Ərəb baharı

Ərəb ölkələrində etiraz dalğası — 2010-cu ilin dekabrından ərəb ölkələrində işsizlik, ərzaq qiymətlərinin yüksəlməsi, söz azadlığı, bürokratik əngəllər və aşağı həyat səviyyəsi ilə əlaqədar başlayan etiraz nümayişləridir. İlk qiyam 18 dekabrda Tunisdə başlamış və 1987-ci ildən hakimiyyətdə olan dövlət başçısı Zeynalabdin ben Əlinin ölkəni tərk etməsi və onun qurduğu siyasi sistemin çökməsi ilə nəticələnmişdir. Tunis İnqilabının qələbəsi digər ərəb ölkələrində — Misir, Yəmən, Əlcəzair və İordaniyada da nümayişlər dalğasına səbəb olmuşdur.

التورات العربية
Tarix	17 dekabr 2010-cu ildən
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Etiraz dalğasının əhatə etdiyi ölkələr

Zaman cədvəli

Siyahı

Ölkə	Başlanğıc tarixi	Etiraz növu	Dəyişikliklər	Ölü sayı	Nəticəsi
Tunis	18 dekabr 2010-cu il	Məhəmməd Buəzizi özünü yandırması, Ölkə miqyasında böyük etirazlar, dövlət binalarının tutulması	• Zeynalabdin ben Əli və Məhəmməd Qanuşi ölkəni tərk etdi  • Hökumətə tabe olan polis qüvvələri dağıdıldı[1]  • RCD adlanan iqtidar partiyası ləğv edildi[2]  • Siyasi məhbusların hamısı azad edildi	223[3][4]	Hökumət devrilmişdir
Əlcəzair	28 dekabr 2010-cu il	Büyük etirazlar, tətillər və xalq hərəkatı	• 19 illik fövqəladə vəziyyət ləğv edildi[5][6]	8[7]	Hakimiyyət devrilməsədə, ölkə daxilində mühüm dəyişikliklər yaşandı
Livan	12 yanvar 2011-ci il	Ümumi şəkildə başlanan etirazlar, polis ilə etirazçılar arasında silahlı qarşıdurma yaşandı		17[8]	Kiçik miqyasda etirazlar baş verdi
İordaniya	14 yanvar 2011-ci il	Ümumi şəkildə başlanan etirazlar	• Kral Abdullah bin Əbdül Əziz, başnazir Rifai və nazirlər kabinetini istefaya göndərdi.[9]	1[10]	Hökumət yenilənmişdir
Mavritaniya	17 yanvar 2011-ci il	Ümumi şəkildə başlanan etirazlar[11]		1[12]	Kiçik miqyasda etirazlar baş verdi
Sudan	17 yanvar 2011-ci il	Ümumi şəkildə başlanan etirazlar	• Başnazir Omar al-Bəşir 2015-ci ildə keçiriləcək seçkilərdə namizəd olmayaçağını elan etdi.[13]	1[14]	Kiçik miqyasda etirazlar baş verdi
Oman	17 yanvar 2011-ci il	Ümumi şəkildə başlanan etirazlar	• Sultan Kabus bin Seyd maaşların 2 dəfə artırılmasına göstəriş verdi;[15][16][17][18]  • Bəzi nazirlər vəzifəsindən azad edildi;[19][20]  • Oman parlamentinin səalahiyyətləri artırıldı[21]	2–6[22][23][24]	Hökumət yenilənmişdir
Yəmən	18 yanvar 2011-ci il	Ümumi şəkildə başlanan etirazlar qısa müddət ərzində genişləndi və etirazlar şiddətli qarşı-durmalarla əvəz olundu	• Hakim partiyadan olan bəzi millətvəkilləri istehfa etdi;[25]  • Prezident Əli Abdullah Saleh 23 may tarixində toxunulmazlıq veriləcəyi təqdirdə istehfa etməyə hazır olduğunu bəyan etdi	1.784-1.870[26]	Hökumət yenilənmişdir
Səudiyyə Ərəbistanı	21 yanvar 2011-ci il	Kiçik etirazlar baş verdi və bir neçə gündən sonra etirazlar dayandırıldı	• Kral Abdullah tərəfindən bir sıra islahatlar keçirildi;[27][28]	2	Kiçik miqyasda etirazlar baş verdi
