Süleyman Rüstəm

Süleyman Rüstəm (tam adı: Süleyman Əliabbas oğlu Rüstəmzadə; 12 mart 1906^[1], Novxanı, Bakı qəzası – 10 iyun 1989, Bakı) — Azərbaycan şairi, dramaturq, tərcüməçi, ictimai xadim, 1934-cü ildən AYB-nin üzvü, Sosialist Əməyi Qəhrəmanı (1976), Azərbaycan SSR xalq şairi (1960), "Stalin" mükafatı (1950), 2 dəfə Azərbaycan SSR Dövlət mükafatı laureatı (1970, 1986), 1940-cı ildən Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası üzvü.

Süleyman Rüstəm
Doğum tarixi	12 mart 1906(1906-03-12)[1]
Doğum yeri	Novxanı, Bakı qəzası, Bakı quberniyası, Rusiya imperiyası
Vəfat tarixi	10 iyun 1989(1989-06-10) (83 yaşında)
Vəfat yeri	Bakı, Azərbaycan SSR, SSRİ
Dəfn yeri	Fəxri Xiyaban
Təhsili	Moskva Dövlət Universiteti, Bakı Dövlət Universiteti
Fəaliyyəti	dilçi, şair, tərcüməçi, publisist, dramaturq, baş redaktor
Əsərlərinin dili	Azərbaycan dili
Janrlar	şeir
Üzvlüyü	SSRİ Yazıçılar İttifaqı
Mükafatları
Süleyman Rüstəm Vikimənbədə
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Süleyman Rüstəm Azərbaycan SSR dövlət himninin sözlərinin müəlliflərindən biridir. O, 1971–1989-cu illərdə Azərbaycan SSR Ali Sovetinin sədri olmuşdur.

Poçt markası (2006).

Həyatı

Süleyman Rüstəm 1906-cı il martın 12-də Bakının Novxanı kəndində anadan olmuşdur.^[2][3] 1925-ci ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin Şərqşünaslıq fakültəsinə daxil olmuş, 1929-cu ildə oradan Moskva Dövlət Universitetinin ədəbiyyat və incəsənət fakültəsinə köçürülmüşdür. Zaqafqaziya Mərkəzi İcraiyyə komitəsinə üzv seçilmişdir (1935). Azərbaycan SSRİ birinci çağırış Ali Sovetinə deputat seçilmişdir (1938), bundan sonra ömrünün sonuna qədər bütün çağırışlarda deputat olmuşdur.

Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrının direktoru (1937–1938), "Ədəbiyyat qəzeti"nin baş redaktoru olmuşdur. Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının İdarə Heyətinə, "Azərbaycan", "Kirpi" jurnallarının və "Советский писатель" (sovetskiy pisatel)" redaksiya heyətlərinə üzv seçilmişdir.

Xidmətlərinə görə üç dəfə "Lenin" ordeni, iki "Qırmızı əmək bayrağı" ordeni, Sovet Sülhü Müdafiə Komitəsinin Fəxri fərmanı və bir sıra medallarla təltif olunmuşdur. 1971–1989-cu illərdə Azərbaycan SSRİ Ali Sovetinin sədri olmuşdur.

1989-cu il iyunun 10-da Bakıda vəfat etmişdir.

Yaradıcılığı

Yaradıcılığında siyasi lirika və sevgi şeirləri mühüm yer tutur. Heca və əruz vəznlərində yazmışdır. Ən sevilən əsərlərindən biri Təbrizim əsəridir.

Ədəbi fəaliyyətə 20-ci illərin əvvəllərində başlamış, 1922-ci ildə "Çimnaz xanım yuxudadır" birpərdəli komediyasını yazmışdır. "Unudulmuş gənc" adlı ilk mətbu şeiri 1923 ildə "Maarif və mədəniyyət" (indiki "Azərbaycan") jurnalında dərc olunmuşdur. "Ələmdən nəşəyə" adlı ilk şeir kitabı 1927-ci ildə nəşr edilmişdir.

Sosializm ideyalarını, inqilabi əhvali-ruhiyyəni ədəbiyyata gətirmək, poeziyanı gündəlik ictimai-siyasi hadisələrin inikasına çevirmək bu kitabın başlıca xüsusiyyətləri idi. "Addımlar" (1930), "Səs", "Atəş" (1932) şeir kitabları S.Rüstəmin siyasi lirik şair kimi formalaşmasının göstəricisi idi.

İkinci Dünya müharibəsi illərində o, xalqın qəhrəmanlıq mübarizəsini tərənnüm edən əsərlər yazmışdır. "İldırım" (1942), "Qafurun qəlbi" (1959), "Əzizlərdən əzizlərə" (1965) və s. Müharibə dövrü yaradıcılığında Cənubi Azərbaycan mövzusu xüsusi yer tuturdu: "Təbriz şeirləri silsiləsi", "İki sahil" kitabı (1949). 1960–1980-ci illər yaradıcılığında ictimai-siyasi və məhəbbət lirikası əsas xətti təşkil etmişdir: "Günəşli sahillərdə" (1963), "Keçilməmiş yollarda" (1970), "Ürəyimin gözüylə" (1977), "Mənim günəşim" (1981) və s. kitabların, "Yanğın" (H. Nəzərli ilə birgə, 1930) pyesinin, "Qaçaq Nəbi" (1940) mənzum pyesinin, "Durna" (1948) komediyasının müəllifidir.

