Çernobıl faciəsi
həmçinin Çernobıl qəzası və ya sadəcə Çernobıl — Ukrayna SSR-in şimalındakı Pripyat şəhəri yaxınlığında Çernobıl Atom Elektrik Stansiyasının 4 saylı nüvə reaktorunda 1986-cı il 26 aprel tarixində baş vermiş fəlakətli n / From Wikipedia, the free encyclopedia
Çernobıl faciəsi (ukr. Чорнобильська катастрофа, translit. Çornobılska katastrofa), həmçinin Çernobıl qəzası (ukr. Чорнобильська аварія, translit. Çornobılska avariya) və ya sadəcə Çernobıl (ukr. Чорнобиль, translit. Çornobıl) — Ukrayna SSR-in şimalındakı Pripyat şəhəri yaxınlığında Çernobıl Atom Elektrik Stansiyasının 4 saylı nüvə reaktorunda 1986-cı il 26 aprel tarixində baş vermiş fəlakətli nüvə qəzası.[2]
Çernobıl faciəsi | |
---|---|
Tarix | 26 aprel 1986-cı il |
Yeri | Pripyat |
Səbəbi | Simulyasiya edilmiş elektrik kəsilməsi təhlükəsizliyi testi zamanı reaktor dizayn qüsurları və protokolun pozulması |
Qurbanlar | |
Ölənlərin sayı |
|
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Qəza, eyni bir RBMK reaktor tipində, hazırlaşmamış işçilər ilə uyğun olmayan bir şəkildə yoxlanan sınaq zamanı baş verdi. İllər ərzində ortaya çıxdıqlarında bilərək yox sayılan daxili təhlükəsizlik qüsurları ilə dizayn edildi.
Sınaq, təcili vəziyyət generatorları güc təmin edənə qədər reaktor soyutma suyunun dövranını təmin etmək üçün bir təhlükəsizlik proseduru yaratmaq məqsədi ilə elektrikin kəsilməsi simulyasiyası idi. Bu aralıq təxminən 1 dəqiqə idi və nüvənin həddindən artıq qızmasına səbəb ola biləcək potensial bir təhlükəsizlik problemi olaraq təyin edilmişdi. 1982-ci ildən etibarən üç belə test keçirilmişdir, lakin həlli tam təmin edilməmişdi. Təəssüf ki, bu dördüncü test 10 saat gecikdirildi və test proseduru üçün xüsusi hazırlanmış heyət, başqa heyət ilə əvəzləndi. Sınaq nəzarətçisi daha sonra, daxili RBMK reaktor dizayn qüsurları və bir neçə təcili vəziyyət təhlükəsizlik sisteminin qəsdən qeyri-aktiv edilməsiylə birlikdə, idarəsiz bir nüvə zəncir reaksiyası ilə nəticələnən qərarsız işləmə şəraiti yaradan sınaq prosedurunu izləməkdə uğursuz oldu.[3] Sınağın keçirildiyi zaman reaktorun elektrik səviyyəsi 700-1000 vat aralığında olmalı idi.Lakin test prosedurunun heyəti bu dərəcəni 200 vata qədər düşürdü və bu zaman qəflətən böyük miqdarda enerji itkisi baş verdi, həddindən artıq isidilmiş soyutma suyunu buxarlaşdırdı, reaktor təzyiqli qabı ani bir açıq hava reaktoru nüvəsi atəşi ilə izləyən yüksək dərəcədə dağıdıcı bir buxar partlayışında partladı.[lower-alpha 1]
Yanğın 4 may 1986-cı il tarixində söndürülənə qədər,[6] doqquz gün müddətində davam etdi.[7] Yanğından atmosferə buraxılan parçalanma məhsulları, SSRİ-nin və Qərbi Avropanın bəzi bölgələrinə çökdü. Bu yanğın zamanı buraxılan təxmini radioaktiv inventar, ilk dağıdıcı partlayışda buraxılan havadakı parçalanma məhsullarının böyüklüyü ilə təxminən eyni idi.[8]
