Qış sarayının Hərbi qalereyası

Hərbi Qalereya (rus. Военная галерея) - Sankt-Peterburqdakı Qış sarayındakı qalereyalardan biridir. Qalereya 1812-ci il Vətən müharibəsində iştirak etmiş 332 rus generalının portretindən təşkil olunmuşdur. Portretlərin müəllifləri ingilis rəssamı Corc Dou, onun assisentləri Aleksandr Polyakov və Vilhelm Avqust Qolikedir.

Hərbi qalereya

E.P.Hau, 1862

Qalereyanın sarayın planında yeri

1830-cu illərdə Dou, Polyakov və Qolike tərəfindən işlənmiş portretlərdən başqa qalereyada imperator I Aleksandr, onun müttəfiqləri Prussiya kralı III Fridrix Vilhelm, Avstriya imperatoru II Fransın da at üzərində iri portretləri asılmışdır. Həmin üç portretdən ilk ikisi Berlin saray rəssamı Frans Krüger, üçüncüsü isə Peter Kraft tərəfindən çəkilmişdir.

Sovet dövründə qalereya, 1827-ci ildə veteranlar evinin mühafizəsi üçün yaradılmış xüsusi hərbiçilər birləşməsi qrenaderlərdən dördünün portreti ilə tamamlanmışdır. Bu portretlərin də müəllifi Corc Doudur. Sonradan qalereyada Peter fon Qessin iki əsəri də asılmışdır:"Borodino döyüşü" və "Fransızların Berezina çayı ilə geri çəkilməsi".

Qalereyanın yerləşdiyi zal 1826-cı ilin iyun-noyabr aylarında memar Karl Rossinin layihəsi əsasında inşa edilmişdir. Sarayın əsas blokunda – Ağ zal və Böyük taxt zalının arasında, saray kilsəsinin yaxınlığında yerləşən zal bir neçə kiçik otağa bölünmüşdü. Zalın üç pəncərəli tavanı C. Skottinin eskizləri əsasında rəsmlərlə bəzədilmişdir. Zalın təntənəli açılış mərasimi 25 dekabr 1826-cı ildə baş tutmuşdur. Zalın açılışı zamanı portretlərin bir çoxu hələ hazır deyildi və hazır olmayan portretlərin yerinə yaşıl parça çəkilmiş çərçivələr asılmışdı ki, bu çərçivələrdə də portreti olacaq hərbçilərin adları yazılmışdı. Sonradan portretlər tamamlandıqca yerlərinə asılmışdır. Portretlərin əksəri naturadan çəkilmiş dünyasını dəyişmiş hərbçilərin portretləri isə onların əvvəlki portretləri əsasında işlənmişdir. Lakin 1812–ci il qəhrəmanlarından on üçünün portreti tapılmadığından, onların portretləri yerinə yaşıl atlaslı çərçivələr asılmışdır.

17 dekabr 1837-ci ildə Qış sarayında baş vermiş yanğın nəticəsində sarayın bütün otaqlarının, o cümlədən, Hərbi Qalereyasının urbanlaşması pozulmuşdur. Lakin portretlərdən heç biri zədələnməmişdir. Qalereyanın yeni görünüşü Vasili Stasovun cizgiləri əsasında işlənmişdir. Memarın keçmiş dizayna etdiyi bəzi dəyişikliklər qalereyaya daha təntənəli-ciddi və təsiredici görünüş vermişdir: Qalereyanın uzunluğu təxminən 6 metr arıtılmışdır, karnizlərin altında isə şinlər yerlərşdirilmişdir.

