Бысраныу

Бысраныу^[4] (тирә-яҡ мөхит^[5][6], тәбиғәт мөхите^[7][8], биосфера, уларҙа ғәҙәти булмаған физик, химик йәки биологик агенттар (бысратыусы) барлыҡҡа килеүе, йәки уларҙың күп йылдар дауамындағы күрһәткестәрҙең уртаса кимәле артыу арҡаһында кире һөҙөмтәләргә килтереүе ^[9][10].

Бысраныу
Ҡайҙа өйрәнелә	pollution and contamination[d]
Тасуирлау биттәре	servicios.infoleg.gob.ar/…
Relates to sustainable development goal, target or indicator	Target 3.9 of the Sustainable Development Goals[d][1]
Обрабатывается, смягчается или управляется	pollution prevention[d][2] һәм pollution control[d][3]
Берекмәләре	исемлекте ҡарағыҙ[d]
Бысраныу Викимилектә

Төп субъектты билдәләгәндә тәбиғи һәм антропоген бысраныуҙарҙы бүлеп ҡарайҙар . Төп объекттар — тупраҡ, атмосфера иһәм һыу ятҡылыҡтары. Бысраныу төрҙәре буйынса кластарға бүлеү дүрт өлөштән тора: механик, физик, химик һәм биологик^[11]. Дәүмәле буйынса иһә локаль, төбәк кимәлендә һәм глобаль бысраныуҙар айырып ҡарала ^[6].

Бысраныу төрҙәре

• Биологик — бысратыусы булып кеше өсөн дә, дөйөм алғанда экосистема өсөн дә зыянлы организмдарҙың килеп сығыуы һәм үрсеүе. Улар тәбиғи юл менән дә, ә ҡайһы бер осраҡта - кеше эшмәкәрлеге эҙемтәһе үтеп инеүе мөмкин. Бының ҡушма өлөшө булараҡ микробиологик бысраныу ҙа иҫәпкә алына^[12].
• Механик — мөхиттең химик һәм физик инерт сүп-сар менән бысраныуы, ҡағиҙә булараҡ, уның сифаты насарайыуына килтерә һәм унда йәшәгән организмдарға йоғонто яһай. Ғәмлдә механик бысраныу физик-химичк бысраныу менән берлектә барыусан^[13].
• Физик — бысратыусы мөхиттең физик параметрҙары үҙгәреүенә килтерә. Быларға температура-энергетика (йылылыҡ менән бысраныу), тулҡын (яҡтылыҡ, тауыш, электромагнит бысраныу), радиациялы (радиоактив бысраныу) һәм башҡалар^[14].
• Химик — бысратыусы мөхиттең тәбиғи химик үҙенсәлектәре үҙгәреүенә килтерә: уларҙың концентрацияһы арта, йәки мөхиттә элек булмаған матдәләр үтеп инә. Химик бысраныуҙарға аэрозоль инә^[15].

Бысраныу сығанаҡтары бүленеше

Тирә-яҡ мөхитте бысратыу^[16]

Параметрик  • йылылыҡ  • тауыш  • яҡтылыҡ  • радиация  • электромагнит

Биоценотик  • борсолоуҙың комплекслы факторы  • популяция балансы боҙолоу  • көйләнмәгән йыйыу, аулау, атып алыу  • осраҡлы һәм йүнәлешле интродукция һәм акклиматизация  • тәбиғәттән кәрәгенән артыҡ алыу

Стациаль-деструктив  • ағас ҡырҡыу  • тупраҡ эрозияһы  • һыу ағымын тейешһеҙ көйләү  • ҡаҙылдыҡтарҙы карьер ҡаҙып сығарыу  • юл төҙөлөшө  • һаҙлыҡтарҙы киптереү  • урбанизация  • урман һәм дала янғындары  • башҡалар

Ингредиентҡа бәйле Минераль Органик  • ҡаҙылма яғыулыҡ яныу продукттары  • көнкүреш йыуынтылары һәм сүп-сар  • двигателдәрҙә яныу продукттары ↔  • микробиологик препараттар  • Химик сәнәғәт ҡалдыҡтары ↔  • Аҙыҡ-түлек сәнәғәте ҡалдыҡтары  • акваторияларҙа авария һөҙөмтәһендә ташлау ↔  • Малсылыҡ ҡалдыҡтары  • Пестицидтар һәм ашлама ↔  • башҡалар  • нефть сығарыу һәм нефть эшкәртеү ↔  • тау эштәре убалары һәм террикондар  • металлургия ҡалдыҡтары  • башҡалар

Шулай уҡ ҡара

• Космостағы сүп-сар
• Яҡтылыҡ менән бысраныу

Иҫкәрмәләр

1. Goal 3: Good health and well-being
2. https://www.epa.gov/p2/learn-about-pollution-prevention
3. https://www.britannica.com/technology/pollution-control
4. Экологическая энциклопедия, 2010, Загрязнение, с. 269-271
5. Экологическая энциклопедия, 2010, Загрязнение окружающей среды, с. 287-290
6. Ҡалып:Геологический словарь
7. Загрязнение природной среды // Российская геологическая энциклопедия: В трёх томах / Гл. ред. Е. А. Козловский, А .А. Ледовских. — М.—СПб.: ВСЕГЕИ, 2010. — Т. 1. А-И. — С. 553.
8. Загрязнение природной среды // Горная энциклопедия / Глав. ред. Е. А. Козловский. — М.: Советская энциклопедия, 1985. — Т. 2. Геосферы — Кенай. — С. 328-329.
9. Исаченко А. Г. Окружающая среда // Большая Советская Энциклопедия / Гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия. — Т. 18. Никко — Отолиты. — С. 354-355.
10. Кичигин Н. В. Загрязнение окружающей среды // Новая Российская Энциклопедия / Гл. ред. А. Д. Некипелов. — М.: Изд-во «Энциклопедия», Изд. дом «Инфра-М». — Т. 6(1). Дрейк — Зеленьский. — С. 373.
11. Экологическая энциклопедия, 2010, с. 270
12. Биологическое загрязнение // Экологическая энциклопедия: В 6 т. / Глав. ред. В.И. Данилов-Данильян. — М.: ООО «Издательство „Энциклопедия“», 2008. — Т. 1. А-Г. — С. 174.
13. Механическое загрязнение // Экологическая энциклопедия: В 6 т. / Глав. ред. В.И. Данилов-Данильян. — М.: ООО «Издательство „Энциклопедия“», 2010. — Т. 3. И-М. — С. 394.
14. Экологический энциклопедический словарь, 1999, Физическое загрязнение, с. 710
15. Экологический энциклопедический словарь, 1999, Химическое загрязнение, с. 723
16. Экологическая энциклопедия, 2010, менән бысраныу, с. 269-271

Әҙәбиәт

• Экологическая энциклопедия: В 6 т. / Глав. ред. В.И. Данилов-Данильян. — М.: ООО «Издательство „Энциклопедия“», 2010. — Т. 2. Г-И. — 448 с.
• Экологический энциклопедический словарь / Глав. ред. А.С. Монин. — М.: Издательский дом «Ноосфера», 1999. — 930 с. — ISBN 5-8126-0003-1.

== СсылкиҺылтанмаларнешние ссылки}}