Əsərləri

Pyesləri

• "Yanğın"
• "Çimnaz xanım yuxudadır"
• "Duma"
• "Gəldi-gedər"
• "Qaçaq Nəbi"

Komediyaları

• "Durna"
• "Çimnaz xanım yuxudadır"

Poemaları

• "İldırım"
• "Qafurun qəlbi"
• "Əzizlərdən-əzizlərə"
• "Xilaskar"
• "Təbrizdə qış"
• "Qolsuz qəhrəman"
• "Yeni kəndin işıqları"
• "Mənsumə"
• "Nakam məhəbbət"
• "Partizan Əli"
• "Gülbahar"
• "Şairin ölümü"
• "Yaxşı yoldaş"
• "12-ci tüfəng"
• "Dönə-dönə xatırlayın"
• "Yaralanım"
• "Səbuhini düşünərkən"

Satira və yumorları

• "Bir dədə axtarıram"
• "Əcaib əsər"
• "Qəribə nitq"
• "Teatr tənqidi"
• "Heçstan əhli"
• "Qonşularımdan biri"
• "Elan"
• "Möhkəm birlik"
• "Özündən razı!"
• "Yaxşı ki"
• "Deyirsənki?!"
• "Özünü bəyənənə"
• "Xəstəlik"
• "Bədbəxt adama"
• "Nifrət"
• "Səndə yox"
• "Novator"un nitqi
• "Novator" rəssama
• "Nəyə lazım"
• "Taniya bildim"
• "Mən varlıyam, sən yoxsul"
• "İnsan vəzifəni bəzəsin gərək"
• "Ucuz xatirələr"
• "Yad adam"
• "Nakam şair"
• "Yenə bəziləri"
• "Yubiley aşiqi"
• "Sərçə balladası"
• "Demərəm"
• "Moda qurbanı"
• "Heykəl xəstəsi"
• "Böhtanzadə"
• "Qorxaq"

Kitabları

• "Aləmdən nəşəyə"
• "Addımlar"
• "Səs"
• "Atəş"
• "Günəşli sahillərdə"
• "Keçilməmiş yollarda"
• "Ürəyimin gözü ilə"
• "Mənim günəşim"
• "Təbrizin şeirləri silsiləsi"
• "İki sahil"