Hərbi Qalereyadakı portretlərin siyahısının formalaşdırılması

Qalereyada 1812-1814-cü illərdə Napoleon ordusuna qarşı müharibədə general rütbəsində mübarizə aparmış və ya müharibədən sonra göstərdiyi qəhrəmanlıqlara görə rütbə almış hərbçilərin portretləri asılmışdır.^[1] Baş Qərargahın İnspeksiya Departamenti Hərbi Qalereyaya dı düşməyə layiq olan hərbiçilərin ilkin siyahısını hazırlamışdı.^[2] 1819-cu ildə həmin siyahı Baş Qərargahda 18 (30) avqust 1814-cü ildə Hərbi Qalereyaya adı düşəcək generalların siyahısının attestasiya edilməsi üçün xüsusi olaraq yaradılmış komitəyə təqdim edilmişdi. 1820-ci ilin avqustunda attestasiya komitəsi öz işini tamamlamışdı.^[2] Lakin heç də Hərbi Qalereyaya adının düşməsi üçün bütün kriteriyalara cavab verən generallar bu şərəfə nail olmamışdır. Məsələn, general-mayor qraf M. A. Dmitriyev-Mamonovun namizəliyinə heç baxılmamışdır, çünki, attestasiya komitəsi onu formulyar siyahıya salmamışdı^[2], Parisin alınmasına görə 1814-cü ildə general-mayor rütbəsi almış M. F. Arlovun namizədliyi isə naməlum səbəbdən attestasiya komitəsi tərəfindən rədd edilmişdi^[2], P. P. Passek isə şəxsən imperator I Aleksandr tərəfindən səbəbi izah edilmədən siyahıdan çıxarılmışdır.^[2] Buna baxmayaraq, müharibə zamanı təchizat və tətbiqi məsələlər üzə cavabdeh olan, lakin aktiv hərbi əməliyyatlarda iştirak etməyən A. A. Arakçeyev siyahıya salınmışdı.

General-leytenant A. V. Sibirskinin Hərbi Qalereyaya daxil edilməsi 1822-ci ildə təsdiqlənmişdir. 1826-cı ildə qalereyanın açılışı zamanı onun portreti hələ hazır deyildi və yerində yaşıl parçalı çərçivə asılmışdı. 22 noyabr 1833-cü ildə İmperator sarayı naziri P. M. Volkonski imperator I Nikolayın əmrinə əsasən Sibirskinin portreti üzərində işin başlamamasını buyurmuşdu. Buna görə də boş çərçivə qalereyada saxlanılmışdı. 3 Yanvar 1836-cı ildə “Ən yüksək əmrə əsasən” hələ də çəkilməmiş A. V. Sibirskinin portretinin yerində A. B. Fokun portreti asılmışdır. Bir sıra tarixçilərin, məsələn, V. M. Qlinkanın fikrincə Sibirskinin adı, P. İ. Pestel, N. İ. Lorer və P. V. Avramov kimi dekabristlərlə işlədiyinə görə çıxarılmışdı.^[1][3] Tarixçi A. A. Podmazo isə qeyd edir ki, əgər imperator dekabristlərə “simpatiya”sına görə Krımskini cəzalandırmaq istəsəydi, bunun üçün on il gözləməzdi. Podmazonun fikrincə general-leytenantın adının Hərbi Qalereyadan çıxarılmasının səbəbi onun xəzinə pulunun həddən artıq xərclənməsinə görə məhkəməyə verilməsi olmuşdur.^[2]

Dekabristlər hərəkatının aktiv üzvlərindən biri, general-mayor S. Q. Volkonskinin adı Hərbi Qalereyada portreti asılacaq hərbiçilərin siyahısına salınmışdı. 1823-cü ildə çəkilmiş^[4] portret 7 sentyabr 1825-ci ildə Corc Dounun emalatxanasından imperator sarayının qofmarşalına verilmişdir.^[2] İddiaya görə, həmçinin tarixçilərin ümumi rəyinə əsasən^[5], dekabristlərin üsyanının başlamasından sonra portret qalereyadan çıxarılmış, boş çərçivə isə parça ilə tamamlanmışdır. Lakin Hərbi Qalereyanın layihələşdirilməsinə 1826-cı ildə, Senat meydanındakı hadisələrdən bir neçə ay sonra başlanılmışdır. Hərbi Qalereyanın inşasına 1826-cı ildə başlanmışdır ki, həmin vaxt da Bolkonski artıq ölüm cəzasına məhkum edilmişdi (bu cəza iyirmi illik latorqa cəzası ilə əvəzlənmişdi). Əlbəttə ki, dövlət cinayətinin törədilməsində günahkar olan bir şəxsin portretini Vətən müharibəsi qəhrəmanları ilə bir sırada asmağı planlaşdırmazdılar. Çəkilmiş portret Qış sarayının zirzəmisində saxlanılmış və yalnız XX əsrdə aşkarlanmışdır ki, bu zaman da həm cəmiyyətdə, həm də hakimiyyətdə dekabristlərə münasibət dəyişmişdi.^[2] 1903-cü ildə Volkonskinin portreti qalereyada səhvən «Г. В. Грековъ 8й, Г. М.»^[6] yazılmış boş çərçivə yerinə asılmışdı.

