İndoneziya
Cənub-Şərqi Asiyada yerləşən və ən böyük müsəlman dövləti / From Wikipedia, the free encyclopedia
İndoneziya — Cənub-Şərqi Asiyada ən böyük dövlət. Rəsmi adı İndoneziya Respublikası (ind. Republik Indonesia) bəzən, İndoneziya Respublikası Unitar Dövləti (Negara Kesatuan Republik Indonesia) milli adı istifadə olunur. Cənub-Şərqi Asiyada, Hind və Sakit okeanları arasında olan bir ölkədir. Dünyanın ən böyük ada ölkəsidir, on yeddi mindən çox adaya malikdir.[7] Sahəsi 1.904.569 kvadrat kilometr (735.358 kvadrat mil), torpaq sahəsi ilə dünyada 14-cü, dəniz və quru ərazisi ilə birgə 7-ci sıradadır.[8] 261 milyondan çox əhalisi olan bu ölkə dünyanın ən çox əhalisi olan dördüncü ölkəsi və ən çox müsəlman əhalisi olan ölkədir. [9] Dünyanın ən sıx məskunlaşmış adası olan Yavada [10] ölkə əhalisinin yarıdan çoxu yaşayır.
İndoneziya | |||||
---|---|---|---|---|---|
İndoneziya Respublikası | |||||
| |||||
Bhinneka Tunqqal Ikaal Ika (Kavi dilində) (Azərbaycanca: "Müxtəliflikdə Birlik") Milli İdeologiya: Pançasila[1] |
|||||
Himn: |
|||||
Tarixi | |||||
• Hindu və buddist krallıqları | II əsr | ||||
• Müsəlman sultanlıqlar | XIII əsr | ||||
• Niderland Ost-Hind Şirkəti | 20 mart 1602 | ||||
• Niderland Ost-Hindi | 1 yanvar 1800 | ||||
• Yapon işğalı | 9 mart 1942 | ||||
• Müstəqilliyin elan edilməsi | 17 avqust 1945 | ||||
• Tanınma və federasiya | 27 dekabr 1949 | ||||
• Unitar respublika | 17 avqust 1950 | ||||
Rəsmi dilləri | |||||
Paytaxt | Cakarta 6°12′ c. e. 106°49′ ş. u. | ||||
İdarəetmə forması | Unitar prezident respublikası | ||||
Prezident | Coko Vidodo | ||||
Vitse – prezident | Maaruf Amin | ||||
Xalq Nümayəndəsi Şurasının sədri | Puan Maharani | ||||
İndoneziya Ali Məhkəməsinin Baş Hakimi | Məhəmməd Hatta Əli | ||||
Sahəsi | Dünyada 14-cü | ||||
• Ümumi | 1.904.569[4] km² | ||||
• Su sahəsi (%) | 4,85 | ||||
Əhalisi | |||||
• Əhali | 277,749,853 nəfər (4-cü) | ||||
• Siyahıyaalma (2020) | 270,203,917 nəf. | ||||
• Sıxlıq | 143 nəf./km² (90-cı) | ||||
ÜDM (AQP) | |||||
• Ümumi | $4,398 trilyon[5] dollar (7-ci) | ||||
• Adambaşına | $15,837 dollar (98-ci) | ||||
ÜDM (nominal) | |||||
• Ümumi (2023) | $1,391 trilyon dollar (16-cı) | ||||
• Adambaşına | $5,011 dollar (112-ci) | ||||
İİİ (2021) | 0.705 (azalma; 114-cü) | ||||
Demonim | İndoneziyalı | ||||
Valyuta | İndoneziya rupiyası | ||||
İnternet domeni | .id | ||||
ISO kodu | ID | ||||
BOK kodu | INA | ||||
Telefon kodu | +62 | ||||
Nəqliyyatın yönü | sol[d][6] | ||||
