Alströmeriyakimilər

Alströmeriyakimilər (lat. Alstroemeriaceae) — bitkilər aləminin zanbaqçiçəklilər dəstəsinə aid bitki fəsiləsi. Fəsilənin Mərkəzi Amerikadan Cənubi Amerikaya qədər demək olar ki, sadəcə Amerika qitəsində yayılan, dörd cinsə aid 254 növü məlumdur. Fəsilədəki cinslərdən Luzuriaganın bir növünə Yeni Zelandiyada rast gəlinir və Drymophila cinsi Avstraliyanın cənub-şərqi üçün endemikdir.

Alströmeriyakimilər
Elmi təsnifat
Domen: Eukariotlar Klad: Diaphoretickes Ranqsız: Arxeplastidlər Aləm: Bitkilər Klad: Streptofitlər Klad: Ali bitkilər Klad: Çoxsporlu bitkilər Klad: Borulu bitkilər Klad: Toxumlu bitkilər Klad: Çiçəkli bitkilər Klad: Birləpəlilər Dəstə: Zanbaqçiçəklilər Fəsilə: Alströmeriyakimilər
Beynəlxalq elmi adı
Alstroemeriaceae Dumort., 1829[1][2][…]
Şəkil axtarışı ITIS   185373 NCBI   56740 EOL   8188 FW   55856

Alstroemeria cinsi dekorativ bitki olaraq populyar olarkən, Bomarea cinsi isə müxtəlif rəngli zəngvari çiçəklərdən ibarət salxımlar əmələ gətirən dırmaşan bir bitki qrupudur.

Fəsiləni Alstroemeria cinsinə görə Şarlz Jozef Bartelemi Dümortye adlandırmışdır. Müvafiq cins isə öz Karl Linney tərəfindən, onun tələbəsi isveçli botanik Klas Alströmerin şərəfinə almışdır.^[3]

Paylanma

Alstroemeriaceae Meksika və Antil adalarından Odlu Torpaq arxipelaqına qədər tropik və mülayim Amerikada yayılmışdır. Luzuriageae cinsinə isə Perudan Folklend adalarına və Odlu Torpağa qədər ərazilərlə birlikdə Yeni Zelandiya və Avstraliyada da rast gəlmək mümkündür.^[4][5]

İstifadəsi

Qida kimi

Bomarea edulis növü Meksikadan Argentinaya qədər ərazidə rast gəlinir. Onun kök yumruları Kolumbdan əvvəlki dövrlərdən qida mənbəyi kimi istifadə edilmişdir. Bu növə aid bir bitkidə hər biri 5 sm olan 20-yə qədər kök yumrusu ola bilər.^[6][7]

Dekorativ bitki kimi

Fəsilənin bəzi üzvlərinin nisbətən böyük və müxtəlif parlaq rəngli çiçəkləri var. Bu səbəbdən, bu fəsilənin bəzi növləri dekorativ bitki olaraq məşhurdur və xüsusən də çiçək ticarətində istifadə olunur.^[8][9][10]

Təsnifat

2003-cü ildəki APG II sistemi fəsiləni Liliales sırasına, birləpəlilərə daxil etmişdir.

Triba	Şəkil	Cins	Növlər
Alstroemeriae		Alstroemeria L. 1762	123 növ
		Bomarea Mirb., 1804	110–122 növ
Luzuriageae		Drymophila R.Br. (1810)	Drymophila cyanocarpa R. Br. ― Tasmaniya, Viktoriya və Yeni Cənubi Uelsin cənubu. Drymophila moorei Baker – Yeni Cənubi Uels və Kvinslend.[11]
		Luzuriaga Ruiz & Pav. 1802	Luzuriaga marginata (Gaertn. ) Bent. & Hook.f. — Cənubi Çili, Cənubi Argentina və Folklend adaları. Luzuriaga parviflora (Hook.f. ) Kunth — Yeni Zelandiya. Luzuriaga polyphylla (Hook.f. ) JFMacbr. — Cənubi Çili. Luzuriaga radikalları Ruiz və Pav. — Cənubi Çili, Cənubi Argentina.

İstinadlar

1. Angiosperm Phylogeny Group An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG III (ing.). // Botanical Journal of the Linnean Society / M. F. Fay Wiley-Blackwell, Linnean Society of London, OUP, 2009. Vol. 161, Iss. 2. P. 105–121. ISSN 0024-4074; 1095-8339 doi:10.1111/J.1095-8339.2009.00996.X
2. Appendix IIB: Conserved and rejected names of families of bryophytes and spermatophytes. // International Code of Nomenclature for algae, fungi, and plants (Shenzhen Code) / red. N. J. Turland, J. H. Wiersema, F. Barrie, V. Qreuter, D. L. Hawksworth, P. S. Herendeen, S. Knapp, W. Kusber, D. Z. Li, K. Marhold və b. 2018. ISBN 978-3-946583-16-5
3. Gunckel, H. 1982. Significado de nombres genéricos de algunas plantas de la flora chilena. Academia N° 4. Academia Superior de Ciencias Pedagógicas. 157–180  (isp.)
4. Sanso, A. M. & Juan H. Hunziker. 1998. Karyological Studies in Alstroemeria and Bomarea (Alstroemeriaceae). Hereditas 129, 1: 67–74. DOI: 10.1111/j.1601–5223.1998.t01–1-00067.x  (isp.)
5. "Alstroemeriaceae". Angiosperm Phylogeny Website, versión 10. Última actualización de la sección: 21 de junio de 2008 (ingilis). University of Missouri, St Louis, and Missouri Botanical Garden. 2008-09-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 dekabr 2022.
6. Hofreiter, A. Leontochir: A Synonym of Bomarea (alstroemeriaceae)?. Harvard Papers in Botany (ingilis). 11. 2006. 53–60. doi:10.3100/1043-4534(2006)11[53:LASOBA]2.0.CO;2. 2016-02-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-12-04.
7. Reference, C.; Van Den Eynden, V.; Cueva, E.; Cabrera, O. Wild Foods from Southern Ecuador. Economic Botany (ingilis). 57. 2003. 2016-02-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-12-04.
8. Sanso, A.M.; Xifreda, C.C. Flora fanerogámica Argentina: fasciculo 85. 40b. Alstroemeriaceae. Cordoba, Argentina: ProFlora Conicet 14p.-. En Chromosome numbers, Anatomy and morphology, Keys. Geog (ispan). 4. 2003.
9. Xifreda, C.C.; Sanso, A.M. Flora del valle de Lerma: Alstroemeriaceae Dumortier. Aportes Bot. Salta Ser. Flor (ispan). 4. 1996. 11p.
10. Dimitri, M. 1987. Enciclopedia Argentina de Agricultura y Jardinería. Tomo I. Descripción de plantas cultivadas. Editorial ACME S. A. C. I., Buenos Aires.  (isp.)
11. "Genus Drymophila". PlantNET - New South Wales Flora Online. Royal Botanic Gardens & Domain Trust, Sydney Australia. 2023-07-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-12-19.

Həmçinin bax