From Wikipedia, the free encyclopedia
Morfologiya — orqanizmlərin forma və quruluşunu, onların spesifik struktur xüsusiyyətlərini öyrənən biologiya bölməsi.[1]
Bura görünüşün aspektləri (forma, quruluş, rəng, naxış, ölçü), yəni xarici morfologiya (və ya eidonomiya), həmçinin sümüklər və orqanlar kimi daxili hissələrin forması və quruluşu, yəni daxili morfologiya (və ya anatomiya) daxildir.
Bu, ilk növbədə funksiya ilə məşğul olan fiziologiyadan fərqlidir. Morfologiya bir orqanizmin və ya taksonun[2] və onun tərkib hissələrinin ümumi quruluşunun öyrənilməsi ilə məşğul olan həyat elminin bir sahəsidir.
"Morfologiya" sözünün etimologiyası qədim yunanca "forma" mənasını verən μορφή (morphḗ) və "söz, öyrənmək" mənasını verən λόγος (loqos) sözlərindən gəlir.[3][4]
Biologiyada forma anlayışı funksiyadan fərqli olaraq Aristotelə gedib çıxsa da, morfologiya sahəsi Yohann Volfqanq Göte (1790) alman anatomisti və fizioloqu Karl Fridrih Burdah tərəfindən işlənib hazırlanmışdır (1800).[5]
Digər mühüm morfoloji nəzəriyyəçilərə Lorenz Oken, Jorj Küvye, Jofrua Étyen Sent-İller, Riçard Ouen, Karl Gegenbaur və Ernst Hekkel daxildir.[6][7]
Əksər taksonlar morfoloji cəhətdən digər taksonlardan fərqlənir. Tipik olaraq, yaxından əlaqəli taksonlar daha uzaqdan əlaqəli olanlardan çox az fərqlənir, lakin bunun istisnaları var. Növlər kompleksi[10] çox oxşar və ya zahirən eyni olan, lakin reproduktiv olaraq təcrid olunmuş növlərdir. Və əksinə olaraq, bəzən bir-biri ilə əlaqəsi olmayan taksonlar konvergent təkamül və ya hətta mimika nəticəsində oxşar görünüş əldə edirlər. Morfoloji məlumatlara əsaslanmaqla bağlı başqa bir problem, morfoloji nöqteyi-nəzərdən 2 fərqli növün DNT analizi ilə 1 növ kimi görünməsidir. Bu fərqlərin əhəmiyyəti, 1 və ya hər 2 növün digər növlərin fenokopiyası üçün manipulyasiya edildiyi allometrik mühəndisliyin istifadəsi ilə araşdırıla bilər.
Növlər daxilində əlamətlər/xüsusiyyətlər arasında morfologiyanın qiymətləndirilməsinə aid olan mərhələ terminlərin qiymətləndirilməsini əhatə edir: homologiya[11] və homoplaziya.[12] Xüsusiyyətlər arasındakı homologiya həmin xüsusiyyətlərin ortaq əcdaddan əldə edildiyini göstərir.[13] Alternativ olaraq, xüsusiyyətlər arasında homoplaziya bir-birinə bənzəyə bilən, lakin paralel[14] və ya konvergent təkamül[15] yolu ilə müstəqil şəkildə əldə edilənləri təsvir edir.[16]
Mikroskopiyanın ixtirası və inkişafı həm yüksək məkan, həm də zaman ayırdetmə qabiliyyəti ilə 3-D hüceyrə morfologiyasını müşahidə etməyə imkan verir. Bu hüceyrə morfologiyasının mürəkkəb sistem tərəfindən idarə olunan dinamik prosesləri immun və invaziv reaksiyalar kimi müxtəlif mühüm bioloji proseslərdə mühüm rol oynayır.[17][18]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
