Qərbi Azərbaycan ostanı

Qərbi Azərbaycan ostanı — İranda ostan. Mərkəzi Urmiya şəhəridir.

Ostan
Qərbi Azərbaycan ostanı
fars. استان آذربایجان غربی‎
37°33′10″ şm. e. 45°04′33″ ş. u.HGYO
Ölkə	İran
Daxildir	III region
İnzibati mərkəz	Urmiya
Ən böyük şəhərləri	Urmiya
Tarixi və coğrafiyası
Sahəsi	37 437 km²
Saat qurşağı	UTC+03:30
Əhalisi
Əhalisi	3.265.219 nəf. (2016)[1]
Rəqəmsal identifikatorlar
ISO kodu	IR-04
Telefon kodu	0441
Rəsmi sayt
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Ostanın ərazisi 37437 km²^[2], əhalisi 2006-cı ildə aparılmış siyahıya almaya əsasən 2.873.459 nəfərdir, əhalinin 60,03% – i isə şəhərlərdə yaşayır.^[3]

Tarix

Bu bölgənin ərazisi vaxtı ilə qədim lullubilər, qutilər, e.ə. 10-cu əsrlərdə isə mannalıların yurdu olmuş, zaman zaman Assuriya, Urartu kimi dövlətlər tərəfindən zəbt olunub; sonunda isə Manna dövləti cənubda yerləşən Midiyanın tərəfindən zəbt edilmiş və dağıdılmışdı. Daha sonralar isə Midiyanın özü ilk fars sülaləsi olan Əhəmənilər tərəfindən çökdürülərək, Azərbaycan ərazisi Əhəmənilər imperiyasının hökmü altına girməli oldu.

Eramızın 4-cü əsrində Sasanilər imperiyası bu əraziləri Adhurpadağan satrapına qatdı. Adhurpadağan adı Atropatena adından törəyib, sonralar ərəbləşdirilmiş formada "Azərbaycan" kimi səsləndirilirdi.^[4][5] Qədim Zərdüşt dininə (Zərdüştilik, atəşpərəstlik) aid edilən Təxt-i Süleyman məbədi Qərbi Azərbaycanın Təkab (Tikantəpə) şəhəri yaxınlığında yerləşir.

10-cu əsrdə bu əraziləri sayca artan kürd tayfaları idarə ediblər.^[6] 1609–1610-cu illərdə burada kürd tayfaları ilə Səfəvilər dövləti arasında Dimdim döyüşü baş verib. Uzun çəkən döyüşdən sonra kürdlər məğlub edildi, bütün təslim olanlar öldürüldü və regionun kürd əhalisinin mühüm hissəsi I Şah Abbasın əmrinə əsasən Xorasana sürgün edildi. Onların yerinə bu ərazilərə türk əsilli Əfşar tayfası köçürüldü.^[7]

1946-cı ildə Sovet ordusu bu əraziləri qısa müddətə işğal etmişdi. Sovet qoşunları buranı tərk etdikdən sonra qısa müddətə burada Azərbaycan Milli Hökuməti və Məhabad Cümhuriyyəti mövcud olublar, lakin qısa müddət mövcudiyyətini sürdürə bilmiş və İrana reinteqrasiya edilmişlər.

2011-ci ilin yanvar ayında Qərbi Azərbaycan ostanında sərnişin təyyarəsinin qəzaya uğraması nəticəsində 77 nəfər həlak olmuşdu.^[8] Həmin ilin sentyabr ayında Məhabad şəhərində İran-İraq müharibəsinin başlanmasının ildönümü ilə əlaqədar olaraq keçirilən hərbi paradda ziyarətçilər arasında terrorçuların yerləşdirdiyi bombanın partlaması nəticəsində 12 nəfər həlak olmuş, 80 nəfər isə yaralanmışdı. Partlayışın konkret hansı təşkilat tərəfindən törədildiyi məlum olmasa da, Qərbi Azərbaycan ostanının qubernatoru Vahid Cəlalzadə terror aktını Qərb dövlətləri tərəfindən dəstəklənən inqilab əleyhdarı terrorçu qruplar tərəfindən törədildiyini bildirib.^[9]

Coğrafiya

Geniş düzənliklər və hündür dağlar ostanlığın relyefini təşkil edir. Şimalda Araz çayı və bir sıra dağ çayları əsas su mənbəyidir. Şərqində Urmiya gölü yerləşir. Orta temperatur Urmiyada 10,8 °C, Xoyda 9,4 °C, Məhabadda isə 11,6 °C-dir. Ən yüksək temperatur göstəricisi iyul ayında 34 °C, ən aşağı temperatur isə yanvar ayında –16 °C-dir.

