Eynşteyn–Silard məktubu

Eynşteyn–Silard məktubu — 2 avqust 1939-cu ildə Leo Silard tərəfindən yazılmış və Albert Eynşteyn tərəfindən imzalanmış və ABŞ Prezidenti Franklin Ruzveltə göndərilmiş məktub. Silardın həmkarları olan macar fiziklər Edvard Teller və Yucin Viqner ilə məsləhətləşərək yazdığı məktubda Almaniyanın atom bombası yarada biləcəyi xəbərdarlığı edilib və ABŞ-ın nüvə proqramına başlaması təklif edilib. Bu, Ruzveltin hərəkətə keçməsinə səbəb oldu, nəticədə Manhetten layihəsi, ilk atom bombalarının hazırlanması və bu bombaların Hiroşima və Naqasaki şəhərlərinə atılması ilə nəticələndi.

Eynşteyn–Silard məktubunun faksimili

Mənşəyi

Otto Han və Fritz Strassman, "Die Naturwissenschaften" jurnalının 6 yanvar 1939-cu il tarixli sayında uranda nüvə parçalanmasının kəşfi haqqında məlumat vermişdilər. Liza Meytner, "Nature" jurnalının 11 fevral 1939-cu il sayında bunu nüvə parçalanması adlandırmışdı. Bu, fiziklər arasında böyük marağa səbəb oldu. Danimarkalı fizik Nils Bor bu xəbəri ABŞ-yə çatdırdı və ABŞ 26 yanvar 1939-cu ildə Enriko Fermi ilə Nəzəri Fizika üzrə Beşinci Vaşinqton Konfransını açdı. Nəticələr tez bir zamanda eksperimental fiziklər, xüsusən də Kolumbiya Universitetində Fermi və Con Danninq tərəfindən təsdiqləndi.^[1]

Macarıstanlı fizik Leo Silard ağır atomların neytronla idarə olunan parçalanması elektrik enerjisi istehsalı və ya atom bombaları üçün böyük miqdarda enerji verə biləcək nüvə zəncirvari reaksiya yaratmaq üçün istifadə edilə biləcəyini başa düşmüşdü. O, ilk dəfə belə bir ideyanı 1933-cü ildə Londonda yaşayarkən Ernest Rezerfordun litiumun parçalanması üçün protonlardan istifadə edərək komandasının 1932-ci ildə apardığı təcrübədən enerji yaratmaqla bağlı etinasız ifadələrini oxuduqdan sonra formalaşdırıb və patentləşdirib. Bununla belə, Silard neytronla zəngin yüngül atomlar ilə neytronla idarə olunan zəncirvari reaksiyaya nail ola bilmədi. Nəzəriyyə olaraq, əgər neytronla idarə olunan zəncirvari reaksiyada əmələ gələn ikincil neytronların sayı birdən çox olarsa, hər bir belə reaksiya birdən çox əlavə reaksiyaya səbəb ola bilər və bu, eksponent olaraq artan reaksiya sayına səbəb ola bilər.^[2][3]

İstinadlar

1. Hewlett, Anderson, 1962. səh. 10–13
2. GB patent 630726, Leo Szilard, "Improvements in or relating to the transmutation of chemical elements", published 1949-09-28, issued 1936-03-30
3. Lanouette, Silard, 1992. səh. 132–136

Ədəbiyyat

• Gowing, Margaret. Britain and Atomic Energy, 1935–1945. London: Macmillan Publishing. 1964. OCLC 3195209.
• Hewlett, Richard G.; Anderson, Oscar E. The New World, 1939–1946 (PDF). Physics Today. 15. University Park: Pennsylvania State University Press. 1962. 62. Bibcode:1962PhT....15l..62H. doi:10.1063/1.3057919. ISBN 978-0-520-07186-5. OCLC 637004643.
• Lanouette, William; Silard, Bela. Genius in the Shadows: A Biography of Leo Szilárd: The Man Behind The Bomb. New York: Charles Scribner's Sons. 1992. ISBN 978-0-684-19011-2.

Əlavə ədəbiyyat

• Hargittai, István. The Martians of Science: Five Physicists Who Changed the Twentieth Century. Oxford: Oxford University Press. 2006. ISBN 978-0-19-517845-6. OCLC 62084304.

Xarici keçidlər

• Reproduction of 1939 Einstein–Szilárd letter
• Roosevelt correspondence with Einstein and Szilárd, FDR library, Marist University
• Einstein and Szilard re-enact their meeting for the film Atomic Power (1946)