From Wikipedia, the free encyclopedia
Pişiklər (lat. Felidae) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin məməlilər sinfinin yırtıcılar dəstəsinə aid heyvan fəsiləsi.
Pişiklər | ||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Elmi təsnifat | ||||||||||||
Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: ParaHoxozoa Klad: Tipüstü: Tip: Klad: Yarımtip: İnfratip: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Tetrapodomorpha Klad: Eotetrapodiformes Klad: Klad: Stegocephalia Sinifüstü: Klad: Klad: Amniota Sinif: Klad: Theriimorpha Klad: Theriiformes Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Yarımsinif: Klad: İnfrasinif: Maqndəstə: Boreoeutheria Dəstəüstü: Klad: Scrotifera Qranddəstə: Ferungulata Mirdəstə: Klad: Pan-Carnivora Klad: Carnivoramorpha Klad: Dəstə: Yarımdəstə: Fəsilə: Pişiklər |
||||||||||||
Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
|
||||||||||||
|
Bütün müasir və nəsli kəsilmiş pişikkimilərin başı kiçik, gövdəsi yaraşıqlı və əzələli, ayaqları gödək, lakin güclüdür. Caynaqları tamamilə, yaxud qismən içəri çəkilə bilir. Əksəriyyətinin quyruğu uzundur. Bir qismi balaca (ev pişiyi), digəri iridir (şir, pələng). Tükləri qısadır; şimali və yüksək dağlarda yaşayan növlərin tükü tropik qurşaqlarda yaşayanlara nisbətən daha xovludur. Tropik meşə növlərinin rəngi çox vaxt əlvan (boz, narıncı, yaxud bozumtul fonda qara ləkələr, yaxud zolaqlar) olur. Şimal çöl və səhra növləri sarı, yaxud qum rənglidir; qarnı ağdır. Vəhşi pişikkimilər bütün materiklərdə və iri adalarda (Yeni Qvineya, Madaqaskardan başqa) yayılmışdır. Tropiklərdə daha çoxdur. Axşam və gecə həyatı keçirirlər. Məməliləri, quşları, sürünənləri, balıqları, bəzən də cücüləri yeyir. Xırda növlər hər il, iri növlər isə 2–3 ildən bir çoxalır; yalnız ev pişiyi tez-tez balalayır. Xırda növləri 5–6, iri növlər 2–4 bala doğur.
Paleosendə sansarlara bənzər ibtidai yırtıcılar ailəsi - miacidae - formalaşmışdır. Üçüncü dövrün ortalarında (Oliqosendə) digər yerüstü ətyeyənlər arasında üstünlük təşkil etdilər və onların arasında müasir Carnivora sırasına daxil olan yeddi əsas quru ailəsi və üç su yırtıcı ailəsi var idi. Oliqosen, viverridlər və pişiklər arasında keçid forması olan Proailurusun görünüşünü qeyd edir. Miosendə o, öz yerini Pseudaelurusa verdi, ondan üç pişik alt ailəsi çıxdı:
Müasir heyvanlardan pişiklərə ən yaxın olan Asiya linsanqlarıdır ki, onlar ənənəvi olaraq viverridlər [3] kimi təsnif edilir, lakin bu yaxınlarda ayrıca ailəyə ayrılırlar[4].
Vəhşi pişiklər Avstraliya, Antarktida, Yeni Qvineya, Sulavesi, Qrenlandiya və Madaqaskar adaları istisna olmaqla, bütün qitələrdə və böyük adalarda yayılmışdır. Onların əksəriyyəti tropik və subtropik iqlimlərdə, daha az mülayim iqlimlərdə yaşayır. Taiga zonasında hazırda yalnız pələng, puma, vaşaq və qismən Uzaq Şərq pişiyi (Primoryedə) tapılır, baxmayaraq ki, ibtidai insanlar tərəfindən məhv edilməzdən əvvəl, Avrasiya və Şimali Amerikanın hər yerində bir çox iri pişik növlərinə zonada rast gəlinirdi. Çöllərin, meşələrin və hətta tundranın. Bütün pişiklər quru həyat tərzi keçirir, əsasən meşələrdə, qismən səhralarda, savannalarda və yuxarı qurşağına qədər dağlarda yaşayır.
Görmə Pişiklər məsafələri mühakimə etməyə imkan verən əla durbin görmə qabiliyyətinə malikdir. Pişiklər tam qaranlıqda görə bilmirlər, lakin gecə obyektləri görmək üçün onlara ən azı zəif işıq lazımdır. Pişiklərin gözlərində retinanın arxasında xüsusi əks etdirici təbəqə var. Bu təbəqə tor qişadan ilk keçiddə udulmayan işığın ikinci dəfə retinanı stimullaşdırmağa imkan verir və zəif işıqda yaxşı görmə təmin edir [5].
