Psixoloji müharibə (sin. psixoloji əməliyyatlar) — düşmən qoşunlarına (qüvvələrinə) və əhaliyə onları ruhdan salmaq və müqaviməti dayandırmağa sövq etmək məqsədi ilə psixoloji təsir.[1][2][3] Hərbi əməliyyatlara hazırlıq və/və ya hərbi əməliyyatlar zamanı həyata keçirilə bilər.[4][5] SSRİ-də xüsusi təbliğat termini eyni mənada işlədilirdi.
XX əsrə qədər
Qədim dövrlərdən bəri hökmdar və sərkərdələr müharibədə düşməni öz döyüş gücü ilə qorxutmağa çalışmışdır. Belə ki, məsələn Yunanıstana yürüşdən əvvəl - e.ə.480-ci ildə Əhəməni hökmdarı I Kserks ordusunun böyüklüyü ilə bağlı şayiələr yayaraq bəyan edirdi ki, “əgər bütün İran döyüşçüləri yaylarını atsalar, oxlar günəşin qarşısını kəsəvək”. O, hətta əvvəllər ona İran ordusunun çoxluğunu nümayiş etdirərək əsir götürülən yunan casusunu da öz başına buraxdı. Çingiz xan və Hannibal da hələ döyüş başlamazdan əvvəl, qəsdən "yeni gizli silahlar" - döyüş filləri, "odlu ilanlar", zəhərli tüstü və s. haqqında şayiələr yayırdılar.
Əhəməni qoşunlarına qarşı çıxan afinalılar iranlı tərəfdarların sıralarını parçalamağa çalışırdılar. Femistokl Kserksin donanmasında xidmət edən etnik yunan ionlarına müraciət edərək, ioniyalıların şirin su üçün gəldiyi daş üzərində oyulmuş bu sözlərlə müraciət edirdi: “İoniyalılar! Siz əcdadlarınıza qarşı müharibəyə gedərək və (barbarlara) Hellas adasını əsarət altına almağa kömək etməklə ədalətsiz hərəkət edirsiniz. Tez bizim yanımıza gəlin! Əgər bu mümkün deyilsə, heç olmasa karyalılardan da bunu tələb edin. Əgər heç birini edə bilmirsinizsə, əgər sizi çox ağır bir məcburiyyət zəncirinə bağlasanız və onu ata bilməyəcəksinizsə, döyüşə gəldikdə qorxaqlar kimi vuruşun. Heç vaxt unutmayın ki, siz bizdən gəlmisiz və ilkin olaraq İran padşahı ilə düşmənçiliyimiz də sizin sayənizdə başladı”. Bu epizodu təsvir edən Herodot qeyd etdi ki, Femistokl "iki niyyətlə hərəkət etmişdi: ya ioniyalılar farslara xəyanət edib ellinlərə qoşulacaq, ya da Kserks bu barədə xəbər alan İoniyalıları şübhə altına alacaq və özü artıq onlara etibar etməyərək onların dəniz döyüşlərində iştirak etməsinə icazə verməyəcək”.
Hindistanın "Manu qanunları"nın tövsiyələrindən birinə görə, döyüşən tərəf "qiyama meylli olan düşmən qoşunlarını fəal şəkildə təşviq etməlidir".
Dezinformasiyanın hərbi məqsədlər üçün istifadəsinə dair ilk nümunələrdən biri də XIII əsrə aiddir. 1241-ci ildə Şayo çayı üzərində macarları və onların müttəfiqlərini məğlub edən monqollar ələ keçirilən qənimətlər arasında Macarıstan kralı IV Belanın möhürünü tapmışdılar. Bundan sonra, Batı xanın əmri ilə məhbuslar kral Bela adından müqavimətin dayandırılması haqqında macar dilində fərman yazdılar, kral möhürü ilə möhürlənmiş surətləri Macarıstanın müxtəlif bölgələrinə göndərildi.
Bəzən psixoloji müharibə üsulları əks effekt də verirdi. Belə ki, XVI əsrdə İngiltərəyə qarşı “Məğlubedilməz armada” göndərən ispanlar İngiltərədə kraliça I Yelizaveta əleyhinə gizli çap olunmuş pamfletlər yaydılar və orada onu pozğunluqda ittiham etdilər. Bu pamfletin müəllifliyi mühacir dairələrinə aid edildi Lakin ingilislər çox bərk qəzəbləndilər: mühacirlər öz kraliçasına böhtan atırlar. Nəticədə hətta əvvəllər onu dəstəkləməyənlər də kraliçanın tərəfinə keçməyə başladılar.
Amerika istiqlaliyyət müharibəsi zamanı Amerika vərəqələri Amerika tərəfinə keçəcək ingilislərə xidmət edən hər hessian muzdlu əsgərə torpaq sahəsi ayıracağını vəd edirdi (əsgər üçün 100 hektardan polkovnik üçün 1000 akr). Nəticədə, otuz nəfərdən altı minə yaxın hessian qaçqın oldu.
Misir kampaniyası zamanı Napoleon misirlilərə yönəlmiş təbliğatında Fransanın Malta uğrunda mübarizəsinin həm də Malta cəngavərlərinə qarşı mübarizə olması faktından istifadə etməyə çalışırdı. O, Misir islam ruhanilərinə yazırdı: “İnsanlara deyin ki, biz mömin müsəlmanların dostlarıyıq. Malta cəngavərlərini məhv etmədikmi ki, bu ağılsızlar Allah onların müsəlmanlarla vuruşmalarını istədiklərinə inanırdılar?.. Bizimlə olsanız üçqat xoşbəxt olacaqsız. Sərvətlərində və karyeralarında uğur qazanacaqsız. Neytral qalanlar da xoşbəxtdir. Onların bizi tanımağa vaxtları olacaq və zamanla onlar bizim tərəfimizə keçəcəklər. Amma vay üç dəfə vay halına məmlüklərlə silahlanıb bizə qarşı vuruşanların! Onlara heç bir ümid yoxdur, onlar məhv olacaqlar”. Napoleon həm də vassal dövlətlərin başçılarına təkcə ona əlavə qüvvələr göndərməyi deyil, həm də göndərilən qoşunların sayını iki dəfə artıran mətbuat xəbərləri ilə müşayiət etməyi tapşırdı. 1802-ci ildə Britaniya kəşfiyyatı xəbər verir ki, Napoleonun agenti Fyev Britaniya əhalisi üzərində nüfuz qazanmaq üçün Britaniya qəzetlərinin redaktorları ilə əlaqə saxlamaq məqsədilə Britaniyaya səfər edib.
İstinadlar
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
