Pablo Neruda

Pablo Neruda (isp. Pablo Neruda — əsas adı yerinə qəbul edilən ləqəbi; doğum adı: Rikardo Elieser Neftali Reyes Basoalto, isp. Ricardo Eliécer Neftalí Reyes Basoalto; 12 iyul 1904^[3][4][…] – 23 sentyabr 1973^[3][4][…], Santyaqo, Çili^[5]) — Çili şairi, diplomat, siyasi xadim, Çili Respublikası Senatının senatoru (1941-1949), Çili Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin üzvü (1958-1973), Çilinin Fransadakı səfiri (1970-1972), Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatı (1971).

Pablo Neruda
isp. Pablo Neruda
Doğum adı	Ricardo Eliécer Neftalí Reyes Basoalto
Təxəllüsü	Pablo Neruda[1][2]
Doğum tarixi	12 iyul 1904(1904-07-12)[3][4][…]
Vəfat tarixi	23 sentyabr 1973(1973-09-23)[3][4][…] (69 yaşında)
Vəfat yeri	Santyaqo, Çili[5]
Vəfat səbəbi	zəhərlənmə[d][6]
Təhsili	Çili Universiteti
Fəaliyyəti	şair, diplomat, siyasətçi, söz yazıçısı[d], avtobioqraf[d], yazıçı
Fəaliyyət illəri	1922–1973
Əsərlərinin dili	ispan dili
Janrlar	poeziya, nəsr
Üzvlüyü	ADR İncəsənət Akademiyası[d], Amerika İncəsənət və Elmlər Akademiyası
Mükafatları
Pablo Neruda Vikimənbədə
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

Əsl adı Rikardo Elieser Neftali Reyes Basoalto olan Çili şairi və diplomatı Pablo Neruda ölkənin mərkəzi hissəsində, Parral adlı kiçik şəhərdə doğulmuşdu. Şeir yazmağa on yaşında başlamışdı. Atası daha ciddi işlə məşğul olmasını istədiyindən Neftali Rikardo sirrinin açılmaması üçün şeirlərini Pablo Neruda təxəllüsü ilə çap etdirmişdi. Deyilənə görə, Pablo adı məşhur fransız şairi Pol (ispanca Pablo) Valerinin, Neruda soyadı isə çex şairi Yan Nerudanın soyadından götürülmüşdü. Sonralar bu ədəbi təxəllüs şairin həqiqi adına çevrilmişdi.

Məşhur Çili şairəsi, ölkənin ilk Nobel laureatı Qabriela Mistralla tanışlıq gənc poeziya həvəskarının gələcək ədəbi bioqrafiyasında mühüm rol oynamışdı. 1921-ci ildə Pablo Santyaqo pedaqoji institutunun fransız dili bölümünə daxil olsa da, paytaxtın mədəni həyatı onu institut məşğələlərindən daha çox cəlb edirdi. "Bayram nəğməsi" adlı şerinin Çili Tələbələri Federasiyasının müsabiqəsində mükafat alması Pablo Nerudanın şair olmaq qərarını daha da qətiləşdirmişdi. "Toranlıq" (1923), "İyirmi məhəbbət şeri və bir ümidsizlik nəğməsi" (1924) kitablarında toplanan şeirlər Nerudanı ədəbi dairələrdə məşhurlaşdırdı. İkinci kitabdakı əksər poetik nümunələrin açıq erotik xarakter daşımasına baxmayaraq, cəmiyyət onu qəbul etdi. "Ölməz insanın riski" (1926) kitabında müəllif ənənəvi qafiyə və təqtilərdən imtina edərək Çili şerini yeniləşdirmək yolunu tutmuşdu. Latın Amerikası ölkələrində tanınmış sənət adamlarını diplomatik xidmətə cəlb etmək artıq yüz ildən çox tarixi olan ənənəyə çevrilmişdir. Yəqin ki, elə bu ənənəyə uyğun şəkildə 1927-ci ildən Pablo Neruda da ölkəsinin əvvəlcə Birmada, sonra isə Seylon, Hindistan və Yaponiyada konsulu olmuşdu. 1933-cü ildə şair əsas poetik əsərinin — "Ünvanım — yer" kitabının birinci cildini çap etdirdi. Şeirlərdəki bədbinlik və melanxoliya əhvali-ruhiyyəsi Nerudanın qəlbən və ruhən bağlı olduğu Latın Amerikasından uzaqlığı və ayrılığı ilə əlaqəli idi.

1934-cü ildə Barselona və Madriddə Çili konsulu kimi çalışan Pablo Neruda burada böyük ispan şairi Qabriel Qarsia Lorka ilə tanış olmuşdu. Onlar birlikdə "Poeziyanın yaşıl atı" adlı jurnal buraxmağa başlamışdılar. Pablo Neruda "Ünvanım — yer" kitabının ikinci cildini (1935) Madriddə çap etdirmişdi.