Misir	25 yanvar 2011-ci il	Ümumi şəkildə başlanan etirazlar qısa müddət ərzində genişləndi və etirazlar şiddətli qarşı-durmalarla əvəz olundu, nazirlik binaları etirazçıların nəzarətinə keçdi, Qahirə şəhərində yerləşən onlarla polis bölməsi yandırıldı	• Hüsnü Mübarək ve Əhməd Şəfiq istehfa etdi;[29]  • Silahlı qüvvələr nəzarəti ələ keçirdi;[30]  • Parlamentin fəaliyyətinə son qoyuldu və yeni seçkilərin keçirilməsinə qərar verildi;[31]  • Dövlət Təhlükəsizlik İdarəsinin fəaliyyəti dayandırıldı;[32]  • Hakim partiyanın fəaliyyəti qadağan edildi[33]	875 [34]	Hökumət devrilmişdir
Suriya	26 yanvar 2011-ci il	Ümumi şəkildə başlanan etirazlar və dövlət binalarına hücumların başlanması	• Siyasi məhbuslar azad edildi;[35][36]  • End of Emergency Law;  • Bütün vilayət rəhbərləri işdən azad edildi;[37][38]  • Etirazlar yaşanan şəhərlərə silahlı müdaxilə edildi və etirazçıların üzərinə atəş açıldı;[39]  • Parlamentdə hakim partiyanı təmsil edən bəzi millətvəkilləri istehfa etdi;[40]  • Hökumətdə təmsil olunan bir çox yüksək rütbəli şəxs isehfa etdi[41]	5,600-7,100[42]	Ölkə daxilində şiddətli döyüşlər davam edir
Cibuti	28 yanvar 2011-ci il	Ümumi şəkildə başlanan etirazlar, dövlət binaları zəbt edildi	• Müxalifət rəhbərləri həbs edildi  • Beynəlxalq müşahidə qrupu ölkədən qovuldu[43]	2[44]	Kiçik miqyasda etirazlar baş verdi
Mərakeş	30 yanvar 2011-ci il	Ümumi şəkildə başlanan etirazlar,[45] mağazalar dağıdıldı[46]	• Kral VI Məhəmməd xalqa bəzi iqtisadi imtiyazlar verdi;[47]  • Referendumun keçirilməsi barədə qərar qəbul edildi;  • Rüşvətxorluğun qarşısını almaq üçün sərt qərarlar qəbul edildi və bir çox məmurlar işlərindən azad edildi[48][49]	7[50][51]	Böyük miqyasda etirazlar baş verdi
İraq	10 fevral 2011-ci il	Ümumi şəkildə başlanan etirazlar, dövlət binalarına hücumlarla müşahidə olundu[52]	• Başnazir Maliki növbəti seçkilərdə namizəd olmayaçağını elan etdi;[53]  • Vilayət rəhbərləri istehfa etdi[54]	35[55]	Böyük miqyasda etirazlar baş verdi
Bəhreyn	14 fevral 2011-ci il	Qarşıdurmalarla müşahidə olunan etirazlar, dövlət binalarının zəbt olunması	• Kral Hamad ibn İsa iqtisadi yöndə islahatlar keçirdi;[56]  • Siyasi məhbusların hamısı azad edildi;[57]  • Bəzi nazirlər həbs edildi;[58]	51 [59]	Böyük miqyasda etirazlar baş verdi
İran	14 fevral 2011-ci il	Kiçik miqyaslı etirazlar qısa zamanda böyük miqyaslı etirazlara çevrildi	• Müxalifət rəhbərləri ölkəni qarışdırmaqda günahlandırılıb, həbs edildi	3[60][61][62]	Böyük miqyasda etirazlar baş verdi
Liviya	17 fevral 2011-ci il	Ümumi şəkildə başlanan etirazların gözlənilmədən silah gücü ilə yatırılması, vətəndaş müharibəsinin başlanmasına səbəb oldu	• Müxalifət rəhbərləri ölkədə hakimiyyəti ələ keçirdilər [63][64][65]  • Xalq Şurası yaradıldı[66][67]  • NATO-ya məxsus hərbi təyyarələr Müəmmər əl-Qəzzafiyə tabe olan birləşmələri hava zərbələri ilə bir neçə günə zərərsizləşdirdi[68]	25,000–30,000[69][70][71][72]  • Liviyanın devrilmiş rəhbəri Müəmmər əl-Qəzzafi, anadan olduğu Sirt şəhərində kütlə tərəfindən linç edilərək öldürüldü	Hökumət devrilmişdir
Küveyt	18 fevral 2011-ci il	Ümumi şəkildə başlanan etirazlar, polis və Bədəvilər arasında silahlı qarşı-durma yaşandı	• Bir sıra dövlət məmurları istehfa etdi [73] Yaralananlar olsa da, heç kəs ölməmişdir[74]	Hökumət yenilənmişdir
Qərbi Sahara	20 fevral 2011-ci il	Ümumi şəkildə başlanan etirazlar[75][76][77]		1[78]	Kiçik miqyasda etirazlar baş verdi
Ümumi ölü sayı:	32.652-39.852+ (davam edir)