Qoxu Pişiklərdə qoxu və dad hissi bütün məməlilərdə olduğu kimi bir-biri ilə sıx bağlıdır. Pişiklərin fərqli xüsusiyyəti onların şirniyyatlara reaksiya verməməsidir və pişiklər şirin yeməklərdən çəkinirlər. Pişiklərin dad qönçələri dilinin ön və yan tərəflərində yerləşir. Onların vomeronazal orqanı ağızın damında yerləşən kisəbənzər bir quruluşdur. Bu orqanın cinsi fəaliyyətlə əlaqəli kimyəvi siqnalların qəbulunda iştirak etdiyi düşünülür. Erkək pişik dişi sidiyi qoxulayanda burnunu qırışdıra və flehmen kimi tanınan bir jestlə üst dodağını geri ata bilər.
Eşitmə Pişiklər insanların eşitmədiyi yüksək tezlikli səsləri eşitmək qabiliyyətinə malikdir. Bu qabiliyyət xüsusilə pişiklər siçan kimi yırtıcıları təqib edərkən faydalıdır, çünki pişiklər bu gəmiricilərin yaratdığı yüksək tezlikli səsləri aşkar edə bilirlər. Pişiklərin xarici qulaqları çevikdir və səsləri dəqiq lokallaşdırmaq üçün 180 dərəcə dönə bilir.
Dad Pişiyin bığları zəif işıqda yollarına çıxan maneələrdən qaçmağa kömək edən sensor funksiyaya malikdir. Bir pişik onun bığlarına toxunan bir obyektin yanından keçirsə, gözlərini qırpır və bununla da gözlərini mümkün zədələrdən qoruyur. Yanaqların ətrafındakı uzun bığlara əlavə olaraq, pişiklərin gözlərinin üstündə daha qalın bığları var. Pişiklər temperaturu və yemək qoxusunu təyin etmək üçün burnundan istifadə edirlər. Pişiklərin pəncələrinin tüksüz yastıqları pəncələri ilə obyektləri tədqiq edərkən əldə edilən toxunma (toxunma) məlumatının mühüm mənbəyidir.
Genetik məlumatlar əsasında 8 genotipik xətt müəyyən edilmişdir [6][7].
1. Panter xətti
2. Kalimantan pişik xətti
3. Karakal xətti
4. Ocelot xətti
5. Trot xətti
6. Puma Line
7. Benqal pişik xətti
8. Ev pişiyi xətti
Aşağıda genotipik nəsillərə əsaslanan ənənəvi fenotipik təsnifata görə qruplaşdırılmış pişik cinslərinin tam siyahısı verilmişdir [9].
İllüstrasiya | Rus adı | Latın adı və taksonun müəllifi | Ərazi | Təhlükəsizlik statusu | |
---|---|---|---|---|---|
Alt ailə böyuk pişiklər (Pantherinae) | |||||
Cins Adi boz bəbir (Neofelis) | |||||
Adi boz bəbir | Neofelis nebulosa (Griffith, 1821) |
Şablon:VU | |||
Bornean adi boz bəbir | Neofelis diardi Cuvier, 1823 |
Şablon:VU | |||
Cins panteralar (Panthera) | |||||
Bəbir | Panthera pardus (Linnaeus, 1758) |
Şablon:VU | |||
Pələng | Panthera tigris (Linnaeus, 1758) |
Şablon:EN | |||
İrbis | Panthera uncia (Schreber, 1775) (или Uncia uncia) — çox vaxt ayrıca cins kimi təsnif edilir Uncia. |
Şablon:VU | |||
Şir | Panthera leo (Linnaeus, 1758) |
Şablon:VU | |||
Yaquar | Panthera onca (Linnaeus, 1758) |
Şablon:NT | |||
Alt ailə Kiçik pişiklər (Felinae) | |||||
Cins Hepard (Acinonyx) | |||||
Hepard | Acinonyx jubatus Schreber, 1775 |
Şablon:VU | |||
cins Qaraqulaq (Caracal) | |||||
Qaraqulaq | Caracal caracal (Schreber, 1776) |
Şablon:LC | |||
Qızılı pişik | Caracal aurata Temminck, 1827 |
Şablon:VU | |||
Cins Mərmər pişiklər (Pardofelis) | |||||
Mərmər pişik | Pardofelis marmorata (Martin, 1836) |
Şablon:NT | |||
Cins Katopuma (Catopuma) | |||||
Asiya qızılı pişiyi | Catopuma temminckii (Vigors & Horsfield, 1827) |
Şablon:NT | |||
Kalimantan pişiyi | Catopuma badia Gray, 1874 |
Şablon:EN | |||
Cins pişiklər (Felis) | |||||
Çin pişiyi (Qobi boz pişiyi) | Felis bieti | Şablon:VU | |||
