Qibtilər

Qibtilər (ərəb. أقباط‎; qibt. ⲛⲓⲣⲉⲙⲛ̀ⲭⲏⲙⲓ) — Misirdə yaşayan Xristianlıq dininə mənsub xalq.

Qibtilər
اقباط
ⲛⲓⲣⲉⲙⲛ̀ⲭⲏⲙⲓ

XX əsrin əvvələrində Qibti rahibləri.
Yaşadığı ərazilər
Misir 15.000.000 [2] ABŞ 1.500.000 [3][4][5][6][7] Sudan 550.000 Avstraliya 75.000
Dili
Ərəb dili Qibti dili
Dini
Xristianlıq

Etimologiyası

Hut-ka-Ptah

Tarixi

Dini baxımdan Qibtilərin tarixi ərzində baş vermiş ən önəmli hadisələrdən biri 416-cı ildə keçirilmiş IV Okuman kilsə məclis hesab edilir. Kilsə məclisi zamanı, Qibtilərin Xristianlıq tarixi və adətləri haqqında, digər məzhəblərlə fərqi düşüncələri olduğu məlum olur. Digər məzhəblər Qibtilərin heç bir kilsə məclisinə çağrılmamaları və onlarla bir yerdə ibadət edilməsinin qadağan edilməsi barədə təklif irəli sürürlər. Qısa zaman ərzində Qibtilərin Xristianlıq dininin əsas inancalarını şəxsi məqsədlərə görə dəyişdirilməsi adı ilə digər məzhəblər onlarla olan əlaqələrini kəsirlər. Bizans İmperiyası dövrü Qibtilər üçün ağır keçmişdir. Bizans İmperiyasının rəsmi məhzəbi katoliklik idi.

Qahirə şəhərində yerləşən Qibti Kilsəsi.

Həmin zamanlarda bu iki məhzəb arasında ciddi fərqlər vardı. Katoliklər Xristianlıq dinindən uzaqlaşdığına görə Qibtiləri kütləvi formada təqib etməyə başlayırlar. Sayları çox olmasada təxminən minə yaxın Qibtinin bu təqiblər zamanı həlak olduğu dini qaynaqlarda qeyd edilmişdir. Qibtilərlə Katoliklər arasında olan mənfi münasibət o qədər kəskin olmuşdur ki, hətta Ərəb Xilafəti ilə Bizans İmperiyası arasında baş vermiş müharibələr zamanı Qibtilər eyni dindən olan Katoliklərə heç bir yardım etməmişdilər.

Qibtilər 300 yüz il ərzində Ərəblərin rəhbərliyi altında yaşamışdılar. Tarixi mənbələrdə bu illərdə qibtilərin xilafət tərəfindən təziqə məruz qalmadıqları və sakit həyat tərzi keçirdikləri qeyd edilmişdir. Ərəblərlə olan normal münasibətlər Xaç yürüşləri zamanı pozulmuşdur. Ərəblər səlibçilərlə qibtilərin eyni dindən olduqlarını əsas qətirərək, onların əlbir fəaliyyət göstərdiklərini iddia etmişdilər. Qısa zaman ərzində Ərəbistan yarımadasında yaşayan Qibtilərə münasibət dəyişmişdir. Qibtilər iki əsrə yaxın Osmanlı İmperiyasının rəhbərliyi altında yaşamışlar, bu müddət ərzində Xristianlıq dinindən olduqları üçün vergiləri digər xalqlara nisbətən çox verdikləri məlumdur. Qibtilərin ilk dəfə olaraq dövlət orqanlarında fəaliyyət göstərməsidə Osmanlı İmperiyası zamanına təsadüf edir. Hal-hazırda dünyada 7 milyondan çox Qibti yaşayır.

