Kiborq

Kiborq (ingilis dilindən qısaltma: ing. cybernetic organism; azərb. kibernetik orqanizm‎) — həm üzvi, həm də biomexatronik bədən hissələri olan varlıq. Termini 1960-cı ildə Manfred Klaynes və Natan Klayan işlədib.^[1] Biorobotlar və androidlərdən fərqli olaraq, kiborq termini əks əlaqəyə əsaslanan bəzi süni komponentlərin və ya texnologiyanın inteqrasiyası nəticəsində funksiyasını bərpa etmiş və ya inkişaf etmiş qabiliyyətlərə malik canlı orqanizmə aiddir.^[2]

Humani Victus Instrumenta - Ars Coquinaria - WGA23954

İzahı və tərifi

"Kiborq" bionika, biorobototexnika və ya androidlərlə eyni şey deyil; bu, bir növ əks əlaqəyə əsaslanan bəzi süni komponentlərin və ya texnologiyanın, məsələn protezlər, süni orqanlar, implantlar və ya bəzi hallarda geyilə bilən texnologiyanın inteqrasiyası nəticəsində funksiyasını bərpa etmiş və ya xüsusən də qabiliyyətlərini artırmış orqanizmə aiddir.^[3] Kiborq texnologiyaları kollektiv zəkaya imkan verə və ya dəstəkləyə bilər.^[4] Bununla əlaqədar, bəlkə də daha geniş termin "artırılmış insan"dır.^[3][5][6] Kiborqlar adətən məməlilər, o cümlədən insanlar hesab edilsə də, onlar hər hansı bir orqanizm ola bilər.

Yerləşdirmə və fərqlər

D. S. Halasinin "Kiborq: Supermenin təkamülü" (1965) əsərində "təkcə kosmos deyil, daha dərindən "daxili kosmos" ilə "xarici kosmos" arasındakı əlaqə – ağıl və materiya arasında körpü" olan "yeni sərhəd"dən bəhs edən giriş var idi.^[7]

Donna Haravey "Bir kiborq manifesti"ndə bəşəriyyət və texnologiya arasında sərt sərhədlər anlayışını rədd edir və iddia edir ki, insanlar zaman keçdikcə daha çox texnologiyadan asılı olduğundan, bəşəriyyət və texnologiya aralarında xətt çəkilə bilməyəcək qədər iç-içə keçmiş vəziyyətdədir. O hesab edir ki, biz maşınların və texnologiyanın bu qədər inkişaf etməsinə icazə verdiyimizə və yaratdığımıza görə qorxmağa heç bir səbəb olmamalıdır və kiborqları qəbul etmək lazımdır, çünki onlar indi insan kimliklərinin bir hissəsidir.^[8] Bununla belə, Haravey elmi obyektivliyin və texnoloji təkamülün etikasının ziddiyyətlərindən də narahatlığını ifadə etdi və "Dünyanın elmi hesabatlarının siyasi nəticələri olduğunu" müdafiə etdi.^[9]

İstinadlar

1. Manfred E. Clynes; Nathan S. Kline. "Cyborgs and space" (PDF). Astronautics. sentyabr 1960. 2023-11-17 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2023-12-28.
2. Carvalko, Joseph. The Techno-human Shell-A Jump in the Evolutionary Gap. Sunbury Press. 2012. ISBN 978-1-62006-165-7.
3. Ramoğlu, Muhammet. "Cyborg-Computer Interaction: Designing New Senses". The Design Journal. 22 (sup1). 1 April 2019: 1215–1225. doi:10.1080/14606925.2019.1594986. ISSN 1460-6925.
4. Ivana, Greguric. Philosophical Issues of Human Cyborgization and the Necessity of Prolegomena on Cyborg Ethics (ingilis). IGI Global. 22 October 2021. ISBN 978-1-7998-9233-5. 3 August 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 December 2023.
5. "Augmented humans will feature apps for the brain and embeddable devices". ABC News (ingilis). 16 June 2016. 14 November 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 November 2022.
6. Jahankhani, Hamid; Kendzierskyj, Stefan; Chelvachandran, Nishan; Ibarra, Jaime. Cyber Defence in the Age of AI, Smart Societies and Augmented Humanity (ingilis). Springer Nature. 6 April 2020. ISBN 978-3-030-35746-7. 19 April 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 November 2022.
7. D. S. Halacy. 1965. Cyborg: Evolution of the Superman. New York: Harper and Row Publishers. p. 7.
8. Haraway, Donna. "A Cyborg Manifesto: Science, Technology, and Socialist-Feminism in the Late Twentieth Century. In The International Handbook of Virtual Learning Environments" (PDF). 2006 (1984): 117–158. 2023-12-08 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2023-12-28.
9. Penley, Constance; Ross, Andrew; Haraway, Donna. "Cyborgs at Large: Interview with Donna Haraway". Social Text (25/26). 1990: 8–23. doi:10.2307/466237. JSTOR 466237.

