Fulalar

Fulalar, Fulanilər və ya Fulbe xalqı (yerli dildə Fulbe, fr. Peul, port. Fula) — Sahel və Qərbi Afrikada geniş yayılmış ən böyük etnik qruplarından biridir. Bir çox ölkələrdə məskunlaşaraq, əsasən Qərbi Afrika və Mərkəzi Afrikanın şimal hissələrində, eyni zamanda Cənubi Sudan, Sudan və Qırmızı dəniz sahillərinə yaxın bölgələrdə yaşayırlar.^[21] Fula xalqının təxmini sayı Fula etnik mənsubiyyətinə dair təriflərə zidd olduğuna görə məlum deyil. Müxtəlif hesablamalar bu rəqəmi dünyada 25^[22][23] ilə 40 milyon arasında təqdim edir.^[24]

Fulalar

Ümumi sayı
≈ 25 milyon
Yaşadığı ərazilər
Qərbi Afrika və Mərkəzi Afrika
Nigeriya 15,400,000[1][2]  Qvineya 5,070,160[3]  Seneqal 3,182,300[4]  Mali 2,870,000[5]  Kamerun 2,344,000[6]  Niger 2,046,330[7]  Burkina-Faso 1,920,050[8]  Mavritaniya 916,113[9]  Qana 800.523  Benin 750,000[6]  Qvineya-Bisau 410,560[10]  Qambiya 420,206[11]  Kot-d'İvuar 479,000[12]  Çad 352,580[13][14]  Mərkəzi Afrika Respublikası 287,187[15][16]  Syerra-Leone 266,581[17]  Sudan 211,000[18][19]  Toqo 111,000[20]
Dili
Fula, fransız, ingilis və ərəb
Dini
İslam

Fulaların bir hissəsi — təxminən üçdə biri və ya təxminən 12 ilə 13 milyonu^[25] köçəri maldarlıqla məşğuldur və etnik qrupları dünyanın ən böyük köçəri maldar icmasına sahibdir.^[26][27] Fula etnik qrupunun əksəriyyəti yarı oturaq adamlardan,^[27] həm də oturaq məskunlaşmış əkinçilərdən, sənətkarlardan, tacirlərdən və zadəganlardan ibarətdir.^[28][29] Etnik bir qrup olaraq, Fula dili, tarixi^[30][31][32] və mədəniyyətləri ilə bir-birinə bağlıdırlar. Fulaların 96%-dən çoxu müsəlmanlardır.^[33]

Məskunlaşma

Fula xalqı Atlantik sahillərindən Qırmızı dənizə qədər, xüsusilə Qərbi Afrikadakı Sahel boyunca geniş yayılmışdır. Onların iştirak etdikləri ölkələrə Mavritaniya, Qana, Seneqal, Qvineya, Qambiya, Mali, Nigeriya, Sierra Leone, Benin, Burkina Faso, Qvineya Bisau, Kamerun, Kot-d'İvuar, Niger, Çad, Toqo, Cənubi Sudan, Mərkəzi Afrika Respublikası, Liberiya və Sudan və Misirdəki Qırmızı dənizə qədər şərqdəki ərazilər daxildir.

