From Wikipedia, the free encyclopedia
Zülal biosintezi — Bütün hüceyrələrdə DNT nəzarətində baş verən ən mühüm plastik mübadilə zülal molekulunun sintezidir. Bir zülal molekulunun sintezi 3–4 saniyə çəkir[1]. Nəticədə hər 80 gündən bir bədənimizin yarısını təşkil edən zülallar dəyişilir. İnsan öz həyatı boyu təxminən 200 dəfə öz zülallarını dəyişir. Bu zaman çoxlu sayda ferment iştirak edir və yüksək enerji sərf olunur. Hüceyrədə amin turşuların birləşmə ardıcılığı və sintez olunan zülalın qurluşu DNT- dən asılıdır. Zülallar da üzvi polimerlərdir. Onların nukleotidləri amin turşulardır[2]. DNT nin müxtəlif sahələrində zülalların sintezi həyata keçirilir. DNT nin 1 molekulu onlarca zülal sintezində iştirak edir. Zülal haqqaında məlumat DNT-də nukleotidlər ardıcıllığı şəklində kodlaşdırılır. DNT- də nukloitidləarin müəyyən ardıcıllıqla və irsi informasiyanın saxlandığı sahə gen adlanır. Nukleotidlərin üç- üç birləşməsi cəmi 64 kombinasiya kod tripleti yaradır[3]. Bir triplet yəni 3 nuleotid bir amin turşusuna uyğun gəlir. Bu tripletlər m RNT sindəki kod tripletinə kompilimentar olur.
Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır. |
Məlumatı yoxla. |
DNT və ya RNT molekullarındaki informasiyanın yəni triplet ardıcıllığının amin turşu ardıcıllılğına yəni zülal istehsalına keçirilməsi proseslərində istifadə olunan qaydalar məcmusudur[4].
Zülaların biosintezi 2 mərhələlidir:
Transkripsiya m-RNt istehsalı üçün bir şablon olaraq DNT istifadə edərək nüvədə baş verir. Nüvədə transkripsiyadan sonra modifikasiyalar keçirərək yetkin bir m-RNT molekulu meydana gətirir. Lakin prokariotlarda transkripsiyadan sonrakı dəyişikliklər tələb olunmur, buna görə yetkin m-RNT molekulu dərhal transkripsiyayla istehsal olunur[7] . Başlanğıcda, helikaz olaraq bilinən bir ferment DNT molekuluna təsir göstərir. DNT, baza cütləri arasında hidrogen bağları ilə bir-birinə tutulmuş iki tamamlayıcı polinükleotid zəncirindən ibarət antiparallel cüt sarmal quruluşa malikdir. Helikase hidrogen bağlarını parçalayaraq genə uyğun DNT bölgəsinin boşalmasına səbəb olur, iki DNT zolağını ayırır və bir sıra bazaları ifşa edir. DNT cüt telli bir molekul olmasına baxmayaraq, ipliklərdən yalnız biri mRNA öncəsi sintez üçün bir şablon rolunu oynayır — bu iplik şablon ipi olaraq bilinir. Digər DNT zolağı (şablon zolağını tamamlayan) kodlaşdırma zolağı kimi tanınır[8]. Transkripsiya-("transcripsio-üzünü köcürmə)DNT nin bir zəncirindən matris sintezi(qəlib) nəticəsində(polimeraza fermentinin təsiri ilə) bütün növ RNT lər sintez olunur. Bu proses nüvədə gedir. Əmələ RNT zəncirləri uzunluğuna görə DNT zəncirindən 100 dəfələrlə qısa olur, çünki m RNT si bütün DNT malekulunun deyil, onun zülalının ilkin qurluşu haqqında olan məlumatın bir hissəsinin sürətini çıxarır[4].
Oxuma zamanı ribosomlar m-RNT şablon molekullarından polipeptid zəncirlərini sintez edir. Nüvəsi olmayan prokariotlarda sitoplazmada həm transkripsiya, həm də tərcümə prosesləri baş verir. Ribosomlar, m-RNT molekulunu əhatə edən iki böyük birliyə (böyük və kiçik) ayrılmış bir protein və ribosomal RNT qarışığından ibarət olan kompleks molekulyar maşınlardır. Ribosom, bir m-RNT molekulunu 5'-3 'istiqamətində oxuyur və polipeptid zəncirindəki amin turşularının sırasını təyin etmək üçün şablon olaraq istifadə edir. Bir m-RNA molekulunu oxumaq etmək üçün ribosom, düzgün amin turşularını ribosoma çatdırmaq üçün nəqliyyat RNT (n-RNT) olaraq bilinən kiçik molekullardan istifadə edir[9]. Sonra ribosom m-RNT molekulu boyunca üçüncü kodona doğru hərəkət edir. Sonra ribosom ilk n-RNT molekulunu sərbəst buraxır, çünki hər dəfə yalnız iki n-RNT molekulu bir ribosomla birləşdirilə bilər. Üçüncü kodonu tamamlayan düzgün antikodon olan növbəti tamamlayıcı n-RNT seçilir və növbəti amin turşusunu böyüyən polipeptid zəncirinə kovalent şəkildə bağlanmış ribosoma çatdırır. Bu proses ribosomun m-RNT molekulu boyunca hərəkət edərkən polipeptid zəncirinə saniyədə 15 amin turşusu əlavə etməsi ilə davam edir. Zülal sintezi hüceyrədə fasiləsiz olaraq gedir.1 dəqiqədə 50–60 min peptid rabitəsi yaranır[10].
Hindistanlı bir alim həkim Har Qobind Khorana, təxminən 20 amin turşusu üçün RNT sıralarını kəşf etdi. 1968-ci ildə, işinə görə digər iki alimlə birlikdə Nobel mükafatına layiq görüldü[11].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.