Portretlərin asılma cədvəli

Cədvəl 1

I Aleksandrın portreti, Krüqerin işi olan bu əsər Qalereyanın baş divarında asılıb.

Sol divar					Sağ divar
5-ci cərgə	4-cü cərgə	3-cü cərgə	2-ci cərgə	1-ci cərgə	1-ci cərgə	2-ci cərgə	3-cü cərgə	4-йcü cərgə	5-ci cərgə
İ.N.Essen	V.D.İlovayski	İ.İ.Alekseyev	Y.Vürtemberq	A.P.Ojarovski	D.V.Vasilçikov	İ.M.Duka	V.Q.Kostenetski	S.X.Stavrakov	A.P.Kutuzov
M.F.Vlodek	D.İ.Pışnitski	A.Talzin	A.F.Mişo	M.İ.Platov	A.Vürtemberq	F.F.Dovre	P.A.Filisov	İ.P.Rossi	A.Koloqrivov
A.A.Protasov	K.B.Knorrinq	A.V.Voeykov	A.A.Arekçeyev	P.M.Volkonski	P.K.Suxtelen	P.A.Kozen	N.Q.Şerbatov	İ.D.Pançul	A.B.Fok
Z.D.Olsufyev	R.E.Renni	P.İ.İveliç	F.F.Leviz	M.A.Miloradoviç	N.M.Borozdin	D.P.Rezvıy	X.İ.Truzson	A.P.Nikitin	N.V.Kretov
H.A.Şostakov	N.D.Olfusyev	İ.A.Velyaminov	F.V.Tel van Seraskerken	P.X.Vitgenşteyn	D.V.Qoltsin	S.S.Andreyevski	N.V.Dexterev	M.A.Arsenyev	İ.N.Qalatte
V.N.Şenşin	Y.Y.Qemper	Y.İ.Olenin	K.V.Budberq	F.V.Osten-Saken	İ.F.Paskeviç	F.K.Korf	A.A.Başilov	B.B.Qelfreyx	Y.İ.Vlastov
Troşinski	II Fransın portreti Kraftın əsəri			P.N.Uşakov	N.F.Yemelyanov	III Fridrix Vilhelmin portreti Krüqerin əsəri			M.İ.Damas
S.N.Uşakov				A.İ.Qudoviç	P.K.Essen				N.D.Kudaşev
A.İ.Qresser				P.A.Çiçerin	N.N.Xovanski				M.K.Krıjanovski
İ.S.Leontyev				K.İ.Opperman	K.X.Benkendorf				K.F.Tol
S.N.Lanskoy				L.L.Benniqsen	G.A.Emmanuel				V.V.Levaşov
T.İ.Zbiyevski	Q.Q.Engelqart	P.Y.Kornilov	I Leopold	N.Q.Repnin-Volkonski	A.İ.Qorçakov	V.D.Laptev	A.P.Urusov	İ.S.Jevaxov	L.O.Rot
A.A.Karpov	A.Y.Patton	V.V.Eşin	A.N.Rıleyev	A.D.Balaşov	D.V.Şuxanov	Y.F.Stal	A.N.Berdyayev	A.S.Jemçujnikov	A.A.Yurkovski
M.D.Balk	Y.E.Qine	A.İ.Tsivilenev	Q.İ.Lisaneviç	P.A.Tolstoy	D.M.Yuzefoviç	M.İ.Mezençev	Y.A.Qolovin	A.A.pisarev	N.M.Sipyagin
S.S.Pototski	A.Y.Rudzeviç	Z.F.Jeltuxin	İ.O.Suxozanet	A.İ.Çernışyov	A.İ.Voinov	K.K.Sivers	A.Y.Qamen	F.İ.Sanders	K.M.Hersdorf
A.A.Zass	Y.İ.Markov	A.P.Velikopolski	Q.P.Veselitski	N.A.Tuçkov	F.F.Şteyngel	A.V.İlovayski	F.F.Vintsinherode	P.İ.Neydqart	V.P.Obolenski
B.Y.Knyajnin	V.İ.Karatayev	P.P.Turçaninov	P.P.Palen	P.M.Kaptseviç	D.M.Mordvinov	A.F.Şerbatov	A.S.Umanets	N.V.Vasilçikov	M.A.Şkapski
Knorrinq	Böyük knyaz Konstantin Pavloviçin portreti			M.İ.Palen	A.A.Tuçkov	Smolensk knyazı General-feldmarşal M.İ.Kutuzovun portreti			Y.P.Kulnev
M.Rıleyev				Y.Y.Udom	D.S.Doxturov				F.P.Uvarov
D.D. Kuruta				P.İ. Merlin	A.N. Seslavin				D.V. Davıdov (II)
V.V. Orlov-Denisov				F.A. Lukov	A.P. Yermolov				P.İ. Baqration
Müqəddəs Georgi zalına giriş					Gerb zalına giriş