Qamışlıq pişiyi (Ev) | Felis chaus
Schreber, 1777 |
Şablon:LC | |||
Barxan pişiyi | Felis margarita
Loche, 1858 |
Şablon:LC | |||
Qaraayaq pişik | Felis nigripes
Burchell, 1824 |
Şablon:VU | |||
Meşə pişiyi
Alt növlər:
|
Felis silvestris
Schreber, 1777 |
Şablon:LC | |||
Çöl pişiyi | Felis lybica
Forster, 1780 |
Şablon:LC | |||
CinsPələng pişikləri (Leopardus) | |||||
Leopardus pajeros | Leopardus pajeros
Molina, 1782 |
Şablon:NT | |||
Pampas pişiyi | Leopardus colocolo
Desmarest, 1816 |
Şablon:NT | |||
Joffrua pişiyi | Leopardus geoffroyi
d'Orbigny & Gervais, 1844 |
Şablon:LC | |||
Çili pişiyi | Leopardus guigna
Molina, 1782 |
Şablon:VU | |||
And pişiyi | Leopardus jacobitus
Cornalia, 1865 |
Şablon:EN | |||
Ocelot | Leopardus pardalis
Linnaeus, 1758 |
Şablon:LC | |||
Oncilla | Leopardus tigrinus
Schreber, 1775 |
Şablon:VU | |||
Uzun quyruqlu pişik (margi, margay)
Schinz, 1821 |
Leopardus wiedii | Şablon:NT | |||
Род Сервалы (Leptailurus) | |||||
Serval | Leptailurus serval
Schreber, 1776 |
Şablon:LC | |||
Род Рыси (Lynx) | |||||
Kanada vaşağı | Lynx canadensis
Kerr, 1762 |
Şablon:LC | |||
Adi vaşaq | Lynx lynx
Linnaeus, 1758 |
Şablon:LC | |||
İber vaşağı | Lynx pardinus
Temminck, 1827 |
Şablon:EN | |||
Kürən vaşaq | Lynx rufus
Schreber, 1777 |
Şablon:LC | |||
CinsAsiya pişikləri (Prionailurus) | |||||
Benqal pişiyi
Alt növlər
|
Prionailurus bengalensis
Kerr, 1762 |
Şablon:LC | |||
Sumatra pişiyi | Prionailurus planiceps | Şablon:EN | |||
Kürən pişik (Ləkəli-kürən pişik) | Prionailurus rubiginosus
Geoffroy, 1831 |
Şablon:NT | |||
Balıqçı pişik (Balıqtutan pişik) | Prionailurus viverrinus
Bennett, 1833 |
Şablon:VU | |||
Cins Manul (Otocolobus) | |||||
Manul | Otocolobus manul
Pallas, 1776 |
Şablon:LC | |||
CinsPuma (Puma) | |||||
Puma | Puma concolor
Linnaeus, 1771 |
Şablon:LC | |||
Yaquarundi | Puma yaguaroundi
É. Geoffroy, 1803 |
Şablon:LC | |||
Rusiyada təqdim etdi 9 növ pişik.
Pişiklər ərazidir və ərazilərini sidiklə çiləyərək qeyd edirlər. Pişiklər də ərazilərini qeyd etmək üçün stasionar obyektləri cızır və sürtürlər. Kişi ərazi sərhədində bir neçə qadın ərazisi ola bilər. Cütləşmə zamanı erkək yaxınlıqda çoxalmağa hazır olan dişiləri axtarır və ya cəlb edir. Dişilər yüksək səslər çıxara bilir, beləliklə kişiləri cəlb edir. Tez-tez iyləmək və ağaclara sürtmək də kişiyə dişinin cütləşməyə hazır olduğunu başa düşməyə kömək edir. Pişiklərdə cinsi əlaqə zamanı baş verən uğurlu ovulyasiyanı təmin etmək üçün tez-tez əlaqə vacibdir.
Pişiklər üçün hamiləlik müddəti onların bədən ölçüsündən asılıdır. Ev pişiklərinin hamiləlik müddəti təxminən 60 gündür və orta zibil ölçüsü təxminən dörd pişikdir. Təbiətdə hamiləlik müddəti kiçik pişik növləri üçün 60 gündən az, şir kimi böyük pişiklər üçün təxminən 115 günə qədər dəyişir. Bir zibildə pişiklərin sayı birdən yeddiyə qədər dəyişir; Pişiyin bədən ölçüsü zibil ölçüsünü təyin edən bir faktor kimi görünmür. Ola bilsin ki, müəyyən bir fərdin yaşadığı ərazidə qidanın mövcudluğu və sağ qalması ilə əlaqədardır. Şirlər istisna olmaqla, onları dünyaya gətirən dişi balalara qulluq edir, onlara məşq edir. Balalar tədricən süddən kəsilənə və ət yeməyi öyrənənə qədər əmizdirmə davam edir.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.