Tərcümələri

• Meynqard Rudzitis. Qızıl ordu (şeir). Ədəbiyyat qəzeti, 1941, 9 iyun.
• İvan Krılov. Şahpərəst qurbağalar (təmsil). Vətən uğrunda, 1944, № 7–8, s.37–39 3.
• C.Qou. Dərin köklər (3 pərdəli drama). (İnqilab və mədəniyyət, 1948, № 7, s.50–103.) Pyesi Arnod Dyusse ilə birlikdə yazmışlar.
• Nazim Hikmət. On beş yara; Həsrət; Provakator; Bəlkə mən; Yanmamış papiros; Kərəm kimi (şeir). (İnqilab və mədəniyyət, 1951, № 9, s.57–59) Qəlbim; Səni düşünürəm; Arpa çayının iki yanı; Dizə qədər qarlı bir gecə; Dəmir qəfəsdə gəzişən aslan; Xəzər dənizi (şeir). (İnqilab və mədəniyyət, 1952, № 1, s.131–136) Səs; Nəğmələrimiz; Cavab nömrə 4; XX əsrə dair; Arifəyə; Məktub; Dəvət; Sevgilimə; Mehmet; Yeriyən adam (şeir). (İnqilab və mədəniyyət, 1952, № 6, s.51–56) Səni düşünürəm; Şərqli və SSRİ; Ustamızın ölümü; On doqquz yaşım; Xəzər dənizi; Vida; Bəlkə mən; Provokator; Yanmamış papiros; Dizə qədər qarlı bir gecə; On beş yara (Onbeşlərin xatirəsinə ithaf); Həsrət; Dəmir qəfəsdə gəzişən aslan; Kərəm kimi; Qəlbim; Uşaqlara nəsihət; Şən gələcək; Bənövşə, ac dostlar və qızıl gözlü qız; Komsomol (şeir).
• Nazim Hikmət. Şeirlər. Bakı: Azərbaycan Uşaq və Gənclər Ədəbiyyatı Nəşriyyatı, 1952, s.15–45.
• Qaysın Quliyev. Torpaq və şeir (şeir). Azərbaycan, 1961, № 4, s.36.
• İlya Selvinski. Babəkin ikinci mahnısı (şeir). (Ədəbiyyat və incəsənət, 1961, 8 aprel) Bahar dostları (RSFSR şairlərinin şeirləri) (Bakı: Azərnəşr, 1961, 248 s.)
• Əbdülvahab Süleymanov. Azərbaycan (şeir) (s.193–195). Bahar dostları (RSFSR şairlərinin şeirləri). Bakı: Azərnəşr, 1961, 248 s.
• Yaroslav Smelyakov. Gözəl qız Lida (şeir). Ədəbiyyət və incəsənət, 1964, 18 iyul.
• Jan Pol Sartr. Lizzi (pyes). Azərbaycan, 1966, № 10, s.169–190.
• Qriqol Abaşidze. Bahar (şeir). Kommunist, 1971, 16 aprel.
• Taras Şevçenko. "Siz ey fikirlərim, düşüncələrim!.." (şeir) (s.13–16); Fikirlərim, düşüncələrim (şeirlər və poemalar). Bakı: Yazıçı, 1979, 104 s.
• Cahit Küləbi. İyirminci əsrin ilk yarısı; Dəfn; Yanğın; Acı zaman; Biz; Sivaş yollarında; Amerika (şeir). Ədəbiyyat və incəsənət, 1981, 13 mart.
• Məhəmməd Mehdi Əl Cəvahiri. Fəhlələrin bayramında (şeir). Ağ günlərin sorağında (İraq ədəbiyyatından nümunələr). Bakı: Yazıçı, 1983, s.18–22.
• Şota Rustaveli. Pələng dərisi geymiş pəhləvan (s.7–181). Dünya ədəbiyyatı kitabxanası seriyası. 19-cu cild. Ş.Rustaveli. Ə.X.Dəhləvi. Pələng dərisi geymiş pəhləvan. Şirin və Xosrov. Bakı: Yazıçı, 1988, 366 s. (Məmməd Rahim və Səməd Vurğun ilə birgə tərcümə).
• Nazim Hikmət. Həsrət (s.83); Yanmış papiros (s.86); Mehmet (s.87) (şeir). Türkün 101 şairi (türk şairlərinin şeirləri). Bakı: Yazıçı, 1993, 235 s.
• Nizami Gəncəvi. Yaxşı bir söz degilən, ta şəkər ərzan olsun…; Fəxr elə yar ki, barını çəkirəm…; Ey nigarım, könlümü Azərbaycan Tərcümə Ensiklopediyası 511 çaldın, füsunxan olma, gəl!.. (qəzəl). Klassik Azərbaycan ədəbiyyatı seriyası. Nizami Gəncəvi. Lirika. Bakı: Lider, 2004, s.24, 63, 64. 21.
• Şota Rustaveli. Pələng dərisi geymiş pəhləvan (poema). Dünya ədəbiyyatı seriyası. Bakı: Avrasiya Press, 2006, 232 s. (Məmməd Rahim və Səməd Vurğun ilə birgə tərcümə).
• Jan Pol Sartr. Lizzi (pyes). Dünya ədəbiyyatı seriyası. Fransız ədəbiyyatı antologiyası. 3 cilddə. II cild. Bakı: Şərq-Qərb, 2007, s.183–212.
• Taras Şevçenko. Mənimçün fərqi yox yaşasam, ya da…; N.Kostomarova; Yaşım ötməmişkən on üçü hələ…; Küçədə hiddətlə bağırır külək…; Heç dua etmədi mənimçin anam…; Yenə də yuxuda görürəm bəzən…; Yıxılan adamı döymürsələr də…; Ey bədbəxt insanlar, yazıq insanlar!.. (şeir). Taras Şevçenko. Seçilmiş əsərləri. Bakı: Şərq-Qərb, 2008, s.156, 166, 172, 174, 214, 234, 236, 238, 254, 256.

Filmoqrafiya

• Qanlı zəmi (film, 1985)
• Ana və poçtalyon (2020)

İstinadlar

1. Сүлейман Рүстәм (библиография). Bakı: 1950. S. 8. 94 s.
2. Гулиев А. К. Сүлейман Рүстәм (библиография). Б.: Гызыл Шәрг. 1950. səh. 8. 2021-07-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-19.
3. Сүлејман Рүстәм // Коммунист. № 137 (20905). 13 ијун 1989-ҹу ил. С. 1.

Mənbə

• Xamis Muradov. Kinofabrikdən başlanan yol. Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C.Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm" kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim "Azərbaycanfilm". 1923–2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 4.

Xarici keçidlər

• Süleyman Rüstəm anılıb
• Süleyman Rüstəm −110
• Süleyman Rüstəm. Seçilmiş əsərləri: I cild – Şeirləri;
• Süleyman Rüstəm. Seçilmiş əsərləri: II cild – Şeirləri, poemaları, xatirələri;
• Süleyman Rüstəm. Seçilmiş əsərləri: III cild – Pyesləri.