Urux (çay)

Urux (oset. Ирӕф / Ӕрӕф, kab.-çərk. Урыху) — Şimali Osetiya və Kabarda-Balkariyada dağ çayı.

Urux
oset. Ирӕф, Ӕрӕф, kab.-çərk. Урыху
Uruk çayı qışda
Ölkə	Rusiya
Regionlar	Şimali Osetiya Kabarda-Balkariya
Şəhər	İrafski rayonu
Mənbəyi	Mostoçete buzlağı
• Yüksəkliyi	2 990 m
Mənsəbi	Terek çayı
Uzunluğu	104 km
Su sərfi	20,2 m³/san
Su hövzəsi	Xəzər dənizi
Hövzəsinin sahəsi	1280 км²
<div style="font-size:80%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:İfadə xətası: "{" punktuasiyasının tanınmayan simvolu.%;top:İfadə xətası: "{" punktuasiyasının tanınmayan simvolu.%"> mənbəyi <div style="font-size:80%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:İfadə xətası: "{" punktuasiyasının tanınmayan simvolu.%;top:İfadə xətası: "{" punktuasiyasının tanınmayan simvolu.%"> mənsəbi Urux Qafqazın fiziki xəritəsində: 43°27′ şm. e. 44°22′ ş. u.HGYO 44°06′ şm. e. 47°26′ ş. u.HGYO
DSR[rus.]	07020000412108200003853
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Uzunluğu 104 km-dir. Şimali Osetiyanın Diqori dərəsindəki Mostoçete buzlağından axır. Su anbarının sahəsi 1280 km² -dir.^[1] Orta hesab su sərfi— 20,2 m³/s-dir.^[1]

Hövzəsi

Terek çayı hövzəsi

Uruxa digər bir neçə çay axır (məsələn, Karauqomdon, Tanadon, Ayqamuqa, Xaznidon) və iri buzlaqlardan qaynaqlanır. Urux gözəl mənzərəli dərədən axır (bax Diqor dərəsi). Urux Qara dağlar silsiləsinin müstəvisinə girməzdən əvvəl Qaya silsiləsindəki dar boşluğu kəsdiyi və bəzən Diqor dərəsi adlandırılan kanyon meydana gətirdiyi Axşinta adlanan yerdə qeyri -adi dərəcədə əzəmətli mənzərəyə sahibdir. Çay dağ çayı olduğundan və yüksəklikdən axdığından dekabr ayında donur, mart ayına qədər ərimir.^[2]

Urux, Aleksandrovskaya kəndi yaxınlığındakı Terekə axır. Aşağı axınlarda bir çox qol və qollara bölünür. Çay vadisi boyunca bir neçə kənd yerləşir. Çay yerli kənd təsərrüfatə üçün əhəmiyyətə malikdir. Balıqçılıq zəif inkişaf etsə də, yerli suvarmada çayın suyundan geniş istifadə edilir. həmçinin çay içməli su mənbəyi kimi də əhəmiyyətə malikdir.

Urux çayı bölgənin iqtisadi və təsərrüfat həyatında mühüm rola malik olmasa da, şay turizm əhəmiyyətli hesab olunur. Belə ki, çay hövzəsi idman həvəskarlarını və ekstrim sevərlərin daimi gəldiyi məkandır. Çay dalğıc idmanı ilə məşğul olan xeyli sayda peşəkar və həvəskar dalğıcların məşq etdiyi yerdir.

Etimologiyası

Osetin dilindən tərcümə olunan Urux (oset. Уæрӕх/Урух) "geniş" mənasını verir.^[3] Bu çayın daha çox istifadə edilən ənənəvi adə "İraf" dır ("İraf" ləhcəsində). Bu səbəbdən bölgənin adı da İrafski rayon adlanır. İranlı Vasili Abayevə görə, "İruf" hidronimində ir və af komponentləri var, bunlardan birincisi Osetiya-İranlılarının etnonimidir, ikincisi skif-sarmat dilləri də daxil olmaqla əksər Şərqi İran dillərində "su" deməkdir.

İstinadlar

1. Urux // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] (3-е изд.). М.: Советская энциклопедия. гл. ред.: А. М. Прохоров. 1969–1978.
2. "Arxivlənmiş surət". bse.sci-lib.com. 2019-10-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-02.
3. Абаев, Василий Иванович

Ədəbiyyat

• Историко-этимологический словарь осетинского языка. 4. Л.: Изд-во АН СССР. 1989. 90.