Makedoniyalı İsgəndərin Misiri işğal etdiyi zamanlarda Qibtilər Misir əhalisinin bir qismini təşkil edirdilər. Qədim tarixə malik olan Qibti dili dilinin yaranması Qədim Misir zamanında baş vermişdir. Bu dilin yazılmasında yunan əlifbasında olan həriflərdən istifadə edilir. Tarixən Qibtilər dini inancalarına görə müxtəlif təziqlərə məruz qalmışlardır. Qibtilər Xristianlıq dinini qəbul etmələri, eramızın 46-cl ilində baş vermişdir. Roma İmperiyasının qoyduğu ağır vergiləri ödəyə bilmədikdə, Xristian təbliğatcısı Markın tərəfinə keçən, Qibtilər II və III əsrlərdə Roma İmperiyasının təzqilərinə məruz qalırlar. Qibtilərin dini görüşünün Xristianlıq olaraq bu günə qədər formalaşmasında, Konstantinin rolu böyükdür. Onun Xristianlıq dinini mühafizə etməsi və ölümünə yaxın özünündə bu dini qəbul etməsi, digər xristian təriqətləri kimi Qibtilərində Konstantin dövründə mövqeylərinin güclənməsinə səbəb olmuşdur.

Xarici keçidlər

• St Taklahimanot Coptic Orthodox Church – Egypt
• Coptic Museum Arxivləşdirilib 2006-04-14 at the Wayback Machine
• Egypt's Copts After Kosheh
• Egypt: Minorities and the State
• International Religious Freedom Report: Misir

İstinadlar

1. "Egyptian Coptic protesters freed". BBC. 22 December 2004. 28 August 2018 tarixində arxivləşdirilib.
2. Official population counts put the number of Copts at around 16–18% of the population, while some Coptic voices claim figures as high as 23%. While some scholars defend the soundness of the official population census (cf. E.J.Chitham, The Coptic Community in Egypt. Spatial and Social Change, Durham 1986), most scholars and international observers assume that the Christian share of Egypt's population is higher than stated by the Egyptian government. Most independent estimates fall within range between 10% and 20%,^[1] for example the CIA World Factbook "Egypt". The World Factbook. CIA. 26 December 2018 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 August 2010., Khairi Abaza and Mark Nakhla. "The Copts and Their Political Implications in Egypt". The Washington Institute. 25 October 2005. İstifadə tarixi: 27 August 2010., Encyclopædia Britannica (1985), or Macropædia (15th ed., Chicago). For a projected 83,000,000+ Egyptians in 2009, this assumption yields the above figures.
   In 2008, Pope Shenouda III and Bishop Morkos, bishop of Shubra, declared that the number of Copts in Egypt is more than 12 million. In the same year, father Morkos Aziz the prominent priest in Cairo declared that the number of Copts (inside Egypt) exceeds 16 million. "?". United Copts of Great Britain. 29 October 2008. İstifadə tarixi: 27 August 2010. and "?". العربية.نت. İstifadə tarixi: 27 August 2010. Furthermore, the Washington Institute for Near East Policy Khairi Abaza and Mark Nakhla. "The Copts and Their Political Implications in Egypt". 25 October 2005. İstifadə tarixi: 27 August 2010. Encyclopædia Britannica (1985), and Macropædia (15th ed., Chicago) estimate the percentage of Copts in Egypt to be up to 20% of the Egyptian population.
3. 2009 American Community Survey Arxivləşdirilib 2020-02-12 at Archive.today, U.S. Census Bureau "All Egyptians including Copts 197,160"
4. According to published accounts and several Coptic/US sources (including the US-Coptic Association), the Coptic Orthodox Church has between 700,000 and one million members in the United States (c. 2005–2007). "Why CCU?". Coptic Credit Union. Accessed June 21, 2009. May 15, 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: October 11, 2011.
5. "Coptics flock to welcome 'Baba' at Pittsburgh airport". Pittsburgh Tribune (2007). Accessed June 21, 2009. February 11, 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: October 11, 2011.
6. "State's first Coptic Orthodox church is a vessel of faith". JS Online (2005). Accessed June 21, 2009. August 21, 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: October 11, 2011.
7. "Coptic Diaspora". US-Copts Association (2007). Accessed June 21, 2009. 2007-02-20 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-10-11.