İqtisadiyyatı

Qərbi Azərbaycan ostanının iqtisadiyyatının böyük hissəsi kənd təsərrüfatına əsaslanır. 2013-cü ildə ostanın Təkab şəhərində Qərbi Asiyanın ən böyük qızıl zavodunun tikintisi planlaşdırılır. Zavodun tikintisinə 60 mln. dollar sərf olunacaq. Ostanın yataqlarında qızılın ehtiyatı 80 ton təşkil edir və oradan hər il 3 ton qızıl çıxarılması planlaşdırılır.^[10] Qərbi Azərbaycan ostanının iqtisadi cəhətdən ən inkişaf etmiş ərazisi Urmiya şəhəridir. Urmiya əhalisinin həyat şəraiti ostanın digər əhalisinin həyat şəraitindən çox yüksəkdir. Ostanda yüzlərlə kənd vardır, onların çoxusunda daimi su və elektrik təchizatı, telefon xəttləri və peyk televiziyasına çıxışı var.

Əhali

24 oktyabr – 13 noyabr 2011-ci il əhali siyahıyaalınmasına əsasən Qərbi Azərbaycan ostanında 3.080.576 nəfər əhali yaşayır.

Dini və etnik tərkib

Əsas məqalə: Qərbi Azərbaycan şəhristanlarının əhalisi

2006–cı il siyahıyaalınmasına əsasən ostan əhalisinin dini tərkibi[11] Etnik qrup Nisbəti Müsəlmanlar    99.37% Xristianlar    0.26% Zərdüştilər    0.01% İudaistlər    0.00% Digərləri    0.06% Təsniflənməmiş    0.30%

2010-cu ildə Qərbi Azərbaycan ostanında əhalinin ana dilinə əsasən etnik tərkibi (toplam)[12] etnik qrup nisbəti Azərbaycanlılar    76.20% Kürdlər    21.70% Farslar    0.80% Digərləri    1.00% Təsniflənməmiş    0.30%

2010-cu ildə Qərbi Azərbaycan ostanında şəhər əhalisinin ana dilinə əsasən etnik tərkibi etnik qrup nisbəti Azərbaycanlılar    82.50% Kürdlər    15.40% Farslar    1.30% Digərləri    0.30% Təsniflənməmiş    0.50%

2010-cu ildə Qərbi Azərbaycan ostanında kənd əhalisinin ana dilinə əsasən etnik tərkibi etnik qrup nisbəti Azərbaycanlılar    66.40% Kürdlər    31.20% Farslar    1.30% Digərləri    2.40% Təsniflənməmiş    0.00%

Əhali əsasən Azərbaycan türklərindən^{[13][14][15][16][17][18][19]}, qismən kürdlərdən^[20][21] , az sayda ermənilərdən və assuriyalılardan ibarətdir.^[22]

İnzibati bölgü

Qərbi Azərbaycan ostanı inzibati cəhətdən aşağıdakı şəhristanlara bölünür :

Qərbi Azərbaycan ostanının inzibati bölgü xəritəsi

Sıra	Şəhristanın adı	Əhalinin sayı	İdarə etmə mərkəzi
1	Bükan şəhristanı	202.637	Bükan
2	Çaypara şəhristanı	42.225	Qaraziyaəddin
3	Çaldıran şəhristanı	44.572	Çaldıran
4	Xoy şəhristanı	365.573	Hoy
5	Məhabad şəhristanı	197.441	Məhabad
6	Maku şəhristanı	174.578	Maku
7	Miyanduab şəhristanı	245.153	Miyandoab
8	Nəqədə şəhristanı	117.831	Nəqədə
9	Üşnəviyyə şəhristanı	63.798	Üşnəviyyə
10	Piranşəhr şəhristanı	107.677	Piranşəhr
11	Puldəşt şəhristanı	38.586	Puldeşt
12	Salmas şəhristanı	180.708	Salmas
13	Serdeşt şəhristanı	104.146	Serdeşt
14	Şahindej şəhristanı	89.356	Şahindej
15	Şövt şəhristanı	51.476	Şövt
16	Təkab şəhristanı	81.395	Təkab
17	Urmiya şəhristanı	856.914	Urmiya

Ayrıca Bax

• Qərbi Azərbaycan ostanının çayları

Xarici Keçidlər

• Qərbi Azərbaycan ostanının rəsmi dövlət saytı – Farsca
• Qərbi Azərbaycanın kənd təsərüfatı – Farsca
• Qərbi Azərbaycan TV – Farsca

İstinadlar

1. جمعیت به تفکیک تقسیمات کشوری (fars.). 1965.
2. "World Gazetteer : Iran: divisions administratives (superficie (km²))". 2012-04-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-03-18.
3. "آذربایجان غربی". 2012-07-15 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-06-21.
4. Minorsky, V.; Minorsky, V. Ādharbaydjān (Azerbāydjān). Encyclopaedia of Islam. Edited by P.Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2007. Brill Online. Arxivləşdirilib 2024-05-18 at the Wayback Machine
5. Encyclopædia Iranica, "Azerbaijan: Pre-Islamic History", K. Shippmann
6. Al-Moqaddasi, Shams ad-Din Abu Abdallah Muhammad ibn Ahmad, Ahsan al-Taqasi fi Ma’rifa al-Aqalim, translated by Ali Naqi Vaziri, volume one, first edition, Mu’alifan and Mutarjiman Publishers, Iran, 1981, pg 377
7. "Dim Dim döyüşü". 2018-12-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-03-09.
8. "Qərbi Azərbaycan vilayətində 3 gün ümumi matəm elan olunub". 2015-05-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-03-14.
9. Qərbi Azərbaycan vilayətində ölənlərin sayı 12 nəfərə çatıb^{[ölü keçid]}
10. "İranda ən böyük qızıl istehsalı zavodu tikiləcək". 2012-12-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-12-22.
11. "2. 15. Population by Religion and Ostan, 1385 Census". 2012-12-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-12-27.
12. طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی){گزارش}:استان آذربایجان غربی/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور؛ مدیر طرح و مسئول سیاست گذاری:منصور واعظی؛ اجرا:شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک:۶-۳۶-۶۶۲۷-۶۰۰-۹۷۸ *وضعیت نشر:تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر ۱۳۹۱
13. "Columbia İnternational Affaris Online : Iran – International Pressure and Internal Conflict". 2007-12-01 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-04-26.
14. "Arxivlənmiş surət". 2011-09-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-08-15.
15. گنجینه ای بنام آذربایجانغربی Arxivləşdirilib 2018-09-30 at the Wayback Machine — سازمان تعزیرات حکومتی (The government suspended) Farsi
16. معرفی آذربایجان غربی Arxivləşdirilib 2012-02-17 at the Wayback Machine — پورتال جامع آذربایجان غربی (Farsi & English)
17. آذربایجان غربی ؛ رنگین کمان اقوام و اقلیت ها در مسیر توسعه Arxivləşdirilib 2013-01-04 at Archive.today — مهر نیوز Mehr News (Farsi)
18. گردشگری استان Arxivləşdirilib 2011-12-23 at the Wayback Machine — سازمان نظام کاردانی ساختمان استان آذربایجان غربی (Farsi)
19. استان آذربایجان غربی Arxivləşdirilib 2018-03-23 at the Wayback Machine — سايت جامع گردشگري ايران (Farsi)
20. Güney Azərbaycan Sosyo-Kültürəl Araştırmaları (GÜNASKAM) :Güney Azerbaycan ve Kürt sorunu Arxivləşdirilib 2007-12-16 at the Wayback Machine
21. "Report Honour killings in Iran" (PDF). 2017-10-10 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2012-05-12.
22. Kürd tarixi,Məhəmməd ayət, tehran birinci çab 1382 ikinci çap 1386,Porseman nəşri,s 67.