Cədvəl 2

Sol divar					Sağ divar
5-ci cərgə	4-cü cərgə	3-cü cərgə	2-ci cərgə	1-ci cərgə	1-ci cərgə	2-ci cərgə	3-cü cərgə	4-cü cərgə	5-ci cərgə
Vadbolski	General feldmarşal gertsoq A.Vellinqtonun portreti			V.T.Denisov	S.Volkonski	General-feldmarşal knyaz Barklay-de-Tollinin portreti			İ.S.Doroxov
K.A. Kreyts				S.A. Hilkov	V.Q. Madatov				D.Y. Kuteynikov
N.F. Titov				Y.A. Potyomkin	Ost.Tolstoy				D. Neverovski
P.A. Şuvalov				A.P. Tormasov	P. Konovnitsın				N.N. Rayevski
M.İ. Ponset	R.İ. Baqration	Mezentsev	Y.K. Sivers	İ.L. Şaxovskoy	D.D. Şeppelyov	İ.N. İnzov	L. Valmoden-Gimborn	F.P. Aleksopol	T.D. Qrekov
F.V. Zvarıkin	Q.A. Lukovkin	F.Q. Qogel	S.Q. Qangeblov	İ.İ. Dibiç	İ.V. Sabaneyev	F. Sazonov	D.V. Lyapin	Turçaninov	P.V. Denisyev
K.F. Klodt	K.P. di Borqo	F.F. Rozen	P. Kablukov	İ.N. Durnovo	M.S. Vorontsov	Pançulidzev	P.Q. Lixaçyov	A.E. Peyker	A.İ. Balla
A.K. Ridinger	E. Filippstal	M.F. Stavitski	Repninski	P.P. Palen	A.F. Lanjeron	İ.O. Vitt	A. Bistrom	N. Çiçerin	A. Krasovski
M.M. Okulov	N.V. Davıdov	A.S. Qlebov	M.S. Vistitski	L.M. Yaşvil	V. Kablukov	B.M. Berq	V.İ. Qarpe	İ.B. Reren	Vsevolojski
D.L. İqnatyev	A.P. Teslev	A. Knyajnin (I)	L.A. Narışkin	Q.M. Berq	F.N. Posnikov	F.Y. Kniper	A.A. Bibikov	M.L. Treskin	A.İ. Markov
N.İ. Selyavin	İ. Kozlyaninov	D.P. Lyapunov	İlovayski	İ. Sazonov	A.S. Şulgin	A. Bartolomey	A.T. Maslov	İ. Sokolovski	M.N. Matsnev
A.İ. Quryev	V.S. Raxmanov	N.V. Vuiç	B.V. Poluyektov	K.O. Lambert	Şerbatov	P.P. Şreyder	F.V. Ridiger	S.V. Dyatkov	Q.X. Şele
V.D. Rıkov	N.M. Sveçin	Xrapovitski	P. Suxtelen	A. Benkendorf	D.A. Levin	P.İ. Balabin	İ.L. Pol	Repninski	Boqdanovski
P. Zaqryajinski	İ.Z. Yerşov	M.İ. Karpenko	A.V. Rozen	E.F. Sen-Pri	İ.K. Orurk	E.F. Kern	İlovayski	F.P. Naniy	İlovayski
N.D. Myakinin	P. Kolyubakin	K. Bistrom	P.A. Tuçkov	P. Qol.-Kutuzov	Depreradoviç	A.S. Çalikov	İlovayski	O.İ. Buxholts	Kazaçkovski
A.A. Skalon	A.İ. Yuşkov	İ.F. Udom	F.F. Ertel	Y.İ. Çaplits	P. Jeltuxin	P.E. Benardos	P.A. Kikin	M.M. Volkov	İ.A. Xruşov
A.A. Yefimoviç	A.N. Potapov	Y.M. Pillar	A. Melissino	P.A. Stroqanov	D.A. Delyanov	A.İ. Albreht	İ. Çernozubov	A.P. Zass	İ. Geydenreyx
F.A. Lindfors	K.F. Oldekop	Q.V. Rozen	K.F. Baqqovut	A. Zakrevski	Q.V. Jomini	K. Poltaratski	N.S. Sulima	İ.Y. Şeviç	İ.İ. Palitsın
Arqamakov	B.X. Rixter	F.V. Drizen	A.İ. Kutaysov	P.N. Çoqlokov	İ.A. Liven	L.A. Denisyev	İ.D. İvanov	Arqamakov	O.F. Dolon
F.V. Nazimov	İ.A. Nabokov	Y.Y. Savoini	K. Levenştern	Vasilçikov	A. Baxmetev	F. Talızin	M.F. Naumov	S.E. Jevaxov	Y.A. Ahte
K.Q. Stal	Y.V. Davıdov	P.S. Kaysarov	İ. Manteyfel	V.S. Trubetskoy	F.O. Pauluççi	F.İ. Mosolov	Y.Y. Ştaden	Meller-Zakomelski	N.İ. Lavrov