İstinadlar

1. "Arxivlənmiş surət". BBC News. 17 January 2011. 12 October 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 February 2012.
2. Al-Jazeera English. "Arxivlənmiş surət". 9 March 2011. 30 September 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 March 2011.
3. "Arxivlənmiş surət". BBC News. 1 February 2011. 23 April 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 February 2012.
4. "Arxivlənmiş surət". CTV News. 27 February 2011. 28 February 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 February 2012.
5. "Arxivlənmiş surət". Bloomberg L.P. 2011-02-24. 2021-03-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-02-25.
6. "Arxivlənmiş surət". Al Jazeera English. 2011-09-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-02-23.
7. "Obama Poised to Step Up Criticism of Mubarak If Crackdown Is Intensified - Bloomberg". 2013-12-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-02-22.
8. "Calm returns to Lebanon after days of protests over Hezbollah power play". 2011-01-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-01-29.
9. "Arxivlənmiş surət". The Telegraph. 1 February 2011. 2 July 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 February 2012.
10. "Jordan protest turns violent". 2012-07-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-02-22.
11. By Mohamed Yahya Abdel Wedoud, For CNN. "Arxivlənmiş surət". Cnn.com. 2011-02-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-02-27.
12. "Mauritania's Bouazizi died today". 2012-05-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-02-22.
13. Sudan's Bashir will not stand in next election: party official Arxivləşdirilib 2011-02-21 at the Wayback Machine, AFP, 21 February 2011.
14. "Sudanese student dies after protests-activists". 2011-02-09 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-02-22.
15. "Arxivlənmiş surət". En.news.maktoob.com. 2011-07-14 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-02-27.
16. "Arxivlənmiş surət". gulfnews. 2015-11-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-02-27.
17. "Arxivlənmiş surət". Khaleejtimes.com. 2011-02-27. 2015-01-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-03-06.
18. (AFP) – 1 day ago. "Arxivlənmiş surət". Google.com. 2011-12-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-02-27.
19. "Arxivlənmiş surət". Al Jazeera English. 2011-06-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-02-27.
20. Al-Jazeera English. "Arxivlənmiş surət". 5 March 2011. 5 March 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 March 2011.
21. "Oman's Sultan Granting Lawmaking Powers to Councils | Middle East | English". 2013-12-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-02-22.
22. Surk, Barbara. "Arxivlənmiş surət". Google.com. 2011-03-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-02-27.
23. "Arxivlənmiş surət". Al Jazeera English. 2011-06-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-02-27.
24. "Arxivlənmiş surət". BBC News. 2011-02-08. 2015-11-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-02-27.
25. Yemen MPs resign over violence Arxivləşdirilib 2011-04-05 at the Wayback Machine, Al Jazeera, 23 February 2011.
26. killed in the protests Arxivləşdirilib 2011-08-23 at the Wayback Machine and 150 killed in the ammo dump explosion Arxivləşdirilib 2013-05-23 at the Wayback Machine
27. "Arxivlənmiş surət". Voice of America. 23 February 2011. 9 March 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 February 2011.
28. "Arxivlənmiş surət". Arab News. 28 February 2011. 2 March 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 February 2011.
29. "Arxivlənmiş surət". Forexyard.com. 2012-11-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-03-05.
30. Egypt's Mubarak Steps Down; Military Takes Over Arxivləşdirilib 2011-02-15 at the Wayback Machine, The Wall Street Journal, 11 February 2011.
31. Reuters. "Arxivlənmiş surət". Haaretz. 2010-11-29. 2011-02-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-02-24.
32. "Arxivlənmiş surət". Al Jazeera. 15 Mar 2011. 16 March 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 March 2011.
33. Egypt dissolves former ruling party http://english.aljazeera.net/news/middleeast/2011/04/2011416125051889315.html Arxivləşdirilib 2011-04-19 at the Wayback Machine
34. "Arxivlənmiş surət". 20 April 2011. 20 April 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 April 2011.
35. "Arxivlənmiş surət". BBC News. 2014-09-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-03-08.
36. "Arxivlənmiş surət". Reuters. 2015-10-14 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-03-08.
37. "Arxivlənmiş surət". Al Bawaba. 2011-03-23. 2015-09-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-03-24.
38. "Arxivlənmiş surət". Al Jazeera. 2011-04-08. 2011-10-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-04-24.
39. "Arxivlənmiş surət". bbc.co.uk. 2011. 2011-04-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-04-25.
40. "Arxivlənmiş surət". BBC News. 2015-04-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-04-23.
41. "Arxivlənmiş surət". 29 March 2011. 15 April 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 February 2012.
