From Wikipedia, the free encyclopedia
Məhəmməd Rza Bəy (fr. Méhémet Riza Beg) — Səfəvilər dövlətinin diplomatı, dövlət xadimi. Səfəvilər dövlətinin IX hökmdarı Sultan Hüseynin hakimiyyəti dönəmində Fransada səfir kimi fəaliyyət göstərmişdir. Məhəmməd Rza Bəy Fransada olarkən ölkədə kral XIV Lüdovik hakimiyyətdə idi.
Məhəmməd Rza Bəy İrəvan şəhərinin valisi kimi bir müddət çalışmışdır. 1714-cü ilin mart ayında Səfəvilər dövlətinin elçisi kimi Fransaya göndərilmişdir.[2][3]. Səfəvilər dövlətinin Osmanlı imperiyası ilə düşmən münasibətləri olduğundan Məhəmməd Rza Bəy Fransaya getməkdən ötrü zəvvar paltarından istifadə etmişdir. Belə ki, zəvvar paltarında İstanbuldan keçərək təyinat aldığı ölkəyə yollanmışdır. Səfəri zamanı İstanbul şəhərində çətinliklərlə rastlaşmış və həbs edilmişdir. İstanbul şəhərində yerləşən Fransa səfirliyinin səfiri Piyer Alleursun səyi nəticəsində həbsdən azad edilərək Fransaya göndərilmişdir. Bütün problemlərə baxmayaraq Məhəmməd Rza Bəy və onu müşahiyyət edən qrup 1714-cü ilin 23 oktyabr tarixində Marsel şəhərinə çatmışdır. [2][3][4]
1715-ci ilin 13 avqust tarixində Fransa kralı XIV Lüdovik hökuməti ilə imzalanmış müqaviləyə əsasən Səfəvilər və Fransa arasında ticarət münasibətləri yeni əlverişli qaydalarla tənzimlənməli idi.[2][5] Diplomatik fəaliyyətin əsas nəticələrindən biri də Marsel şəhərində daimi fəaliyyəti göstərəcək Səfəvi konsulluğunun açılması idi. Aralıq dənizinin sahilində yerləşən şəhər xarici ticarət gəmilərinin tez-tez keçdiyi yerlərdən biri idi və Səfəvilərin burada yaratmış olduğu diplomatik mərkəz təkcə Fransa üçün yox bütün Qərbi Avropa üçün önəmli əhəmiyyət kəsb etməkdə idi. Səfəvilər tərəfindən Marselə konsulu kimi Yeni Culfa ermənilərindən olan Hakopcan Deritcan təyin edildi.[6]
1715-ci ilin 19 fevral tarixində yerli vaxtla səhər saat 11:00-da Səfəvilər imperiyasının Fransaya təyin olunmuş səfiri Məhəmməd Rza Bəy at belində öz xidmətçiləri ilə birlikdə Versal sarayına daxil oldu.[7] Səfir üçün Fransa kralı tərəfindən rəsmi qarşılanma mərasimi təşkil edilmişdi. Paris və ətraf ərazilərdə yaşayan yerli camaat şərq dövlətindən gəlmiş bir səfiri görmək üçün sarayın ətrafını doldurmuşdular. Səfir üçün sarayın güzgülər zalı ayrılmışdı və səfiri həmin zala daxil olmasının ardından zal tamamilə dolmuşdu.[8] Səfirin qarşılanma mərasimi qeyd etmələri üçün rəssam Antonio Koypel və katib Boze hazır vəziyyətdə dayanmışdılar.[9] Məhəmməd Rza Bəy Güzgülü otağa tərcüməsi ilə birlikdə daxil oldu.[10] Fars dilini bilən tərcüməci səfirə kral tərəfindən verilmişdi, Məhəmməd Rza Bəy öz növbəsində isə fransız dilində bildiyini tərcüməci çağırılmasının ona xoş təsir etmədiyini bildirmişdir.[11] Həmin gün Səfəvi səfirinin şərəfinə Versal sarayında ziyafət təşkil edilmişdir. Şam yeməyinin ardından Fransa kralı XIV Lüdovik ilə vidalaşan Məhəmməd Rza Bəy saraydan ayrılmışdır. Məhəmməd Rza Bəy 1715-ci ilin 13 avqustunda sonuncu dəfə kral tərəfindən qəbul edilmişdir.[12]
1715-ci ilin 12 sentyabr tarixində Havr liman şəhərinə gəlmiş, buradan Böyük Moskva knyazlığına yollanmışdır. Məhəmməd Rza Bəy 1717-ci ilin may ayında İrəvan şəhərinə qayıtmışdır.[13]
Məhəmməd Rza Bəyin Fransaya səfəri yerli əhali tərəfindən böyük maraqla qarşılanmışdı və dönəmin ədəbi dairələri mövzu ilə bağlı müxtəlif ədəbi əsərlər yaratmışdılar. Xüsusi ilə səfirin bahalı həyat tərzi, geyimi və şərq mentatlitetinə xas olan davranışları Məhəmməd Rza Bəyi XVIII əsr fransızları üçün daha da maraqlı persona etməkdə idi. 1715-ci ildə yazılmış (fr. Amanzolide, nouvelle historique et galante, qui contient les aventures secrètes de Mehemed-Riza-Beg, ambassadeur du Sophi de Perse à la cour de Louis le Grand en 1715.) Amanzolide, gizli pers səfiri Məhəmməd Rza Bəyin macəraları və XIV Lüdovik ilə görüşməsi əsəri elçinin insanlarda yaratmış olduğu marağın göstəricilərindən biridir.[14]
Rza Bəyi təsvir edən konkret ədəbi nümunələri Şarl Lui Monteskyö yaratmışdır. Monteskyö 1725-ci ildə yazmış olduğu Fars məktubları əsəri tanınmış səfəvi və fars tacirlərinin Fransaya səfərlərindən bəhs edir. Əsərdə Məhhəməd Rza Bəyin Fransaya gəlməsi və kral XIV Lüdovik ilə görüşməsi də təsvir olunmuşdur. Şarl Lui Monteskyö Məhəmməd Rza Bəyi xoş niyyətli adam olaraq təsvir etmişdir.
Luis Ruvar Simon öz xatirələrində Rza Bəyin əslində öz ölkəsində adi bir tacir olduğunu İrandan Fransaya gəlməsində əsas məqsədinin Fransada yerli ticarət dövriyyəsini canlandırmaqdan ibarət olduğunu iddia etmişdir. Diplomat haqqında səsləndirilən iddialardan biri də səfir yox adi səyyah olması ilə bağlıdır. Fransız siyasi xadimi Pontkartian qeydlərində səfir barədə belə bildirmişdir: Fransız kralına təqdim etdiyi hədiyyələr bir hökümdar tərəfindən göndərilən hədiyyələrə bənzəmirdi və üzərində başqa bir ölkənin hökümdarı tərəfindən göndərilməsi ilə bağlı heç bir təsdiqləyici sənəd, sübut yox idi. Bundan əlavə Pontkartian Rza Bəyin özünü səfir kimi aparmadığını və alicənablara xas olan davranış qaydalarına malik olmadığınıda yazmışdır.[15]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
