Повесть Альбер Камю, Чарльз Диккенс һәм Ф. М. Достоевский кеүек яҙыусыларға ҙур йоғонто яһай[4]. Claude Gueux, ысынбарлыҡта Францияла язаға тарттырылған ҡатил тураһындағы ҡыҫҡа документаль тарих 1834 йылда донъя күрә һәм артабан Гюгоның үҙе тарафынан социаль ғәҙелһеҙлек тураһындағы эше — «Отверженные» роман-эпопеяһының билдәһе кеүек баһалана. Әммә Гюгоның беренсе иң уңышлы романы булып 1831 йылда баҫылып сыҡҡан һәм бөтә Европа буйынса тиҙ арала күп телдәргә тәржемә ителгән «Собор Парижской Богоматери» (Notre-Dame de Paris) романы тора. Романдың барлыҡҡа килеү эффектының береһе булып ташландыҡ хәлдәге Ғайса пәйғәмбәрҙең әсәһе соборына иғтибарҙы йәлеп итеү була, популяр романды уҡыған меңәрләгән туристарҙы ла ул йәлеп итә. Китап шулай уҡ иҫке биналарға ҡарата ихтирам итеүгә булышлыҡ итә, бынан һуң уларҙы әүҙемерәк һаҡлай башлайҙар.
«Отверженные» роман-эпопеяһы
«Отверженные» (франц. «Les Misérables») — француз классигы Виктор Гюгоның роман-эпопеяһы. Донъя әҙәби тәнҡитселәре һәм донъя йәмәғәтселеге апофеозы тарафынан киң таныла. 1862 йылда тәүге тапҡыр баҫыла.
Роман күп донъя телдәренә тәржемә ителә һәм әҙәбиәт буйынса күп һанлы мәктәп курстарына индерелә. Күп тапҡыр театр сәхнәләрендә ҡуйыла, бер нисә тапҡыр Францияла һәм унан ситтә үҙенең үҙенсәлекле исеме аҫтында экранлаштырыла.
«Собор Парижской Богоматери»
«Собор парижской богоматери» (франц. Notre-Dame de Paris) — француз телендә беренсе тарихи роман. 1831 йылдың март айында баҫылып сыға.
Роман Гюго тарафынан Париждағы готика соборын төп герой итеп сығарыу маҡсатында яҙылған, сөнки ул ваҡытта уны һүтергә йәки яңыртырға йыйыналар. Роман Францияла сыҡҡандан һуң бөтә Европала готик ҡомартҡыларҙы һаҡлау һәм реставрациялау буйынса хәрәкәттәр йәйелдерелә.
Гюго романы күп тапҡыр экранлаштырыла (тәүге тапҡыр — 1905 йыл). Шулай уҡ «Собор Парижской Богоматери» романы нигеҙендә музыкаль әҫәрҙәр яҙыла, шуларҙың иң билдәлеһе — мюзикл «Нотр- Дам де Пари» 1998 йылда Францияла ҡуйыла
«Человек, который смеётся»
«Человек, который смеётся» (франц. L'Homme qui rit) —Виктор Гюгоның XIX быуаттың 60-сы йылдарҙа яҙылған иң билдәле романдарының береһе. Роман сюжетының башы булып 1690 йылдың 29 ғинуары тора, был көндө сәйер шарттарҙа Портлендта бала ташлап кителгән була.
Роман өҫтөндәге эшкә Гюго 1866 йылдың июль айында Брюсселдә тотона. Париж нәшерсеһе Лакруаға яҙған хатында Гюго әҫәрҙе «Король фарманы буйынса» тип атарға тәҡдим итә, әммә һуңыраҡ, дуҫтарының кәңәше буйынса, һуңғы «Человек, который смеётся» исемендә туҡталып ҡала.
Роман 1868 йылдың 23 авгусында тамамлана, ә 1869 йылдың 19 апреле — 8 майында Лакруа нәшриәтендә донъя күрә. Әҫәрҙә ваҡиғалар 1688 йылдан 1705 йылға тиклем бара. Гюго романды яҙырҙан алда XVII быуаттан алып XVIII быуатҡа тиклемге Англия тарихы буйынса бер нисә ай материалдар йыя[5].
