![cover image](https://wikiwandv2-19431.kxcdn.com/_next/image?url=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Phrenology1.jpg/640px-Phrenology1.jpg&w=640&q=50)
Аң фәлсәфәһе
аң тәбиғәтен, шулай уҡ аң һәм физик ысынбарлыҡ (есемдәр) нисбәтен өйрәнеүсе фәлсәфәүи дисциплина. / From Wikipedia, the free encyclopedia
Аң фәлсәфәһе — аң тәбиғәтен, шулай уҡ аң һәм физик ысынбарлыҡ (есемдәр) нисбәтен өйрәнеүсе фәлсәфәүи дисциплина.
![Thumb image](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Phrenology1.jpg/320px-Phrenology1.jpg)
XIX быуатта Артур Шопенгауэр, бөтә кешелек белеме корпусында (йыйылмаһы) аң сере иң ҡараңғы урын булып ҡалыуына ишаралап, аңды «Ғаләмдең бер әкәмәте»[1], тип атаған. XX быуатта аң фәлсәфәһе тикшеренеүҙәрҙең иң популяр йүнәлештәренең береһе булып китә, ошо тема буйынса йыл һайын бик күп әҙәбиәт баҫылып сыға. Хәҙерге заман америка фәйләсуфы Ричард Рорти хатта, бөгөн аң фәлсәфәһе, ысынлап та, берҙән-бер файҙалы фәлсәфәүи дисциплина булып тора, тип әйтте.
Аң-белем фәлсәфәһе проблематикаһы Антиклыҡҡа барып тоташа. Платон һәм Аристотель элгәре хәҙерге заман дуалистарының элгәре булып тора, сөнки улар аҡыл материянан айырым урынлашҡан онтологик ысынбарлыҡ булараҡ йәшәй. Монизм традицияһы башында башҡа грек фәйләсуфы, йәшәйеш һәм фекерләү берҙәм, тип раҫлаған Парменид торған. Яңы дәүерҙә аң фәйләсуфтарҙың мөһим өйрәнеү объектына әүерелә: Декарт, Спиноза, Локк һәм Юм концепциялары. Бөгөн аң фәлсәфәһе нигеҙҙә аналитик фәлсәфә сиктәрендә үҫешә.
Аң фәлсәфәһе теоретик әһәмиәткә генә эйә түгел.
- Беренсенән, нимә ул аң тигән һорауҙарға яуапҡа психология ниндәй булырға тейешлеге һәм уның мөмкин булыуы бәйле.
- Икенсенән, аң менән бәйле теориялар ихтыяр азатлығы һәм кешенең үҙ ҡылыҡтары өсөн яуаплылығы кеүек этик һәм хатта хоҡуҡи мәсьәләләргә бәйләнгән.
- Ниһайәт, хәҙерге заман аң теориялары яһалма интеллект үҫеше концепцияһына ҙур йоғонто яһай.
Шулай уҡ психофизик проблема булараҡ билдәле аң һәм есем нисбәте мәсьәләһе йыш ҡына аң фәлсәфәһенең төп теоретик проблемаһы тип иҫәпләнә.