Remove ads
El pame, o más puramente les llingües pames ye un grupu de llingües indíxenes que se falen nel centru-norte de Méxicu poles etnies pames. La comunidá llingüística pame algama los 10 000 individuos, y viven sobremanera nel estáu de San Luis Potosí, anque axisten dalgunos falantes nel estáu d'Hidalgo.
 Ñãʔũ (PS), Šiʔúi (PC) , Šiyúi (PN) | |
|---|---|
| Faláu en |  Méxicu |
| Rexón | San Luis Potosí y Hidalgo |
| Falantes | 9768 (1995) |
| Puestu | Non nos 100 mayores (Ethnologue 1996) |
| Familia | Llingües otomangueanas Otomangueanas occidentales |
| Estatus oficial | |
| Oficial en | En Méxicu tien reconocencia como llingua nacional[1] |
| Reguláu por | SEP |
| Códigos | |
| ISO 639-1 | nengún |
| ISO 639-2 | |
| ISO 639-3 | pmq pmz pbs pmq pmz |
 Estensión de les llingües pame n'azul. | |
Xunto col idioma otomí, el matlatzinca, el mazahua y l'ocuilteco, el pame forma'l grupu otopameano de la familia llingüística otopame.
Ethnologue estrema dos variedaes d'esti idioma: el pame central,[2] faláu en Santa María Acapulco; y el pame nortizu,[3] faláu en delles comunidaes al norte de Ríu Verde (San Luis Potosí), cerca de la llende fronteriza con Tamaulipas. El pame sureñu considerar na actualidá estinguíu, anque Soustelle pudo documentar dalgunos falantes escontra 1935.[4] Dende un puntu de vista comparativu paez que les rellaciones de cercanía ente les variedaes lleven al siguiente esquema:
| |||||||||||||
Remove ads
El pame ye una llingua tonal qu'estrema tonos mediu y alto, según el matiz altu-baxu.[5]
Léxicu comparáu
El siguiente cuadru amuesa los numberales y delles pallabres básiques en distintes variedaes de Pame:[6]
| GLOSA | Pame Sur | Pame Central[7] | Pame Norte[8] | PROTO- PAME | |
|---|---|---|---|---|---|
| (Jiliapan) | (Tilaco) | (Santa María) | (Alaquines) | ||
| 1 | nna | nna | ndɑ | sɑnte | *nda |
| 2 | ti | ti-y | nui | nuyi | *nui |
| 3 | niyũ | ti-ñũn | rɑnhũʔ | rnuʔ | *-nũʔ |
| 4 | tipiyã | tyipya | ki-ñui | giriui | *ki-nui |
| 5 | šp | šputun | kikʔɑi | gičʔɑi | *kikʔɑi |
| 6 | tikiyen | taken | tiliyɑ | teriɑ | *te- |
| 7 | tekiti | ki-y | tiliñũhũñ | teriuhiñ | *te-?i+2 |
| 8 | teiniyun | ky | ndɑ ntsɑwʔ | tenhiuñ | *te-?-nũʔ |
| 9 | nahwẽn | nawẽ | 8 + 1 | kɑrɑ 8 + 1 | ? |
| 10 | stutʔo | štusu | seskɑʔɑi | kɑrɑ 8 + 2 | ? |
| 'cabeza' | kiñão | keyãw | ganãw | ganão | *kənaw |
| 'güeyu' | nta | ndao | gotao | ntao | *nta |
| 'ñariz' | šiñũ | šiyõa | ʦiñowa | šiñõã | *šiñũ(?) |
| 'boca' | k | kane | kona | kteye | * |
| 'pie' | nogua | nigowa | mokwa | mokwa | *mokwa |
| 'maíz' | ʦʔiũ | tyõã | gu-dhwã | tʔwã | *tʔwã |
| 'metate' | mbot | nabʔotʔ | kʔyi | kʔ | ? |
| 'chile' | b | mahi | mahi | lʔo | *-hi |
| 'tomate' | mpia | rumbay | lapay | db | *-pay |
| 'frijol' | tio | tʔawuʔ | gu-kʔwe | kʔw | *kʔw |
| 'carne' | m | mag | pakas | pakas | *mpak-(?) |
| 'comer' | dii, nii | nii | s | sey | *s |
| 'maguey' | š | pʔi-doa | go-doa | ndwa | *ndoa |
| 'alcohol' | pinkʔi | pingi | ke-pi | k | ? |
| 'monte' | m | setʔa | mabwo | kwãn | *m |
| 'flor' | ntu | ndʔow | go-tun | nkyun | *ndo-nin |
| 'perru' | nnʔow | nnʔow | nadu | dyo | *ndʔo- |
| 'caballu' | pahan | bhãn | wah | pahal | *pahal-(?) |
| 'piedra' | k | kudo | kotu | g | *k |
| 'sol' | mpãẽ | n | kunhu | mpa | *mpay |
| 'lluna' | mʔõ | mʔãũ | mʔau | mʔãũ | *mʔau |
| 'agua' | b | masa | kwote | kãnte | *nte |
| 'monte' | tʔoe | tʔ | go-apondere | toe | *tʔoe |
| 'sal' | tʔiũs | tʔũs | lʔũs | tʔũs | *tʔũs |
| 'mercáu' | tityawt | tetãwn | kekywãw | kikʔy | *teta- |
| 'añu' | špo | šopʔaw | ningyihin | čy | ? |
| 'selmana' | nimpya | nembẽ | nembẽyn | pyẽy | *mpyẽ(y) |
| 'nueche' | são | nasaw | gu-sãw | d | *sãw |
| 'fríu' | ʦy | ʦy | ʦee | ʦee | *ʦy(y) |
| 'calor' | pa | mapa | mapa | mpa | *(ma)pa |
Remove ads
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads