Mikayıl Useynov

Mikayıl Ələsgər oğlu Useynov (6 (19) aprel 1905, Bakı^[1] – 7 oktyabr 1992, Bakı) — Azərbaycan sovet memarı və memarlıq tarixçisi, professor (1939), SSRİ Memarlıq Akademiyasının həqiqi üzvü (1950–1956; müxbir üzv 1941)^[2], Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının akademiki (1945), SSRİ xalq memarı (1970), Sosialist Əməyi Qəhrəmanı (1985), Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi (1940), SSRİ dövlət mükafatı laureatı (1941), Azərbaycan SSR Dövlət mükafatı laureatı (1967), memarlıq doktoru (1950), Böyük Britaniya və İrlandiya Kral Asiya Cəmiyyətinin fəxri üzvü (1985), SSRİ Ali Sovetinin IV və V çağırış deputatı (1954–1962), Azərbaycan SSR Ali Sovetinin deputatı (3-cü çağırış — 1951–1954, 6-cı və 11-ci çağırışlar — 1963–1990).^[3]

Mikayıl Useynov
Azərbaycan Memarlar İttifaqı İdarə Heyətinin sədri
1947 – 1992
Sonrakı	İlham Əliyev
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	6 (19) aprel 1905
Doğum yeri	Bakı, Bakı quberniyası, Rusiya imperiyası[1]
Vəfat tarixi	7 oktyabr 1992(1992-10-07) (87 yaşında)
Vəfat yeri	Bakı, Azərbaycan
Dəfn yeri	Fəxri Xiyaban
Təhsili	Azərbaycan Texniki Universiteti
Fəaliyyəti	memar, siyasətçi
Elmi fəaliyyəti
Elm sahəsi	memar
Elmi dərəcəsi	memarlıq doktoru
Təltifləri	1985 1985 1958 1946 1951 1939 1970 1941
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

Mikayıl Useynov 19 aprel 1905-ci ildə Bakı şəhərində dünyaya gəlmişdir.^[4] 1922–1929-cu illərdə M. Əzizbəyov adına Azərbaycan Politexnik İnstitutunda mühəndis-inşaat fakültəsinin mühəndis-memar ixtisası üzrə təhsil almışdır.^[2][5]

1930–1959-cu illərdə memar, sonradan isə "Azərdövlətmemarlayihə"də (indiki "Azərdövlətlayihə" DBLİ) 1-ci memarlıq emalatxanasının rəhbəri olmuş, 1960–1990 illərdə məsləhətçi (konsultant) işləmişdir. 1947–1992-ci illərdə Azərbaycan Memarlar İttifaqının sədri olmuşdur. 1945-ci ildə Azərbaycan SSR EA-nın fizika — texniki elmlər və neft bölməsi üzrə həqiqi üzvü (akademik) oldu. İlk memarlıq və nəzəri əsərlərini 1946-cı ilədək Sadıq Dadaşovla birgə yaratmışdır. 1948–1988-ci illərdə Azərbaycan SSR EA Memarlıq və İncəsənət İnstitutunun direktoru işləyib. 1982 ildə Bakı şəhərinin fəxri vətəndaşı seçilmişdir.^[5]

1992-ci ildə Beynəlxalq Memarlıq Akademiyasının Moskva şöbəsinə fəxri üzv seçilmişdir. Eyni ildə M. Useynovun təşəbbüsü ilə Şərq ölkələri Beynəlxalq Memarlıq Akademiyası yaradıldı və ilk prezidenti Mikayıl Ələsgər oğlu Useynov oldu.

M. Useynov 7 oktyabr 1992-ci ildə Bakıda vəfat etmiş,^[3] I Fəxri Xiyabanda dəfn edilmişdir

Yaradıcılığı

Az vaxtda onun layihələri əsasında Bakı, Gəncə, Naxçıvan, Şəki, eləcə də Düşənbə, Moskva və s. şəhərlərdə mədəni-məişət binaları tikilmişdir. Şərq və Qərb memarlıq məktəbinin sintezindan yararlanan Mikayıl Useynov əzəmətli yaşayış və ictimai binaların lahiyələrini hazırlayıb. Bakıdakı "Alimlər evi" (1946), Ü.Hacıbəyov adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyası (1937–1939), Nizami Gəncəvi adına Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyi (1946), Nizami Kino Mərkəzi (1937–1939), Azərbaycan Politexnik İnstitutu (1931–1933), "Bakı Soveti" işçiləri üçün yaşayış (hazırda Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti binası, 1938–1941) binaları onun layihələri əsasında inşa olunub. Memarın simmetrik kompozisiya şəklində həll edilmiş layihəsinə əsasən Hökumət Evinin yaninda 10 mərtəbəli 2 yaşayış binası, 16 mərtəbəli evlər (hamısı 1970 illər), Lenin meydanının qərb tərəfində 16 mərtəbəli "Azərbaycan" (1969; SSRİ Nazirlər Sovetinin mükafatı, 1978), şərq hissəsində isə "Abşeron" (1985) mehmanxanaları tikilmişdir.^[4] Useynovun 1960–1980-ci illər yaradıcılıq fəaliyyətində Bakıda V. İ. Lenin meydanı ansamblının tikintisi əhəmiyyətli yer tutur.^[6]

İngiltərə kraliçası II Yelizavetanın himayəsi altında olan "Böyük Britaniya Asiya Cəmiyyəti" tərəfindən 1985-ci ildə təşkil edilmiş "Bakının memarlığı" sərgisində akademik M. Useynovun əsərləri nümayiş etdirildi. Sərgi materiallarına keçirilən baxış və müzakirələrdən sonra M. Useynovu B. Britaniya və İrlandiya Krallığının Asiya cəmiyyətinin Fəxri üzvü seçdilər.^[3]

Əsərləri (şəkil)

• 
  Nizami Kino Mərkəzi (1935-1939) "Azərdövlətlayihə" (Bakı)
• 
  Nizami küçəsində “Buzovnaneft” tresti işçilərinin yaşayış evi (1950-ci illər) "Azərdövlətlayihə" (Bakı)
• 
  Azərbaycan pavilyonu
• 
  Moskva mehmanxanası (1978) "Azərdövlətlayihə" (Bakı, sökülüb)
• 
  Azneft trestinin işçilərinin yaşayış binası

Əsərləri (siyahı)

Moskva Azərbaycan pavilyonu (açılış – 1939; Mikayıl Useynov, Sadıq Dadaşov) Gəncə Nizami Gəncəvinin heykəli (açılış – 1946; heykəltaraş: Fuad Əbdürrəhmanov, memarlar: Mikayıl Useynov, Sadıq Dadaşov) Qazax Qazax Pedaqoji Texnikumu (layihə – 1933, tikinti – 1934–1936; Mikayıl Useynov, Sadıq Dadaşov) Düşənbə Rudəkinin abidəsi (açılış – 1964; heykəltaraş: Fuad Əbdürrəhmanov, memar: Mikayıl Useynov) Bakı Nizami kinoteatrı (layihə – 1935, tikinti – 1939, açılış – 1940; Mikayıl Useynov, Sadıq Dadaşov) Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutunun yataqxanası (layihə – 1934, tikinti – 1936–1938; Mikayıl Useynov, Sadıq Dadaşov) Azərbaycan SSR Yeyinti Sənayesi Nazirliyinin keçmiş binası (layihə – 1935, tikinti – 1937–1939; Mikayıl Useynov, Sadıq Dadaşov) Azərbaycan Politexnik İnstitutu (layihə – 1935, tikinti – 1955; Mikayıl Useynov, Sadıq Dadaşov) Üzeyir Hacıbəyov adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyası (layihə – 1936, tikinti – 1937–1939; Mikayıl Useynov, Sadıq Dadaşov) "Bakı Soveti" işçiləri üçün yaşayış evi (hazırda Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti binası) (layihə – 1937, tikinti – 1938–1941; Mikayıl Useynov, Sadıq Dadaşov) Nizami Gəncəvi adına Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyi (layihə – 1940, tikinti – 1946; Mikayıl Useynov, Sadıq Dadaşov) Nizami Gəncəvinin heykəli (açılış – 1949; heykəltaraş: Fuad Əbdürrəhmanov, memarlar: Mikayıl Useynov, Sadıq Dadaşov) Alimlər evi (layihə – 1946, tikinti – 1950-ci illər; Mikayıl Useynov, Sadıq Dadaşov) "Buzovnaneft" tresti işçilərinin yaşayış binası (layihə – 1945, tikinti – 1952; Mikayıl Useynov, Sadıq Dadaşov)

Mikayıl Useynov və Sadıq Dadaşov "Paris Kommunası" adına gəmiqayırma zavodu işçiləri üçün tikilmiş yaşayış binaları (1947–1950-ci illər; Mikayıl Useynov, Sadıq Dadaşov) "AzNeft" zavodlarının yaşayış binası (1945–1950-ci illər; Mikayıl Useynov, Sadıq Dadaşov) Mirzə Fətəli Axundzadə adına Azərbaycan Milli Kitabxanası (layihə – 1947–1948, tikinti – 1948–1960; Mikayıl Useynov) Azərbaycan SSR EA şəhərciyi kompleksi (layihə – 1948, tikinti – 1951–1966; Mikayıl Useynov) "Azad qadın" monumental heykəli (açılış – 1960; heykəltaraş: Fuad Əbdürrəhmanov, memar: Mikayıl Useynov) Səməd Vurğunun abidəsi (açılış – 1961; heykəltaraş: Fuad Əbdürrəhmanov, memar: Mikayıl Useynov) Azadlıq meydanı kompleksi (layihə – 1962, tikinti – 1960–1980-ci illər; Mikayıl Useynov, Nəimə Axundova və s.) İnturist — "Azərbaycan" mehmanxanası (layihə – 1964, tikinti – 1966–1975 illər, əsas korpusda tikintinin başa çatması – 1969; Mikayıl Useynov, Nəimə Axundova; sökülüb) "Abşeron" mehmanxanası (layihə – 1965, tikinti – 1968–1986 illər, istifadəyə verilib – 1985; Mikayıl Useynov, Nəimə Axundova; sökülüb) Nəriman Nərimanov metrostansiyası (açılış – 25 noyabr 1967-ci il; Mikayıl Useynov) 76-cı kvartalda mehmanxana tipli yaşayış evi — "Moskva" mehmanxanası ("ANBA" qonaq evi — 90-cı illərdəki adı) (layihə – 1965, tikinti – 1967–1978 illər; Mikayıl Useynov; sökülüb) Nizami metrostansiyası (açılış – 31 dekabr 1976-cı il; Mikayıl Useynov) Elmlər Akademiyası metrostansiyası (açılış – 31 dekabr 1985-cı il; Mikayıl Useynov) "Azadlıq" meydanının arxasındakı 10 mərtəbəli yaşayış binaları (1974–1982-ci illər; Mikayıl Useynov, Nəimə Axundova) Üzeyir Hacıbəyov küçəsinə çıxan 10 mərtəbəli yaşayış binaları (1974–1982-ci illər; Mikayıl Useynov, Nəimə Axundova)

Mükafatları

• Sosialist Əməyi Qəhrəmanı — 18 aprel 1985^[6]
• "SSRİ xalq memarı" fəxri adı —20 oktyabr 1970
• "Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi" fəxri adı — 23 aprel 1940
• "Lenin" ordeni (3 dəfə) — 25 fevral 1946, 9 avqust 1958, 18 aprel 1985
• "Qırmızı əmək bayrağı" ordeni (2 dəfə) — 16 sentyabr 1939, 6 noyabr 1951
• "Stalin" mükafatı (2-ci dərəcə) — 1941
• SSRİ Nazirlər Sovetinin mükafatı — 1978

İstinadlar

1. Усейнов Микаэль Алескерович // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохорова 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
2. "Дадашев Садых Алекпер / Усейнов Микаэль Алескер". famous.totalarch.com (rus). 2022-03-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 aprel 2021.
3. "Useynov Mikayıl Ələsgər oğlu (1905-1992)". science.gov.az (az.). 2021-04-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 aprel 2021.
4. "The Face of Soviet Baku – Architects Sadiq Dadashov and Mikayil Useynov". www.visions.az (ingilis). May - June 2013. 2018-08-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 aprel 2021.
5. "Герой Социалистического Труда Усейнов Микаэль Алескерович". www.warheroes.ru (rus). 2021-04-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 aprel 2021.
6. АСЕ, 1987. səh. 286-287

Ədəbiyyat

• Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы: [10 ҹилддә]. X ҹилд: Фрост—Шүштәр. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1987. 609 с.

Həmçinin bax

• Akademik Mikayıl Hüseynov mükafatı