İspaniyada vətəndaş müharibəsinin başlanması Neruda yaradıcılığına da təsirsiz ötüşməmişdi. Onun şeirləri getdikcə daha çox siyasi xarakter alırdı. Respublika tərəfdarları Çili şairinin "İspaniya qəlbimdədir" kitabını səngərlərdə oxuyurdular. Şair-diplomat ehtiyatsızlığa yol verərək respublikaçıların tərəfində olduğunu bildirəndə (1937) onu dərhal İspaniyadan geri çağırdılar. Bir il sonra qısamüddətli diplomatik missiya ilə göndərildiyi Parisdə də Pablo Neruda hər vasitə ilə Franko rejiminin cəngindən xilas olan respublikaçıların Çiliyə və digər ispandilli Cənubi Amerika ölkələrinə getmələrinə kömək edirdi.

İkinci Dünya müharibəsi illərində Meksikadakı Çili səfirliyində çalışan Pablo Neruda marksizm ideyaları ilə ciddi şəkildə maraqlanmağa başlamışdı. Nəticədə siyasi simpatiya axtarışları onu Kommunist partiyasının sıralarına gətirmişdi. 1944-cü ildə Çiliyə qayıtdıqdan sonra Pablo Neruda Kommunist Partiyasının siyahısından ölkə senatına üzv seçilmişdi. Lakin 1948-ci ildə hökumətin siyasətini sərt şəkildə tənqid etdiyinə və prezident Qabriel Qonsale Bilesi ABŞ-nin əlaltısı adlandırdığına görə şairin həyatı təhlükə qarşısında qalmışdı. O, bir neçə ay konspirativ mənzillərdə gizlənmiş, sonda isə at belində And dağlarını aşaraq Argentinaya qaça bilmişdi. Sonralar öz Nobel mühazirəsində bu macəralarını koloritli bir şəkildə mərasim iştirakçılarına çatdırmışdı.

Üç illik mühacirət dövründə Asiya və Avropanın bir sıra ölkələrinə, o cümlədən, Sovet İttifaqına səyahətə çıxan Neruda həm də 250 şerinin toplandığı "Hamının nəğməsi" (1950) kitabını çap etdirmişdi. Kitaba görkəmli rəssamlar — Dieqo Rivera və David Sikeyros illüstrasiyalar çəkmişdilər. "Hamının nəğməsi" gizli yollarla Çilidə də yayılmışdı. Geniş ictimai-siyasi fəaliyyətinə görə şair 1950-ci ildə Beynəlxalq Sülh mükafatına, 1953-cü ildə isə Xalqlar arasında Sülhün möhkəmləndirilməsinə görə Beynəlxalq Lenin mükafatına layiq görülmüşdü.

50-ci illərdə ölkəsində qəbul olunan liberal qanunlar Pablo Nerudaya vətənə qayıtmaq imkanı vermişdi. Sakit okean sahilindəki kiçik İsla-Neqra şəhərində məskunlaşan şair üçüncü dəfə evlənmiş, biri-birinin dalınca yeni şeir kitablarını çap etdirmişdi. Kuba inqilabını alqışlayan və bu ölkəyə birincilər sırasında səfər edənlər arasında Pablo Neruda da var idi. Çili kommunistləri 1970-ci ildə Pablo Nerudanı ölkə prezidentliyinə namizəd göstərmişdilər. Lakin seçkilərdəki rəqibi sosialistlərin nümayəndəsi Salvador Alyende olduğundan o, namizədliyini geri götürmüşdü. Prezident seçilən Alyende isə şairi Çilinin Fransadakı səfiri təyin etmişdi. Sosialistlər qələbələrini bayram edəndə Neruda şeirlərini Santyaqoda 75 min dinləyicinin qarşısında oxumuşdu. Pablo Neruda 1971-ci ildə "fövqəl¬əbii güclə bütöv bir qitənin həyatını özündə əks etdirən poeziyasına görə" Nobel mükafatı laureatı olmuşdu. Şair "İşıqlı şəhərə gedən yolda" adlandırdığı Nobel mühazirəsində əlli ildən çox davam edən poeziya axtarışlarının və yaradıcılıq həyatının sirlərini açmağa çalışmışdı. Sayı qırxı keçən şeir kitabları Latın Amerikasının başqa bir görkəmli sənətkarı Qabriel Qarsia Markesin dediyi kimi, XX əsrdə "Pablo Nerudanı bütün dillərin ən böyük şairinə çevirmişdi". Onun kommunist əqidəsinə bağlılığı Qərbdə və Amerikada bir çoxlarının ürəyincə olmasa da, Neruda məhz poeziyasının gücü ilə siyasi simpatiyalarının yaratdığı əhvali-ruhiyyəni dağıda bilmişdi.

