Urud abidələr kompleksi

Urud abidələr kompleksi — Zəngəzur mahalının Qarakilsə (01.03.1940–cı ildən Sisian) rayonunun Urud (03.07.1968–ci ildən Vorotan) kəndi ərazisində yerləşən qədim Azərbaycan - türk tarixi - memarlıq abidələri kompleksi.^[1][2] Kompleksə Urud qalası, Urud qəbirsanlığındakı nadir məzar daş nümunələri və daş stelaları, o cümlədən digər abidələr daxildir.^[3][4]

Urud abidələr kompleksi
Որոտանաբերդ
39°29′44″ şm. e. 46°07′19″ ş. u.HGYO
Ölkə	Ermənistan
Yerləşir	Sünik mərzi, Urud kəndi
Tikilmə tarixi	VII-XVI əsrlər
Vəziyyəti	məzarlıq ermənilər tərəfindən dağıdılıb, Urud qalasının və monastırın xarabalıqları qalır.
Urud abidələr kompleksi
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Ümumi məlumat

Urud qalası Urud kəndi yaxınlığında yerləşən tarixi türk qalasıdır.^[5] Hündür sıldırım qayanın üstündə yerləşən qala üç tərəfdən Bazarçay çayının dərin dərəsi, bir tərəfdən isə divarla əhatələnmişdir. Yerli azərbaycanlı əhali arasında qaladan çaya gizli yolun olması haqqında fikirlər vardı. Qala – qayanın aşağısında təxminən yarım kilometr uzanan böyük bir yaşayış məntəqəsinin qalıqları görünürdü.^[6]

Urud qalasının adı mənbələrdə 450 – ci il hadisələrindən bəhs edilərkən çəkilir. Qala 1104 – cü ildə Səlcuqlular, 1386 – cı ildə Əmir Teymur, 1407 – ci ildə Qara Yusif tərəfindən fəth edilmişdir.^[7]

03. 07. 1968 – ci ildə ermənilər Urud kəndinin adını dəyişərək Vorotan, Urud qalasının adını isə Vorotanberd qoymuşlar. Bununla belə Urud kəndində 1988 – ci ilə kimi yalnız Azərbaycan türkləri yaşamışlar. Bu kənddə ermənilərin ilk məskunlaşması Qərbi Azərbaycan türklərinin 1988 – ci il soyqırımından sonra köçürülmüşlər.^[8][9]

Abidələr kompleksinin ən mühüm hissəsi isə Urud kəndi yaxınlığındakı orta əsrlər Azərbaycan məzarlığıdır. Məzarlıqda bədii tərtibatlı məzar daşları, qəbirüstü sənduqələr və qoç heykəlləri olmuşdur.^[10] Qəbiristanda 13 sənduqə, 4 qoç heykəlli məzar daş qeydə alınmışdı.^[11]

1961–ci ildə Urud kəndində elmi ezmiyyətdə olan AMEA - nın müxbir üzvü, t.e.d., prof. M. Nemətova XV – XVII əsrlərə aid yüzə qədər belə abidəni tədqiq etmişdir. Həmin abidələrin hər birinin üstündə ərəb dilində mərhumun kimliyi, ölüm tarixi, bəzi hallarda isə hətta ölüm səbəbi də qeyd olunmuşdur.^{[12] [13]}

• Urud qəbirsanlığında bədii tərtibatlı məzar daşları
• 
  Urud məzarlığında Qafqaz Albaniyası dövrünə aid bədii təsvirli məzar daşı
• 
  Urud məzarlığında Qaraqoyunlular dövrünə aid qoç formalı məzar daşı
• 
  Urud daş sənduqələr

Həmçinin bax

• Qərbi Azərbaycan
• Qafqaz Albaniyası tarixində erməni saxtakarlığı

Mənbə

• Сисиан (справочник-путеводитель), Ереван, 1987, стр.115-116;
• Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz yurdu - "Ermənistan", В., 1994, səh.77-82; M.Urud. Urud, В., 2002, səh.27.

İstinadlar

1. "Zəngəzurda məhv edilmiş tarixi abidələrimiz". aqreqator.az. İstifadə tarixi: 19 sentyabr 2023.
2. İbrahim Bayramov. "Qərbi Azərbaycan: tarixi həqiqətlər və ya Ermənistanın etnik təmizləmə siyasəti". Bakı, "Şərq-Qərb", 2012. səh.277
3. Сисиан (справочник – путеводителъ), Ереван, 1987, ст. 115 - 116
4. "Urud abidələr kompleksi". haqqinda.az. İstifadə tarixi: 19 sentyabr 2023.
5. "UNESCO-nun mənzil qərargahının qarşısında Qərbi Azərbaycanın tarixi və mədəni irsinin dağıdılmasını əks etdirən aksiya davam edir". azertag.az. İstifadə tarixi: 19 sentyabr 2023.
6. "Erməni vandalizminə uğrayan Urud abidələr kompleksi". www.azadliq.info. İstifadə tarixi: 19 sentyabr 2023.
7. Ə. Ələkbərli – Qərbi Azərbaycan abidələri, Bakı, Nurlan, 2007, səh 44 - 45
8. Ə. Ələkbərli – Qədim türk-oğuz yurdu – "Ermənistan", Bakı, 1994, səh 77 – 82
9. "Tarixi Urud abidələrinin bir hissəsi məhv edilib, digərləri erməniləşdirilib... Mədəniyyət9 Fev. 16:26". www.baki-xeber.com. İstifadə tarixi: 19 sentyabr 2023.^{[ölü keçid]}
10. Ə. Ələkbərli – Qədim türk-oğuz yurdu – "Ermənistan", Bakı, 1994, səh 202 – 205
11. "Ermənistanda Azərbaycan mədəni irsinə qarşi vandalism". 2011-01-24 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-01-19.
12. М. Неймат – Корпус эпиграфических памятников Азербайджана, т 3, Баку, 2001, ст. 71 – 73, 184 – 190
13. "Tarixi-memarlıq abidələri" (PDF). files.preslib.az. 2023-03-25 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 19 sentyabr 2023.

Xarici keçidlər

• Erməni vandalizminə uğrayan Urud abidələr kompleksi Arxivləşdirilib 2015-01-25 at the Wayback Machine