Tuzkan gölü

Tuzkan gölü^[1] (özb. Tuzkon, Тузкон) — Özbəkistan ərazisində yerləşən azca şorsulu göl^[2]. Arnasay sisteminə daxil olan göllər arasında Aydarkuldan sonra ikinci böyük göldür.

Tuzkan gölü
özb. Tuzkon
Ümumi məlumatlar
Mütləq hündürlüyü	237 m
Eni	22—25 km
Uzunluğu	35 km
Sahəsi	705 km²
Dərin yeri	20 m
Tökülən çay	Klı
Yerləşməsi
40°36′00″ şm. e. 67°29′00″ ş. u.HGYO
Ölkə	Özbəkistan
Tuzkan gölü
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Arnasay du hövzəsinə daxil olan digər göllər kimi toplsyıcı sularla qidalanır. Bununla belə bu sistemin digər göllərindən fərqli olaraq Tuzkan gölü təbii kökə malikdir. Belə ki, nə zamansa onu hazırda yerləşdiyi ərazidə göl olmuşdur. Bununla belə hazırda mövcud olan göl antropogen məşhəllidir və insan əməyinin nəticədidir.

Təsviri

Göl Cizak vilayətinin Fərqanə tümənliyində yerləşir. Cizak şəhərindən 56 km şimal-şərqdə qərarlaşır. Qızılqum səhrasının uzaq şərq nöqtədisini təşkil edir. Gölün maksimal dərinliyi 20 metr təşkil edir. Gölün sahəsi 705 km²-dir

Aynasak sisteminə daxil göllər arasında ən cənubda yerləşənidir. Şimal-qərbdən Aydarkul ilə kanalla birləşir. Şimal-qərbdən cənub-şərqə uzanmış üçbucaq formaya malikdir. Hazırda gölün uzunluğu 35 km təşkil edir. Eni isə 22–25 km arasında dəyişir. Göl dəniz səviyyəsindən 237 metr yüksəklikdə yerləşir. Bölgənin digər gölləri kimi oda sabit sahillərinə malik deyildir. Su səthinin 15-20% ara bilir.

Gölün şimal-şərq sahilləri güçlü şəkildə parçalanmışdır. Bu hissədə çoxlu sayda uzun və ensiz körfəzlər vardır. Onlardan bəzisi hətta ayrı bir su hövzəsini əmələ gətirirlər. Göl ətrafında çoxlu sayda şoranlıqlar vardır. Gölün bu hissələrində kiçiçik adalar vardır. Gölün ətrafı səhranın qumluqları ilə əhatələnmişdir. Küləklər səhranın tizanağını gölə sovurur. Ətrafında saksaul və qamış kolları ətafə basmışdır.

Cənub sahilləri düz xətt üzrə uzanır. Gölə sorulu Klı çayı tökülür (Akbulak kollektoru vı Mərkəzi açlıq kollektoru). Göldən bir qədər aralıda Toqay və Tuzçikudukkul gölləri yerləşir. Gölün yaxın bölgələri bataqlaqlaşmışdır.

Cənub-qərbdən sahilləri elə də hündür olmayan Pistalitau silsiləsi ilə əhatələnir. Qərqdən isə göl qum təpələri ilə sərhədlənmişdir.

1969-cu ilə qədər göl elədə böyük olmayan və mövsümdən asını olaraq sahəsində artıb-azalma müşahidə edilən göl olmuşdur. Bəzi isti illilərdə isə hətta göl tamamən quruyurdu. Hidroloq N. A. Kenesarinin fikirinə görə göl nə zamansa mövcud olmuş Aral-Xəzər hövzəninim bir hisdədini təşkil etmişdir. 1969-cu ildə Çardar su anbarına həddindən artıq suyun (21 km²) toplanması ilə əlaqədar daşqın ba verir. Nəticədə Aydar çökəkliyi su ilə dolur. Sonrakı suyun quruması ekoloji problemə qətirib çıxarmışdır. 1980-ci ildə Aydarkul və Tuzkan gölləri arasında damba inşa edilmişdir. Mütəmadi axıntılar baş verirdi. 1994-cü ildə növbəti güçlü su talanılmasından sonra (9,3 km³) damba dağılmışdır. İki göl yenidən birləşmişdir. Tuzkan gölünün şimalı tsmamən yuyulmuşdur.

Mənbə

• Глеб Глазырин. От Арала до Арнасая. Озёра Узбекистана сегодня
• Портал Государственного комитета Республики Узбекистан по охране природы — Об экологической ситуации на Айдаро-Арнасайской системе озер^{[ölü keçid]}
• Наталия Шулепина. Зимний паводок на Сырдарье // «Правда Востока», 11.III.2005
• Чембарисов Э. И., Шамсиев М. К. Многоблочный комплекс метод оценки состояния водных объектов // Проблемы освоения пустынь — Ашхабад, 2008, №3 Arxivləşdirilib 2016-03-05 at the Wayback Machine
• Филатова Е. А. Изменение авиафауны озера Тузкан за 100-летний период // Материалы международной конференции «Наземные позвоночные животные аридных экосистем» — Ташкент, 2012

İstinadlar

1. "Словарь современных географических названий. — Екатеринбург: У-Фактория. Под общей редакцией акад. В. М. Котлякова. 2006; ст. «Арнасайская система»". 2016-03-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-11-15.
2. "Туризм в Узбекистане — Водоёмы Узбекистана". 2021-09-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-11-15.