Deepwater Horizon neft sızması və ya BP neft sızması — 20 aprel 2010-cu ildə ABŞ sahillərində Meksika körfəzində BP-nin idarə etdiyi Makondo Prospektində başlayan sənaye fəlakəti idi.[1][2][3][4] Neft sənayesi tarixində ən böyük dəniz neft dağılması hesab edilir və həmçinin Meksika körfəzində baş verən əvvəlki ən böyük "Ixtoc I neft dağılması"ndan həcmcə 8-31 faiz böyük olduğu təxmin edilir. Amerika Birləşmiş Ştatlarının federal hökuməti ümumi atqısını 4,9 milyon barel (210.000.000 ABŞ qal.; 780 000 m³) olaraq qiymətləndirmişdir. Neft axınını dayandırmaq üçün edilən bir neçə uğursuz cəhddən sonra, 19 sentyabr 2010-cu ildə neft sızmasının qarşısının alındığı elan edildi. 2012-ci ilin əvvəlində verilən hesabatlar quyu sahəsində hələ də sızma olduğunu göstərirdi.[5][6] Deepwater Horizon neft dağılması dünya tarixində ən böyük ekoloji fəlakətlərdən biri kimi qəbul edilir.
.jpg)
Ətraf əraziləri yayılan neftdən qorumaq üçün kütləvi tədbirlər görüldü. Aylarla davam edən dağılma nəticəsində, cavab tədbirləri və təmizləmə fəaliyyətlərinin mənfi təsirləri ilə yanaşı, dəniz və vəhşi təbiətin yaşayış yerlərinə, balıqçılıq və turizm sənayelərinə böyük ziyan dəydiyi bildirildi. Luiziana ştatında, 2013-cü ildə çimərliklərdən 4.900.000 funt (2.200 ton) yağlı material çıxarıldı ki, bu da 2012-ci ildə toplanan məbləğdən iki dəfə çoxdur. Neft təmizləmə qrupları 2013-cü il ərzində Luiziana sahil zolağında həftədə dörd gün 55 mil (89 km) işləyiblər.[7] Alimlərin dediyinə görə, neft və dispersant qarışığının qumun içinə gömüldüyü Florida Panhandle və Tampa körfəzinin suları kimi Macondo yerindən uzaqda da neft tapılmağa davam etdi.[8] 2013-cü ilin aprelində, delfinlərin və digər dəniz canlılarının rekord sayda ölməyə davam etdiyi, körpə delfinlərin normaldan altı dəfə çox öldüyü bildirildi.[9] 2014-cü ildə yayımlanan bir araşdırmada dağılma nəticəsində neftə məruz qalanların ürək və digər orqanlarında ölümcül və ya ən azı ömrü qısaldan deformasiyaların inkişaf etdiyi məlum oldu və başqa bir araşdırma kardiotoksikliyin dağılmaya məruz qalan heyvanların həyatında geniş yayılmış ola biləcəyini müəyyən etdi.[10][11]
Çoxsaylı araşdırmalar partlayışın səbəblərini və rekord səviyyəyə çatan dağılmanı araşdırdı. 2011-ci ilin sentyabrında dərc edilən Birləşmiş Ştatlar Hökumətinin hesabatında quyudakı qüsurlu sementə işarə edilir, bunda əsasən BP-nin, həmçinin qazma qurğusunun operatoru Transocean və podratçı Halliburtonun da rolu var. 2011-ci ilin əvvəlində Ağ Evin komissiyası eyni şəkildə BP-ni və onun tərəfdaşlarını bir sıra xərclərin azaldılması qərarları və qeyri-adekvat təhlükəsizlik sisteminə görə günahlandırdı, eyni zamanda sızmanın “sistemik” kök səbəblərdən və “əhəmiyyətli çatışmazlıqlardan” qaynaqlandığı qənaətinə gəldi. Həm sənaye təcrübələrində, həm də hökumət siyasətində islahatlar təkrarlana bilər.[12]