İstinadlar

1. "Ethnologue, Languages of the world, Fulfulde, Nigerian spoken (2015)". 2018-09-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-09-22.
2. "démolinguistiques du Nigeria, Peuls/Fulani, 0% (2017)". 2018-09-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-09-22.
3. "The World Factbook". CIA. 2015-09-19 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-08-15.
4. "Ethnic groups of Senegal". Université Laval,QC, Canada. İstifadə tarixi: 2018-09-12.^{[daimi ölü keçid]}
5. "The World Factbook". CIA. 2015-11-10 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-08-15.
6. Kays, Stanley J. Cultivated Vegetables of the World: A Multilingual Onomasticon. Springer Science & Business Media. 2011. səh. 747. ISBN 978-9086867202.
7. "The World Factbook". CIA. 2020-04-24 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-08-15.
8. "The World Factbook". CIA. 2019-09-06 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-06-29.
9. "La population de la Mauritanie, Haalpulaar'en : Les Tukulors (16.5%) + Les Peuls/Fulbe (4.8%). Total Fula proportion: 21.3%". 2018-09-29 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-09-22.
10. "Recenseamento Geral da População e Habitação 2009 Características Socioculturais" (PDF). Instituto Nacional de Estatística Guiné-Bissau. 5 November 2017 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 March 2020.
11. National Population Commission Secretariat. "2013 Population and Housing Census: Spatial Distribution" (PDF). Gambia Bureau of Statistics. The Republic of The Gambia. 30 aprel 2005. 3 yanvar 2018 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 29 dekabr 2017.
12. "Les langues et ethnies du Côté d'ivoire, Peuls/Fulani, 2.0% (2017)". 2022-03-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-09-22.
13. "Répartition de la population par lieu de résidence selon le groupe ethnique. Les Peul 2.4%. 1993 Population and Housing Census". 2022-03-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-09-22.
14. "Répartition de la population par milieu de résidence selon le groupe ethnique, BCR, Ministère du plan et de la coopération, RGPH/93 Les Peuls (Fulanis) 2.44%". 2018-09-30 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-09-22.
15. "République Centrafricaine: Population et langues, Peuhl-Mbororo (5%)". 2022-03-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-09-22.
16. "Results of the General Census Population and Housing of the Central African Republic December 2003, Peulh (6.25%)". 2018-09-30 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-09-22.
17. "Sierra Leone 2015 Population and Housing Census National Analytical Report" (PDF). Statistics Sierra Leone. 7 March 2019 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 28 March 2020.
18. "Fulani Sudanese, 211K". 2022-04-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-09-22.
19. "Données démolinguistiques Soudanais (2011), Foulani Soudanais, 0.5%". 2022-03-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-09-22.
20. "Joshua Project - 111,000 Fulfulde Borgu speakers in Togo". 2022-01-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-09-22.
21. Richard M. Juang. Africa and the Americas: Culture, Politics, and History. ABC-CLIO. 2008. səh. 492. ISBN 978-1-85109-441-7. 2020-08-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-05-28.
22. Felicity Crowe. Modern Muslim Societies. Marshall Cavendish. 2010. səh. 262. ISBN 978-0-7614-7927-7.
23. Steven L. Danver. Native Peoples of the World: An Encyclopedia of Groups, Cultures and Contemporary Issues. Routledge. 2015. 31–32. ISBN 978-1-317-46400-6.
24. "Fulbe". homepage.univie.ac.at. 2021-11-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-08-04.
25. David Levinson. Fulani // Encyclopedia of World Cultures: Africa and the Middle East, Volume 9. Gale Group. 1996. ISBN 978-0-8161-1808-3.
26. Anthony Appiah; Henry Louis Gates. Encyclopedia of Africa. Oxford University Press. 2010. səh. 495. ISBN 978-0-19-533770-9. 2017-03-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-05-28.
27. David Levinson. Fulani // Encyclopedia of World Cultures: Africa and the Middle East, Volume 9. Gale Group. 1996. ISBN 978-0-8161-1808-3., Quote: The Fulani form the largest pastoral nomadic group in the world. The Bororo'en are noted for the size of their cattle herds. In addition to fully nomadic groups, however, there are also semisedentary Fulani —Fulbe Laddi— who also farm, although they argue that they do so out of necessity, not choice.
28. Christopher R. DeCorse. West Africa During the Atlantic Slave Trade: Archaeological Perspectives. Bloomsburg Academic. 2001. 172–174. ISBN 978-0-7185-0247-8. 2022-04-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-05-28.
29. Anthony Appiah; Henry Louis Gates. Encyclopedia of Africa. Oxford University Press. 2010. 495–496. ISBN 978-0-19-533770-9. 2017-03-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-05-28.
30. Richard M. Juang. Africa and the Americas: Culture, Politics, and History. ABC-CLIO. 2008. səh. 492. ISBN 978-1-85109-441-7. 2020-08-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-05-28.
31. Pat Ikechukwu Ndukwe. Fulani. The Rosen Publishing Group. 1996. 9–17. ISBN 978-0-8239-1982-6.
32. D Group. Encyclopedia of African Peoples. Routledge. 2013. 85–88. ISBN 978-1-135-96334-7.
33. "Religion and expressive culture - Fulani". www.everyculture.com. 2021-09-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-03-20.