Əsərləri

• Crepusculario (Alaqaranlıq Kitabı), 1923
• Veinte poemas da amor y una canción desesperada (İyirmi Eşq Şeiri və Ümidsiz Bir Mahnı), 1924
• Tentativa deş hombre infinito. – Santiago : Nascimento, 1926
• Anillos / Pablo Neruda, Tomás Lago. – Santiago : Nascimento, 1926
• Əl həbidəndə y su esperanza. – Santiago : Nascimento, 1926
• Əl hondero entusiasta. – Santiago : Empresa Letras, 1933
• Residencia ən la tierra : 1925-1931. – Santiago : Nascimento, 1933
• Residencia ən la tierra : 1925-1935. – Enl. et. – Madrid : Cruz & Relsə, 1935 ­. – 2 vol.
• España ən/en əl corazón. – Santiago : Ercilla, 1937
• Las furias y las penas. – Santiago : Nascimento, 1939
• Canto general da Chile : Fragmentos. – Mexiko City : Privately published, 1943
• Tercera residencia : 1935-1945. – Buenos Aires : Losada, 1947
• Alturas da Macchu Picchu. – Santiago : Librería Neira, 1947
• Canto general. – Mexiko City : Talleres Gráficos də la Nación, 1950
• Los versos deş capitán. – Napol : Naples: L'Arte Tipografica, 1952
• Las uvas y əl viento. – Santiago : Nascimento, 1954
• Odas elementales. – Buenos Aires : Losada, 1954
• Nuevas odas elementales. – Buenos Aires : Losada, 1956
• Obras completas. – Buenos Aires : Losada, 1957. – Enl. et. 1962, 2 vol. – Enl. et. 1967. – Enl. et. 1973, 3 vol.
• Tercer libro da las odas. – Buenos Aires : Losada, 1957
• Estravagario. – Buenos Aires : Losada, 1958
• Navegaciones y regresos. – Buenos Aires : Losada, 1959
• Cien sonetos da amor. – Santiago : Editorial Universitaria, 1959 (100 Eşq Sonesi)
• Canción də gesta. – Havana : Casa da las Américas, 1960
• Las piedras da Chile. – Buenos Aires : Losada, 1961
• Cantos ceremoniales. – Buenos Aires : Losada, 1961
• Plenos poderes. – Buenos Aires Losada, 1962
• Memorial da Isla Negra. – Buenos Aires : Losada, 1964. – 5 vol.
• Arta da pájaros. – Santiago : Sociedad da Amigos deş Arta Contemporáneo, 1966
• Una casa ən la arena. – Barcelona : Lumen, 1966
• Fulgor y muerte də Joaquín Murieta : bandido chileno injusticiado ən/en California əl *23 də julio da 1853. – Santiago : Zig-Zag, 1967
• La barcarola. – Buenos Aires : Losada, 1967
• Las manos deş día. – Buenos Aires : Losada, 1968
• Fin də mundo. – Santiago : Sociedad da Arta Contemporáneo, 1969
• Aún. – Santiago : Nascimento, 1969
• Maremoto. – Santiago : Sociedad da Arta Contemporáneo da Santiago, 1970
• La espada encendida. – Buenos Aires : Losada, 1970
• Las piedras deş cie. – Buenos Aires : Losada, 1970
• Geografía infructuosa. – Buenos Aires : Losada, 1972
• Incitación al/götür nixonicidio y alabanza da la revolución chilena. – Buenos Aires : Losada, 1973
• La rosa separada. – Buenos Aires : Losada, 1973
• Əl mar y las campanas. – Buenos Aires : Losada, 1973
• Jardín də invierno. – Buenos Aires : Losada, 1974
• 2000. – Buenos Aires : Losada, 1974
• Əl corazón amarillo. – Buenos Aires : Losada, 1974
• Libro da las preguntas. – Buenos Aires : Losada, 1974 (Suallar Kitabı)
• Elegía. – Buenos Aires : Losada, 1974
• Defectos escogidos. – Buenos Aires : Losada, 1974
• Confieso que hə vivido. – Barcelona : Seix Barral, 1974 (Yaşadığımı Etiraf edirəm)
• Cartas a Laura. – Madrid : Ediciones Cultura Hispánica deş Centro Iberoamericano da Cooperación, 1978
• Pul nacer hə nacido. – Barcelona : Seix Barral, 1978
• Əl río invisible : poesía y prosa da juventud. – Barcelona : Seix Barral, 1980
• Cuadernos da Temuco : 1919-1920 / edición y prólogo də Víctor Farías. – Buenos Aires : Seix Barral, 1996
• Yo acuso : discursos parlamentarios (1945-1948) / edición a cargo da Leonidas Aguirre Silva. – Bogotá : *Editorial Oveja Negra, 2002

İstinadlar

1. Neruda P. Confieso que he vivido: Memorias (isp.). Barcelona: Seix Barral, 1974. P. 194–195. 511 s. ISBN 1-4000-8761-9
2. Alonso G. L. 1930-1980, cincuenta años de historia argentina. S. 159. ISBN 950-077-007-5
3. Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
4. Pablo Neruda (nid.).
5. Archivio Storico Ricordi. 1808.
6. https://www.lavanguardia.com/cultura/20230203/8732116/pablo-neruda-literatura-nobel-muerte-pinochet-dictadura-envenenamiento.html.

Mənbə

• Vilayət Quliyev. Ədəbiyyat sahəsində Nobel mükafatı laureatları. Bakı: "Kitab aləmi" Nəşriyyat-Poliqrafiya Mərkəzi, 2009, səh.

Xarici keçidlər

Həmçinin bax