İşgəncə — cəza tədbiri; məhkuma fiziki əzab vermə.
Avropada erkən neolit dövrünə aid olan, təhminən 7000 il əvvəl işgəncə mövcudluğunun sübutu olan arxeoloji tapıntılar var.[1] Assuriya və Əhəmənilər mənbələrdə tez-tez işgəncələr qeyd olunur.[2]
Erkən orta əsrlərdə Avropada işgəncələr nadir idi, amma 1200 və 1400 illərin arasında o, daha çox işlənilirdi.[3][4][5]
XVII əsrin ərzində Avropada işgəncə hələ də qanunu idi, lakin onun işlənməsi getdikcə nadirləşirdi.[6][7] XVIII əsrdə və XIX əsrin başlanğıcında baş verən işgəncənin qanuni qadağaların qəbul olunması zamanı o, cinayət mühakiməsi sistemində artıq çox az işlənilirdi.[8][9]
Cəza
Cəza məqsədilə işgəncə antik dövründən günümüzə qədər işlənilir.[10] Ədliyyə sistemlərinin qeyri-funksional olduğu və ya həbsxanalarında inanların həddən artıq çox oluğu ölkələrdə mövcud olan bir cəza üsulu polisin şübhəli şəxsləri tutması, onlara işgəncə verməsi və heç bir ittiham irəli sürmədən azadlığa buraxmasıdır.[11][12] Belə halda işgəncə polis bölməsində,[13] qurbanın evində və ya ictimai evdə tədbir oluna bilər.[14]
Qabağını alma
İşgəncə həmçinin onun birbaşa qurbanına qarşı yox, əhaliyi qorxutmaqla, hakimiyyətə müxalif olanlarının qabağını almaq üçün işlənilir.[15][16] ABŞ-də qulların qaçmasının və üsyanlarının qarşısını almaq məqsədilə işlənilirdi.[17]
Etiraf
İşgəncə tarix boyu saxlanılanlardan etiraf əldə etmək üçün işlənilirdi. Və əsrlər boyu buna qarşı çıxanlar var idi. Məsələn, Aristotel,[18][19] Çeare Bekkarianın[20][21] işgəncənin etiraf almaq məqsədilə tədbiq olunmasına qarşı yazıları var.
Dinləndirmə
Dinləndirmə zamanı məlumat əldə etmək üçün işgəncənin işlədilməsi nisbətən nadirdir.[22] Dinləndirmə işgəncəsi konvensional müharibələrdə də işlənilir, amma o daha çox assimetrik və vətəndaş müharibələrində işlənilir.[23]
Hazırda, beynəlxalq hüquqda işgəncənin qadağası imperativ norma (jus cogens) kimi qəbul olunub. Bu o deməkdir ki, o bütün dövlətlər üçün bütün şəraitlərdə qadağandır.[24][25]
Beynəlxalq humanitar hüququda müharibə zamanı işgəncə 1863-cü ilində Liber kodeksində qadağan olunmuşdur.[26] 1984-cü ildə İşgəncələrə və digər qəddar, qeyri-insani, yaxud ləyaqəti alçaldan davranış və cəza növlərinə qarşı Konvensiya qəbul edilmiş.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
