Zəlzələ
From Wikipedia, the free encyclopedia
Zəlzələ — yeraltı zərbələr və Yerin üst qatının titrəməsidir. Bu həm tektonik proseslərlə, həm də partlayış, su bəndlərinin doldurulması, dağlarda yeraltı sürüşmələrlə müşayiət olunur. Vulkanların püskürməsi zamanı da kiçik yeraltı təkanlar baş verə bilər.
Zəlzələ |
Tipləri |
Foreşok Afterşok • Hiss edilməyən zəlzələ • Sualtı zəlzələ Sunami |
Səbəbləri |
Qırılma hərəkatı Vulkanizm Süni seysmiklik |
Xüsusiyyətləri |
Episentr • Hiposentr Kölgə zona • Seysmik dalğalar P-dalğa S-dalğa |
Ölçü |
Rixter şkalası • Seysmoqraf • Seysmoqram • Maqnituda |
Proqnoz |
Zəlzələlərin Proqnozlaşdırılması üzrə Koordinasiya Komitəsi Zəlzələlərin Proqnozlaşdırılması üzrə Qlobal Şəbəkə (GNFE) |
Digər mövzular |
Qırx dalğa bölünmə • Adams-Uilyamson tənliyi Zəlzələ mühəndisliyi |
Portal:Təbii fəlakətlər |
Yer səthində zəlzələlər yerin silkələnməsi, yerdəyişməsi və ya parçalanması ilə özünü göstərir. Böyük zəlzələnin episentri dənizdə yerləşdikdə, dənizin dibi sunamiyə səbəb olacaq qədər yerdəyişmə ola bilər. Zəlzələlər həmçinin sürüşmələrə səbəb ola bilər.
Ən ümumi mənada zəlzələ sözü seysmik dalğalar yaradan hər hansı bir seysmik hadisəni — istər təbii, istərsə də insanlar tərəfindən törədilmiş hadisəni təsvir etmək üçün istifadə olunur. Zəlzələlər əsasən geoloji qırılmaların qırılması ilə yanaşı, vulkanik fəaliyyət, sürüşmə, mina partlayışları və nüvə sınaqları kimi digər hadisələrlə də baş verir. Zəlzələnin ilkin qopma nöqtəsi onun hiposentri adlanır. Zəlzələ mərkəzi hiposentrin birbaşa üstündə yer səviyyəsində olan nöqtədir.
Güclü yeraltı təkanlar evləri və tikililəri uçura, sunami və yer sürüşmələri əmələ gətirə bilər və nəticədə insanların ölümünə səbəb ola bilər. Zəlzələ nəticəsində yerin üst qatı formasını dəyişə bilər. Zəlzələləri öyrənən elmə seysmologiya deyilir.[1]
Onun gücü maqnitud şkalası və ya enerji dərəcəsi ilə, səthi effekti intensivlik şkalasının ball dərəcəsi/ /Rixter, Merkalli/ ilə qiymətləndirilir. Hər il Yerdə qeydə alınan zəlzələlərin miqdarı yüz minlərə çatır, ancaq onların cüzi bir hissəsi dağıntıya səbəb olur /Məs: Şamaxı — 1902, San-Fransisko- 1906, Tokio — 1923, Aşqabad −1ə s./.[2]