2012-ci ilin noyabrında BP və Birləşmiş Ştatların Ədliyyə Departamenti federal cinayət ittihamlarını həll etdi, BP 11 adam öldürmə, iki ağır cinayət və ABŞ Konqresinə yalan danışmaqda günahkar olduğunu etiraf etdi. BP həmçinin təhlükəsizlik təcrübələri və etikasına dair dörd il ərzində hökumətin monitorinqinə razılıq verdi və Ətraf Mühitin Mühafizəsi Agentliyi BP-nin Birləşmiş Ştatlar hökuməti ilə yeni müqavilələr bağlamasının müvəqqəti qadağan ediləcəyini bildirdi. BP və Ədliyyə Departamenti rekord məbləğdə 4,525 milyard dollar cərimə və digər ödənişlər üzrə razılığa gəldilər. 2018-ci ildən, təmizləmə xərcləri, ödənişlər və cərimələr şirkətə 65 milyard dollardan çox başa gəldi. [13] [14]
2014-cü ilin sentyabrında Birləşmiş Ştatların Dairə Məhkəməsi hakimi kobud səhlənkarlığı və ehtiyatsız davranışı səbəbindən neft dağılmasına görə ilk növbədə BP-nin məsuliyyət daşıdığına qərar verdi. 2016-cı ilin aprelində BP ABŞ tarixində ən böyük korporativ hesablaşma olan 20,8 milyard dollar cərimə ödəməyə razı oldu.[15]
Arxa plan
Deepwater Horizon qazma qurğusu
Deepwater Horizon dinamik şəkildə yerləşdirilmiş 10,000 fut (3,000 m) dərinliyə qədər sularda işləyə bilən qazma qurğusu idi.[16] Cənubi Koreyanın “Hyundai Heavy Industries” şirkəti tərəfindən tikilmiş və “Transocean” şirkətinə məxsus olan qazma qurğusu 2008-ci ilin martından 2013-cü ilin sentyabrına qədər BP-yə icarəyə verilmişdir. O, dərin kəşfiyyat qazma işləri aparırdı. Quyu, Macondo prospektində dəniz səviyyəsindən 18,360 fut (5,600 m) aşağıda, təxminən 5,100 fut (1,600 m) suda yerləşir. Makondo quyusu Luiziana sahillərindən təxminən 41 mil (66 km) aralıda yerləşir. BP 65% payla “Macondo Prospect”-in operatoru və əsas inkişaf etdiricisi idi, 25%-i “Anadarko Petroleum”-a və 10%-i “Mitsui”- nin vahidi olan MOEX Offshore 2007-yə məxsus idi.[17][18]
partlayış
20 aprel 2010-cu il tarixdə CDT-də təxminən 19:45-də quyudan çıxan yüksək təzyiqli metan qazı dəniz qaldırıcısına qədər genişləndi və qazma qurğusuna qalxdı, burada alışıb partladı və platformaya yayıldı. ABŞ Sahil Mühafizəsinin (USCG) üç günlük axtarış əməliyyatına baxmayaraq itkin düşən 11 işçi tapılmayıb və partlayış nəticəsində öldüyü güman edilir. Doxsan dörd ekipaj üzvü xilasedici qayıq və ya vertolyotla xilas edilib, onlardan 17-si xəsarət alıb. Deepwater Horizon 22 aprel 2010-cu il səhər saatlarında batdı.[1][19][20]
Neft dağılmalarının həcmi və miqyası
Neft sızması 2010-cu il aprelin 22-də günortadan sonra keçmiş qazma qurğusunda böyük neft ləkəsi yayılmağa başlayanda aşkar edilib. Neft sızması 87 gün davam etdi. BP ilkin olaraq 1000-5000 barel/gün (160–790 m³/gün) arasında axın sürətini təxmin edirdi. “Flow Rate Technical Group” (FRTG) ilkin axın sürətini 62 000 barel/gün (9 900 m³/gün) olaraq qiymətləndirdi. Sızdırılan neftin ümumi təxmini həcmi, toplanmış neft də daxil olmaqla, müsbət və ya mənfi 10% qeyri-müəyyənliklə 4,9 milyon barel (210,000,000 ABŞ qal; 780,000 m³) təşkil etmişdir. Dünyanın ən böyük neft sızması.[21] BP hökumətin həcmi həddən artıq qiymətləndirdiyini bildirərək daha yüksək rəqəmə etiraz etdi. 2013-cü ildə yayımlanan daxili e-poçtlar göstərdi ki, bir BP əməkdaşı FRTG-ninkinə uyğun gələn təxminlər deyir və məlumatları nəzarətçilərlə bölüşür, lakin BP onların sayının aşağı olduğunu deməyə davam edirdi.[22] Şirkət iddia etdi ki, hökumət rəqəmləri Körfəz sularına girməzdən əvvəl toplanmış və ya yandırılmış 810.000 barel (34 milyon ABŞ qal; 129.000 m³) nefti əks etdirmir.
Peyk görüntülərinə görə, dağılma Oklahoma ştatının ölçüsü ilə müqayisə oluna bilən 180.000 km² okeana birbaşa təsir edib.[23] 2010-cu il iyunun əvvəlində neft Luiziana ştatının sahilindən 125 mil (201 km) məsafədə və Missisipi, Florida və Alabama sahilləri boyunca yayılmışdır. Neft şlamı “İntracoastal” Su Yolunda və “Pensacola Beach” və Körfəz Adalarının Milli Dəniz Sahilində görülmüşdür. İyunun sonunda neft ilk dəfə Missisipidə görünən “Gulf Park Estates”-ə çatdı. Sentyabr ayında yeni neft dalğası qəfildən Luiziana sahil zolağından 16 mil (26 km) məsafəni və Missisipi çayının qərbindəki “Plaquemines Parish”-dəki bataqlıqları əhatə etdi. Oktyabr ayında köhnə neft Texasa çatdı. 2011-ci ilin iyul ayına olan məlumata görə, Luiziana, Missisipi, Alabama və Florida ştatlarında təxminən 491 mil (790 km) sahil xətti neftlə çirklənmiş və dağılma başlayandan bəri cəmi 1,074 mil (1,728 km) neftlə yağlanmışdır. 2012-ci ilin dekabrına olan məlumata görə, 339 mil (546 km) sahil xətti qiymətləndirmə və ya təmizləmə əməliyyatlarına məruz qalır. Məlumata görə, dağılmış neftin 3,19 milyon barrel olması bu fəlakətin yeganə təsiri deyildi. Atmosferə minlərlə ton karbohidrogen qazının (HC) buraxılmasını göstərən hesabat var idi.[24]
Sualtı, üfüqi uzanan həll edilmiş neft şleyflərinin görünüşü ilə bağlı narahatlıqlar qaldırıldı. Tədqiqatçılar belə nəticəyə gəlmişdilər ki, həll olunmuş neft və qazın dərin şleyfləri çox güman ki, Meksikanın şimal körfəzi ilə məhdudlaşacaq və həll olunmuş oksigenə pik təsir gecikəcək və bu uzunmüddətli olacaq. 15 iyul 2010-cu ildə quyu ağzının bağlanmasından iki həftə sonra, yerüstü neftin dağıldığı görünür, naməlum miqdarda yeraltı neft qalır. Qalığın təxminləri neftin təxminən yarısının səthin altında qaldığını iddia edən 2010-cu il NOAA hesabatından 75%-ə qədər dəyişdi.[25]
Bu o deməkdir ki, Körfəzdə 2,4 milyon barel neft artıq qalıb. 2012-ci ilin aprel ayında Luiziana sahil xəttinin 200 mil (320 km) kənarında hələ də neft tapılmışdı. 2013-cü ildə Meksika Körfəzində Neft Dağılmaları və Ekosistem Elmi Konfransında bəzi elm adamları neftin üçdə birinin dərin okean çöküntüləri ilə qarışa biləcəyini və bunun ekosistemlərə və kommersiya balıqçılığına ziyan vurma riski olduğunu qeyd etdi.
2013-cü ildə Luiziana sahillərindən 4,600,000 funtdan (2,100 ton) çox “yağlı material” çıxarıldı.[26] 2013-cü ildə yalnız “dəqiqəlik” miqdarda neft yuyulmağa davam etsə də, “Alabama” və “Florida Panhandle” çimərliklərindən hələ də demək olar ki, hər gün neft çirklənməsi haqqında məlumat verilirdi. Müntəzəm təmizlik patrulları artıq əsaslandırılmış hesab edilmirdi, lakin ictimai hesabatlara cavab olaraq təmizlik zərurət əsasında aparılırdı.[27]
Əvvəlcə neftin Florida ştatının Tampa Körfəzinə çatmadığı düşünülürdü; lakin, 2013-cü ildə aparılan bir araşdırma, dispersantla işlənmiş neftin şleyflərindən birinin Tampa Körfəzi bölgəsindən 80 mil (130 km) uzaqlıqdakı şelfə çatdığını aşkar etdi. Tədqiqatçıların fikrincə, “onun həmin ərazidə tutulan balıqlarda lezyonlara səbəb ola biləcəyinə dair bəzi sübutlar” var.[28]
İstinadlar
Xarici keçidlər
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