Yaralıların ümumi sayı mübahisəli bir məsələ olaraq qalır. Yayılan radiasiya nəticəsində ölüm sayının təxminləri, bir BMT araşdırmasında 4.000-dən, Greenpeace araşdırmasında göstərilən 200.000-ə qədər dəyişir.[9] Qəza zamanı, buxar partlayışının təsiri məntəqədə 2 ölümə səbəb oldu: biri partlayışdan dərhal sonra, digəri ölümcül bir ionlu radiasiya dozu ilə öldü. Sonrakı günlər və həftələr boyunca 134 əsgər, 28 yanğınsöndürən və işçilər aylar ərzində ölən akut radiasiya sindromu səbəbi ilə xəstəxanaya yerləşdirildi.[10] Əlavə olaraq, 134 xəstəxanada sağ qalan bu qrup arasında təxminən 14 radiasiyaya bağlı xərçəng ölümü önümüzdəki 10 il ərzində izlənildi.[11] Daha geniş əhali arasında, 2011-ci ildən etibarən 15 uşaqlıq tiroid xərçəngi ölümü sənədləşdirilmişdir.[12][13] Sağ qalan işçilər arasında, başlanğıcda ARS ilə xəstəxanaya yerləşdirilənlər arasında və böyük bir hissədəki əhali arasında yüksək ehtimallı xərçəng riskini təyin etmək üçün əlavə vaxt və araşdırma edilməsi lazımdır.[14]
Çernobıl qəzası həm maliyyət, həm də ziyanına görə tarixdəki ən faciəvi nüvə stansiyası qəzası sayılır. Beynəlxalq Nüvə Hadisə şkalasında maksimum sinifləndirmə olan "7-ci səviyyə böyük qəza" olaraq sinifləndirilən sadəcə 2 nüvə enerji qəzasından biridir. Digəri Yaponiyadakı 2011 Fukuşima fəlakətidir.[15] Daha böyük fəlakət potensialına sahib olduğu düşünülən ssenarilərə qarşı müdafiə mübarizəsi,[16] ətraf mühitin daha sonra dekontamonasiya cəhdləri ilə birlikdə, 500.000 likvidator ilə nəticələndi və təxmini 18 milyard rubl dəyərində oldu.[17]
4 nömrəli reaktorun qalıntıları, tezliklə radioaktiv çirklənmənin dağıntıdan yayılmasını azaltmaq və sahəni daha çox hava şəraitindən qorumaq üçün dizayn edilmiş böyük bir sığınacaq olan sarkofaqın içinə qapadılmışdır. Bu sürətlə inşa edildi və reaktor soyuq bağlanma mərhələsinə girdikdə dekabr 1986-cı ilə qədər tamamlandı. Sığınacaq həmçinin, 3 nömrəli elektrik stansiyasında ziyan görməmiş digər reaktorların heyəti üçün 2000-ci ilə qədər elektrik istehsal etməyə davam edən radioloji müdafiə təmin etdi.[18][19] Sarkofaqın davam edən çürüməsinə görə, həm özü, həm də 4 nömrəli reaktor, beynəlxalq bir komanda tərəfindən dizayn edilən və inşa edilən daha böyük və müasir bir mühafizə olan Chernobyl New Safe Hapine, tərəfindən 2017-ci ildə bağlanmışdır. Bu bina, həm sarkofaq, həm də reaktor qalıqlarının uzaqlaşdırılmasını asanlaşdıra bilir. Həmçinin radioaktiv kirlənmənidə ehtiva edir.
Qəza, geriyə qalan bütün Sovet dizaynı olan RBMK reaktorlarında təhlükəsizliyin yüksəldilməsini təmin etdi. Bunlardan 10-u 2019-cu ildən etibarən elektrik şəbəkələrini qidalandırmağa davam edir.[20][21]