Щулелъдерил сверел

Щулелъдерил сверел — авар мацӀалъул диалектазул цояб, жиб бакъдасеб тӀадгаруде гъорлӀе унеб,^[1][2][3] тӀибитӀун буго Гъуни мухъалъул Щулани.

Фонетика

Рагьукъал

БецӀдерил свералил рагьукъазул системалда гьечӀо стандарталъул хӀалуцараб гъугъаб алвеоларияб аффрикат /t͡sː/ (цц) , хӀалуцараб гъугъаб палато-алвеоларияб аффрикат /t͡ʃː/ (чч), гъугъаб хӀалуцараб алвеоларияб латералияб аффрикат /t͡ɬː/ (лӀ), гъугъаб алвеоларияб латералаб фрикатив /ɬ/ (лъ), гъугъаб хӀалуцараб увуларияб аффрикат /q͡χː/ (хъ), гъугъаб веларияб плозивалъул хӀалуцараб форма /kː/ (кк).^[4]

Аналог	Щулелъдерил	Стандарт		Аналог	Щулелъдерил	Стандарт
ццӀ = цц	ваццӀ биццӀадаб	вацц биццатаб		ччӀ = чч	ччӀугӀа ччӀвеле	ччугӀа ччузе
ккӀ = кк	гӀенеккӀле ккӀеле	гӀенеккизе ккезе		лълъ = лӀ	лълъар лълъутле	лӀар лӀутизе
х = хъ	гӀурхи наха	гӀурхъи нахъа		хӀ = х	хӀоно хӀвеле	хоно хвезе

Стандарталъул /ɬ/ (лъ) гьаркьил рефлексиял щулелъдерил свералида руго позициониял. РагӀул авалалда лъ хисун букӀуна гь: гьеберго "лъеберго", гьале "лъазе"; рагӀул бакьулӀ яги ахиралда букӀуна -гьл-: ралгьад "ралъад", малгь "малъ".^[5] Гьоркьосабахъилъул буго рагӀул байбихьуда /l/ гьаркьид /ɬ/ хиси лъоб рагӀулӀ ва элъул дериватазулӀ: лоб "лъоб", лоба "лъоба" цги.^[6]

Щулелъдерил свералида стандарталъул -лъи суффиксалъул рефлексия

рагьаралда хадуб		рагьукъалда хадуб		соноранталда хадуб
гьли	чӀагулгьи (чӀаголъи) данделгьи (данделъи)	ли	дагьли (дагьлъи) лълъикӀли (лълъикӀлъи)	-гьи (метатезис)	багӀаргьи (багӀарлъи) хӀергьи (херлъи)

Алвеоларияб эйективияб стопалъул /tʼ/ (тӀ) бакӀалда щулелъдерил свералида букӀуна глотталаб плозив (ъ яги ʼ) рагӀул авалалда: ъажу "тӀажу", ъом "тӀом", ва -лʼ- рагӀул ахиралда: балʼа "батӀа", булʼ "бутӀ", белʼэр "бетӀер". Руго рагӀаби, жиделӀ тӀ > ъ рефлексия гьечӀелги: тӀинаб, битӀле "битӀизе", тӀанле "тӀамизе".^[6]

МугъчӀваял

1. МикагӀилилазул 1959.
2. Атаев, Б. М (2020). "Некоторые фонетико-морфологические особенности диалектов аварского языка" (PDF). Вестник Института языка, литературы и искусства им. Г. Цадасы (22). ДФИЦ РАН: 8–13. doi:10.31029/vestiyali22/1. Щвей 2024-03-02.
3. Магомедов, М. А.; Магомедова, М. М. (2018). "Проблемы диалектного членения аварского языка" (PDF). Филологические науки. Вопросы теории и практики. 1 (9#87). Тамбов: Грамота: 123–126. ISSN 1997-2911. Щвей 2024-03-02.
4. МикагӀилилазул 1959, гь. 463.
5. МикагӀилилазул 1959, гь. 448.
6. МикагӀилилазул 1959, гь. 449.

Библиография

• МикагӀилилазул, Ш. И. (1959). Бокарев, Е. А. (ред.). Очерки аварской диалектологии [Авар диалектологиялъул хъвай-хъвагӀаял]. Ленинград: СССРалъул гӀелмабазул академиялъул пресса. гь. 510.