42. "Arxivlənmiş surət". 2 May 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 April 2011.
43. "Arxivlənmiş surət". 2011-05-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-02-22.
44. "Mass arrests stopped further Djibouti protests". 2011-03-05 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-02-22.
45. Abend, Lisa. "Arxivlənmiş surət". TIME. 2011-06-29 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-02-23.
46. Region's Protests Spread to Morocco Arxivləşdirilib 2011-04-26 at the Wayback Machine, The Wall Street Journal, 20 February 2011.
47. Moroccan king to make reforms with constitutional body Arxivləşdirilib 2011-02-23 at the Wayback Machine, Middle East Online, 22 February 2011;
48. "Arxivlənmiş surət". 2011-03-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-02-22.
49. "Arxivlənmiş surət". 2011-04-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-04-30.
50. "Arxivlənmiş surət". 2011-02-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-02-22.
51. "Arxivlənmiş surət". 2011-07-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-02-22.
52. Iraqis protest in Kurdish region, capital Arxivləşdirilib 2015-09-24 at the Wayback Machine, Reuters, 19 February 2011.
53. Iraqi prime minister won't run for third term Arxivləşdirilib 2011-02-09 at the Wayback Machine, msnbc.com, 5 February 2001.
54. Governor of third Iraqi province quits over protests Arxivləşdirilib 2011-03-04 at the Wayback Machine, The Gulf Today, 27 February 2011.
55. McCrummen, Stephanie. "Arxivlənmiş surət". The Washington Post. 26 February 2011. 29 June 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 February 2012.
56. Bahrain's king gives out cash ahead of protests Arxivləşdirilib 2011-02-16 at the Wayback Machine, Reuters, 11 February 2011.
57. Bahrain's king to free political prisoners as protests continue, Monsters and Critics, 22 February 2011.
58. Bahrain sacks ministers amid protests Arxivləşdirilib 2011-03-01 at the Wayback Machine, Press TV, 26 February 2011.
59. 31 protestors killed, Arxivləşdirilib 2011-04-18 at the Wayback Machine four policemen killed, Arxivləşdirilib 2011-08-15 at the Wayback Machine 1 Saudi soldier killed, Arxivləşdirilib 2011-03-20 at the Wayback Machine total of 36 people reported killed
60. "Arxivlənmiş surət". The Guardian. 14 February 2011. 15 February 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 February 2011.
61. Farnaz Fassihi. "Arxivlənmiş surət". Wall Street Journal. February 21, 2011. February 22, 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: February 21, 2011.
62. Farangis Najibullah. "Arxivlənmiş surət". Radio Free Europe/Radio Liberty. February 22, 2011. March 3, 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: February 22, 2011.
63. "Arxivlənmiş surət". Haaretz. 20 February 2011. 22 February 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 February 2012.
64. "Arxivlənmiş surət". Los Angeles Times. 23 February 2011. 24 February 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 February 2012.
65. "Arxivlənmiş surət". Los Angele Times. 23 February 2011. 24 February 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 February 2012.
66. "Arxivlənmiş surət". World Bulletin. 27 February 2011. 24 July 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 February 2012.
67. "Arxivlənmiş surət". 6 March 2011. 22 August 2019 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 March 2011.
68. "Arxivlənmiş surət". BBC News. 20 March 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 March 2011.
69. Staff writer. "Arxivlənmiş surət". RT. 2 March 2011. 10 March 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 March 2011.
70. "Arxivlənmiş surət". Al Jazeera English. 19 April 2011. 13 May 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 April 2011.
71. "Arxivlənmiş surət". Al Jazeera. 19 April 2011. 13 May 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 April 2011.
72. "Arxivlənmiş surət". Forbes. 27 April 2011. 1 May 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 April 2011.
73. "Arxivlənmiş surət". CNN. 31 March 2011. 2012-01-14 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-02-22.
74. "Arxivlənmiş surət". MSN. 2011-02-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-02-22.
75. "Arxivlənmiş surət". 2013-05-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-02-27.
76. "Arxivlənmiş surət". Europapress.es. 20 February 2011. 19 March 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 February 2012.
77. Peaceful Western Sahara anti-government protests Arxivləşdirilib 2011-03-09 at the Wayback Machine Afrol News, 5 March 2011
78. "Donald Payne Expresses Concern over Killing of 14 -year-old Boy in Western Sahara by Moroccan Soldiers". 2011-06-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-02-22.

Xarici keçidlər

• Арабский переворот Arxivləşdirilib 2012-01-30 at the Wayback Machine — портал РИА Новости
• Арабская революция Arxivləşdirilib 2011-08-12 at the Wayback Machine /Рабкор.ру
• Египетская революция 2011 г.: структурно-демографический анализ //cliodynamics.ru