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Bu suveren dövlət seçilmiş qanunverici orqanı olan prezident və konstitusiyalı bir respublikadır. Onun 34 əyaləti var, onlardan beşinin xüsusi statusu var. Ölkənin paytaxtı Cakarta dünyada ikinci ən sıx məskunlaşmış şəhər ərazisidir. Ölkə quru sərhədlərini Papua-Yeni Qvineya, Şərqi Timor və Malayziyanın şərq hissəsi ilə bölüşür. Digər qonşu ölkələrə Sinqapur, Vyetnam, Filippin, Avstraliya, Palau, Hindistanın Andaman və Nikobar adaları daxildir. Çoxlu əhalisi və sıx məskunlaşdığı bölgələrə baxmayaraq, İndoneziya geniş səhralara malikdir, yüksək bioloji müxtəlifliyi dəstəkləyir.[11] Ölkədə neft və təbii qaz, kömür, qalay, mis, qızıl, nikel kimi zəngin təbii ehtiyatlar vardır, kənd təsərrüfatı əsasən düyü, xurma yağı, çay, qəhvə, kakao, dərman bitkiləri, ədviyyat və rezin istehsal edir.[12] Çin, ABŞ, Yaponiya, Sinqapur və Hindistan İndoneziyanın əsas ticarət tərəfdaşlarıdır.[13]
İndoneziya arxipelaqının tarixi öz təbii sərvətlərinə çəkilən xarici güclərin təsirinə məruz qalmışdır. Ən azı VII əsrdən etibarən Srivicaya və daha sonra Macapahit materik Çin və Hindistan yarımadasının subyektləri ilə əlaqəli olduğu dövrdən bəri ticarət üçün dəyərli bir bölgə olmuşdur. Yerli hökmdarlar erkən əsrlərdən tədricən xarici təsiri özündə cəmləşdirdilər və Hind və Buddist krallıqları çiçəkləndi. Müsəlman ticarətçilər və sufi alimləri İslamı gətirdilər,[14][15] Avropa işğal gücləri xristianlığı gətirdilər və kəşf əsrində Maluku ədviyyat ticarətində inhisar etmək üçün bir-birlərinə qarşı mübarizə apardılar. Bəzən portuqal, fransız və ingilislər tərəfindən müdaxilə edilsə də, Hollandiya arxipelaqdakı 350 illik mövcudluğunun çoxuna görə Avropanın ən öndə gedən güclərindən idi. 20-ci əsrin əvvəllərində bir millət dövləti kimi "İndoneziya" anlayışı yarandı və müstəqillik hərəkatları formalaşmağa başladı.[16] İkinci Dünya Müharibəsindən sonra Asiyanın müstəmləkə koloniyalarından çıxılan dövründə İndoneziya Hollandiya ilə silahlı və diplomatik qarşıdurmadan sonra 1949-cu ildə müstəqillik əldə etdi.
İndoneziya yüzlərlə fərqli yerli etnik və dil qruplarından ibarətdir, ən böyük və siyasi baxımdan dominant olan etnik qrupu yavalılardır. Müsəlman əksəriyyəti olan əhali arasında milli dil, etnik müxtəliflik, dini plüralizm və müstəmləkəçilik və ona qarşı üsyan tarixi ilə müəyyən edilən ortaq bir şəxsiyyət meydana gəldi. İndoneziyanın milli şüarı olan Bhinneka Tunggal Ika ("Müxtəliflikdə Birlik" sözün həqiqi mənasında "hələ də birdir") ölkəni formalaşdıran müxtəlifliyi ifadə edir. İndoneziya iqtisadiyyatı nominal ÜDM-ə görə dünyada 16-cı, AQP-də ÜDM-ə görə 7-ci yerdədir. Ölkə bir çox çoxtərəfli təşkilatların üzvüdür, bunlar arasında BMT,[q 1] ÜTT, BVF, G20 və Qoşulmama Hərəkatının, Cənub-Şərqi Asiya Ölkələri Assosiasiyasının, Asiya-Sakit Okean İqtisadi Əməkdaşlığı, Şərqi Asiya Sammiti, Asiya İnfrastruktur İnvestisiya Bankı və İslam Əməkdaşlıq Təşkilatıdır.