Türk-monqol təqvimi
From Wikipedia, the free encyclopedia
Türk[mənbə göstərin] -monqol[mənbə göstərin] təqvimi-Bu təqvim Meton dövrəsi üzrə tənzimlənən və qəməri-şəmsi təqvim sisteminə aid olan təqvimlərdəndir. Təqvimdə 12 adi 7 uzun il var. Çin təqvimindəki kimi 12 illik heyvanların adları ilə adlandırılmış dövrə türk-monqol təqviminin əsasını təşkil edirdi. Təqvimdə 7 uzun il 13 aya bölünürdü. 12 adi il isə 12 aydan ibarət idi. Aylar "birinci ay", "ikinci ay", "Təzə ay", "köhnə ay" və s. kimi adlandırılırdı. Ay təzə ayın çıxması ilə başlanırdı. Təqvim 1027-ci ildən hesablanır.
| No | Heyvan | Diger | Fərqli Qaynaqlarda | Çincə | Tələffüz | Məna | Xakas Təqvimi | Xüsusiyyətləri |
| 1 | Sıçqan | Sıçkan, Sıçan, Çıçqan | Küsgü | 子 | zǐ | Siçan | Küskə ("siçan") | Hərəkət, hiss. |
| 2 | Ud | Ut, Uy | Buğa, Buga, Boğa, Buqa | 丑 | chǒu | Öküz | İnək, İnəh ("mal") | Sükunət, ağıl, şüur. |
| 3 | Bars | Barıs, Pars | 寅 | yín | Bəbir | Tülgü ("tülkü") | Cürət, döyüş. | |
| 4 | Tavışqan | Tavışkan, Tovışqan | Qoyan, Qoban | 卯 | mǎo | Dovşan | Xozan ("dovşan") | Mərhəmət, qorxaqlıq. |
| 5 | Lu[1] (Nek)[2] | Luy, Ulu, Uluğ | Bal, Balıq, Balık | 辰 | chén | Əjdaha | Kiləski ("əjdaha") | Taleh, zənginlik. |
| 6 | Yılan | Çılan, Ilan, Zılan | 巳 | sì | İlan | Çılan ("ilan") | Hörmət, qorxu. | |
| 7 | Yunt | Yund, Yont, Yond | Yılxı, Yılqı | 午 | wǔ | At | Çilgi, Çılqı ("at") | Tələsik, təlaş, sürət. |
| 8 | Qoy | Xoy, Xonın, Qonın | Qoç, Qoçkar, Xuç | 未 | wèi | Qoyun | Xoy ("qoyun") | Sevgi, dürüstlük, çoxluq. |
| 9 | Biçin | Məçin, Məşin, Piçin | 申 | shēn | Meymun | Kizi ("kişi") | Əyləncə, hiyləgərlik. | |
| 10 | Taqaku | Toquk, Toğ, Taqıq, Tavuq | 酉 | yǒu | Toyuq | Tanah ("toyuq") | Üsyan, xəsislik.. | |
| 11 | İt | İyt, İşt | Köbək, Kübek, Köpək | 戌 | xū | İt | Dorna, Turna ("durna") | Sədaqət, hissiyyat. |
| 12 | Tonquz | Tonuz, Domuz, Dumuz | 亥 | hài | Donuz | Öski ("keçi") | Qarışıqlıq və sükunət. | |
Yakutlar (Saxalar) isə 12 hayvanlı il təqvimi istifadə etməklə birlikdə, heyvanların yerinə tanrıların adlarını istifadə etmişlər.
1. Cöhögöy, 2. Ayısıt, 3. İyehsit, 4. Ayığ 5. Buğor, 6. Cahın 7. Suğorun, 8. Xotoy, 9. Bayanay, 10. Sehen, 11. Tanxa 12. Otun
Oşlaq Ay
Oşlaq Ay (və ya Aşlaq Ay) — Xüsusilə avrasiya köçəri xalqlarının və türklərin şaman təqvimində birinci aydır.[3] Uluğ Kün (Ulu Gün) yəni Novruz ilə birlikdə 21 Martda başlayır. Bu bahar şənliyi qurban ayinləri və qeyd etmələr və ənənəvi əyləncələr ilə həyata keçirilir və indiki vaxtda da varlığını davam etdirməkdədir.
Son Ay
Sonay — türk xalq mədəniyyətində ilin ilk yarısıdır. Xüsusilə azərbaycan folklorunda payız mövsümünün son aylı gecələrinə deyilir. Azərbaycan "ayın düşüncəsi"ndə (mifoloji anlayışında) Ay və Günəş sevgililərdir.[4] Onların sevgisi sonsuzdur. Amma onlar heç bir zaman bir-birinə qovuşa bilməzlər. Ancaq gecə və gündüz bərabərləndiyi bu gündə bu sonsuz sevdalılar bir-birlərinin üzlərini görə bilərlər. Amma sonra kavuşamadan yenə itirərlər. Azərbaycan kəndlərində bu gecədə müxtəlif oyunlar oynayarlar.
| Mövsüm | Qədim təqvim — Xalq təqvimi |
|---|---|
| Bahar | Kök, Kökəy, Kökləm, Köktəm |
| Yay | Yaz, Cay |
| Payız | Güz, Güzəy, Güzləm, Güzdəm |
| Qış | Qıs, Xıs |
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