Hərbi Qalereya mədəniyyətdə

• Aleksandr Puşkinin Mixail Barklay-de-Tolliyə həsr olunmuş "Sərkərdə" şerinin ilk misralarında Hərbi Qalereya təsvir edilir.
• Bihuşedici səhər ulduzu adlı Sovet filmində, dekabristlərin üsyanından sonra Hərbi Qalereyadan sonra S.Q.Volkonskinin portretinin çıxarılması təsvir edilir.
• Sovet yazıçısı Sergey Alekseyev, Çar I Nikolayın dekabrist Volkonskinin çıxarılmış portretinin gözünün qabağına gəlməsi səbəbiylə qorxması haqqında uşaq hekayəsi yazmışdır.^[5]

İstinadlar

1. В. М. Глинка. "Пушкин и Военная галерея Зимнего дворца". 2012-03-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-04-16.
2. А. А. Подмазо. "Декабристы и военная галерея". museum.ru. 2008. 2012-05-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-04-18.
3. Глинка В.М., Помарнацкий А.В. Военная галерея // Военная галерея Зимнего дворца. — 3-е изд. — Л.: Искусство, 1981.
4. А. В. Кибовский. "Загадки Военной галереи Зимнего дворца. II часть". Прогулки по Эрмитажу. museum.ru. 2003. 2012-02-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-04-16.
5. С. П. Алексеев. "Портрет". 1983. 2012-08-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-08-02.
6. А. А. Подмазо. "Декабристы и военная галерея" (rus). museum.ru. 2008. 2012-05-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-04-16. Ошибка, допущенная чиновниками Главного штаба, состояла в том, что Высочайшее разрешение на написание в галерею было получено в отношении генерал-майора Войска Донского Грекова 8-го. Во время Отечественной войны 1812 г. и Заграничных походов 1813-1814 гг. этот номер носил генерал-майор Петр Матвеевич Греков, но при перенумерации после войны Донских офицеров и генералов этот номер получил полковник Г.В.Греков (П.М.Греков к этому времени уже умер).

Ədəbiyyat

• Глинка В.М., Помарнацкий А.В. Военная галерея // Военная галерея Зимнего дворца. — 3-е изд. — Л.: Искусство, 1981.
• Военная галерея 1812 года на сайте Эрмитажа Arxivləşdirilib 2010-12-05 at the Wayback Machine
• Военная галерея Зимнего дворца в проекте «1812 год» (сайт «Музеи России», www.museum.ru
• А. А. Подмазо. "Декабристы и военная галерея". museum.ru. 2008. 2012-05-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-04-16.
• Гусаров А. Ю. Памятники в честь победы в Отечественной войне 1812 года. Во славу ратных дел. — М, 2012. — ISBN 978-5-227-03261-4