Романдары
Публицистика һәм эссе
Шиғриәте
Әҫәрҙәр йыйынтығы
Виктор Гюго 8 йәшенән һүрәт төшөрә башлай. Хәҙер шәхси коллекционерҙарҙа һәм музейҙарҙа яҙыусының 4000-гә яҡын эштәре бар (улар бөгөнгө көнгә тиклем уңыш менән файҙалана һәм аукциондарҙа һатыла). Күпселек эштәре 1848 йылдан 1851 йылға тиклем ҡәләм һәм яҙыу ҡараһы менән менән яҙыла. Ябай ҡағыҙҙа ҡауырһын һәм ҡара тушь менән һыҙып эшләнгән эштәре бар. Делакруа Гюгоға былай тип әйткән: «Әгәр һин рәссам булһаң, хәҙерге заман рәссамдарының барыһын да уҙҙырып ебәрер инең» (Делакруа Гюгоның тәүге пьесаһы «Робсарт Эми» өсөн костюмдар эскиздарын эшләй)[11].
Гюго күп рәссамдар һәм иллюстраторҙар менән таныш була, улар ағалы-ҡустылы Девериа, Эжен Делакруа, иң яҡын дуҫы Луи Буланже. Яҙыусы һәм шағир менән һоҡланыу үҙ-ара тәрән дуҫлыҡҡа әүерелә, Луи Буланже Гюго тирәләй кешеләрҙең күп портреттарын эшләп ҡалдыра.
Уны Гюгоның «Призрак», «Ленора», «Дьявольская охота» поэмаларындағы фантастик сюжеттар ылыҡтыра. «Собор Парижской богоматери» романына Буланже литография сериялары булдыра. Гюго сәнғәтенә ҡоролған эштәре иң яҡшылары булып тора. Яҙыусының таланты рәссамға яҡын, уның ижадында ул үҙенең эҙләнеүҙәренә яҡлау таба. Уларҙың ғүмер буйына һуҙылған дуҫлығы замандаштарының һоҡланыу предметы була.
1866 йылдың мартында Гюстав Доре иллюстрациялары менән «Труженики моря» романы донъя күрә. «Йәш, һәләтле мэтр! Рәхмәт һеҙгә, — тип яҙа уға Гюго 1866 йылдың 18 декабрендә. — Бөгөн, буран булыуға ҡарамаҫтан, уның көсөнән бер нисек тә ҡалышмаған «Труженики моря» романына иллюстрация килеп етте. Был һүрәттә һеҙ карап һәләкәтен дә, карапты ла, рифты ла, аждаһаны ла, кешене лә һүрәтләгәнһегеҙ. Һеҙҙең һигеҙаяҡ ҡурҡыныс, Һеҙҙең Жильят бөйөк»[12].
Гюго һәйкәленә заказды Роден 1886 йылда ала. Һәйкәлде Пантеонда ҡуйыу планлаштырыла, сөнки яҙыусы бер йыл элек унда ерләнгән була. Роден кандидатураһы һайлана, сөнки яҙыусының элек эшләгән бюсы ыңғай ҡабул ителә. Әммә Родендың эше заказсылар көткәнсә килеп сыҡмай. Скульптор Гюгоны ҡаяға терәлеп торған һәм өс муза менән уратып алынған ҡөҙрәтле яланғас титан итеп кәүҙәләндерә. Яланғас кәүҙә кәшәнәлә урынһыҙ тойола, һәм һөҙөмтәлә проект кире ҡағыла. 1890 йылда Роден тәүге идеяһын эшкәртә, муза фигуралары алып ташлана. Гюго һәйкәле 1909 йылда Пале-Рояль эргәһендәге баҡсала урынлаштырыла.
Гюго китаптарының иң билдәле иллюстраторы булып рәссам Эмиль Байар тора(«Отверженные»). «Отверженные» мюзиклының эмблемаһы булып, Тенардье ҡабағында иҙән һепереүсе ҡалдырып кителгән Козетта картинаһы тора. Мюзиклда был күренеш «Castle on a Cloud» (Замок на облаке) йырына тап килә. Ғәҙәттә картина версияһының ҡырҡылған өлөшө лә ҡулланыла, унда ҡыҙҙың башы һәм яурындары ғына күренә, йыш ҡына эмблема елберҙәгән француз флагы фоны менән бирелә. Был һүрәт Густав Брион гравюраһына нигеҙләнгән, ул үҙ сиратында Эмиль Байарҙың һүрәтенә таянған.
СССР-ҙа уның китаптарын Пинкисевич П. Н. биҙәй, «Собор Парижской богоматери» китабын билдәле гравюра оҫтаһы Кравченко А. И.[13] иллюстрациялай. Шулай уҡ хәҙерге заман француз рәссамы Бенжамен Лакомбтың иллюстрациялары билдәлелек менән файҙалана. (Benjamin Lacombe) (1982). (Victor Hugo, Notre-Dame de Paris, 1 Partie - 2011, 2 Partie - 2012. Éditions Soleil).
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