Əlavə ədəbiyyat

• Balsamo, Anne. 1996. Technologies of the Gendered Body: Reading Cyborg Women. Durham: Duke University Press.
• Caidin, Martin. 1972. Cyborg; A Novel. New York: Arbor House.
• Clark, Andy. 2004. Natural-Born Cyborgs. Oxford: Oxford University Press.
• Crittenden, Chris. 2002. "Self-Deselection: Technopsychotic Annihilation via Cyborg." Ethics & the Environment 7(2):127–152.
• Flanagan, Mary, and Austin Booth, eds. 2002. Reload: Rethinking Women + Cyberculture. Cambridge, MA: MIT Press.
• Franchi, Stefano, and Güven Güzeldere, eds. 2005. Mechanical Bodies, Computational Minds: Artificial Intelligence from Automata to Cyborgs. Cambridge, MA: MIT Press.
• Glaser, Horst Albert and Sabine Rossbach. 2011. The Artificial Human. New York. ISBN 3631578083.
• Gray, Chris Hables. ed. 1995. The Cyborg Handbook. New York: Routledge.
• ——— 2001. Cyborg Citizen: Politics in the Posthuman Age. Routledge & Kegan Paul.
• Grenville, Bruce, ed. 2002. The Uncanny: Experiments in Cyborg Culture. Arsenal Pulp Press.
• Halacy, D. S. 1965. Cyborg: Evolution of the Superman. New York: Harper & Row.
• Halberstam, Judith, and Ira Livingston. 1995. Posthuman Bodies. Bloomington: Indiana University Press. ISBN 0-253-32894-2.
• Haraway, Donna. [1985] 2006. "A Cyborg Manifesto: Science, Technology and Socialist-Feminism in the Late Twentieth Century." Pp. 103–18 in The Transgender Studies Reader, edited by S. Stryker and S. Whittle. New York: Routledge.
• ——— 1990. Simians, Cyborgs, and Women: The Reinvention of Nature. New York: Routledge.
• Ikada, Yoshito. Bio Materials: an approach to Artificial Organs
• Klugman, Craig. 2001. "From Cyborg Fiction to Medical Reality." Literature and Medicine 20(1):39–54.
• Kurzweil, Ray. 2005. The Singularity Is Near: When Humans Transcend Biology. Viking.
• Mann, Steve. 2004. "Telematic Tubs against Terror: Bathing in the Immersive Interactive Media of the Post-Cyborg Age." Leonardo 37(5):372–73.
• Mann, Steve, and Hal Niedzviecki. 2001. Cyborg: Digital Destiny and Human Possibility in the Age of the Wearable Computer. Doubleday. ISBN 0-385-65825-7 (pbk: ISBN 0-385-65826-5).
• Shirow, Masamune. 1991. Ghost in the Shell. Endnotes. Kodansha. ISBN 4-7700-2919-5.
• Mertz, David. [1989] 2008. "Cyborgs Arxivləşdirilib 2023-08-15 at the Wayback Machine." International Encyclopedia of Communications. Blackwell. ISBN 978-0-19-504994-7. Retrieved 28 October 2008.
• Mitchell, Kaye. 2006. "Bodies That Matter: Science Fiction, Technoculture, and the Gendered Body." Science Fiction Studies 33(1):109–28.
• Mitchell, William. 2003. Me++: The Cyborg Self and the Networked City. Cambridge, MA: MIT Press.
• Muri, Allison. 2003. "Of Shit and the Soul: Tropes of Cybernetic Disembodiment Arxivləşdirilib 2023-12-26 at the Wayback Machine." Body & Society 9(3):73–92. DOI:10.1177/1357034x030093005; S2CID 145706404.
• —— 2006. The Enlightenment Cyborg: A History of Communications and Control in the Human Machine, 1660–1830. Toronto: University of Toronto Press.
• Nicogossian, Judith. 2011. "From Reconstruction to the Augmentation of the Human Body in Restorative Medicine and in Cybernetics Arxivləşdirilib 2017-10-18 at the Wayback Machine [in French]" (PhD thesis). Queensland University of Technology.
• Nishime, LeiLani. 2005. "The Mulatto Cyborg: Imagining a Multiracial Future." Cinema Journal 44(2):34–49. DOI:10.1353/cj.2005.0011.
• Rorvik, David M. 1971. As Man Becomes Machine: the Evolution of the Cyborg. Garden City, NY: Doubleday.
• Rushing, Janice Hocker, and Thomas S. Frentz. 1995. Projecting the Shadow: The Cyborg Hero in American Film. Chicago: University of Chicago Press.
• Smith, Marquard, and Joanne Morra, eds. 2005. The Prosthetic Impulse: From a Posthuman Present to a Biocultural Future. Cambridge, MA: MIT Press.
• Warwick, Kevin. 2004. I, Cyborg, University of Illinois Press.

Reference entries

• Elrick, George S. 1978. The Science Fiction Handbook for Readers and Writers. Chicago: Chicago Review Press. p. 77.
• Nicholls, Peter, gen. ed. 1979. The Science Fiction Encyclopaedia (1st ed.). Garden City, NY: Doubleday, p. 151.
• Simpson, J.A., and E.S.C. Weiner. 1989. The Oxford English Dictionary (2nd ed.), Vol. 4. Oxford: Clarendon Press. p. 188.

Xarici keçidlər

• Borgfest Cyborg Festival and Human Augmentation Expo
• Cyborg Anthropology
• Insect Cyborgs
• For a public service of human augmentation (an article on human augmentation and cyborgs by Thierry Hoquet)
• www.corpshybride.net Doctor in Biological Anthropology working on the hybrid body, this blog gathers thoughts, pieces of art and events on the cultural and biological changes regarding the human body, the so-called hybrid body or cyborg body
• First Cyborg Olympics
• Cybathlon