El hatti o hático foi una llingua non indoeuropea falada n'Asia Menor ente'l tercer y el segundu mileniu e.C., antes de l'apaición de los hitites. En tiempos de los hitites siguió siendo usada como llingua sacra en testos de tipu relixosu.
 hattimi | |
|---|---|
| Faláu en |  Turquía |
| Rexón | Asia Menor |
| Falantes | llingua muerta (†) |
| Familia | Llingua aisllada Hatti |
| Estatus oficial | |
| Oficial en | Nengún país |
| Reguláu por | Nun ta reguláu |
| Códigos | |
| ISO 639-1 | nengún |
| ISO 639-2 | {{{iso2}}} |
| ISO 639-3 | |
Los hitites, que falaben una llingua indoeuropea (ver idioma hitita), finalmente absorbieron o reemplazaron a los falantes de hatti, pero siguieron usando la llingua n'asuntos relixosos.
Los nomes "hatti" y "hitita" son modernos, y dambos deriven de la mesma pallabra: l'antiguu nome de la rexón na que dambes cultures floriaron, que foi reconstruyíu como Hatti na llingua hitita. El términu "hitita", tomáu del hebréu de la biblia, foi-y dau a principios del sieglu XX (de forma correuta o non) a la cultura más recién y la so llingua indoeuropea; el nome de "hatti" empezar a emplegar décades más tarde pa la cultura más antigua y la so llingua non indoeuropea. Entá se desconoz como se llamaben los hatti a sigo mesmos o a la so llingua.
La opinión menos especulativa sostién que'l hatti ye una llingua aisllada ensin parentescos probaos. La mesma estructura revela que nun ta rellacionada coles llingües indoeuropees o semítiques falaes históricamente n'Anatolia y les rexones axacentes. Anque se señalaron ciertes carauterístiques similares a les atopaes nes llingües caucásiques noroccidentales (familia circasiana) y les llingües caucásiques meridionales (familia kartveliana), nun esisten pruebes incotrovertibles de parentescu.[1][2][3][4] De la mesma manera que los intentos de rellacionar el idioma hurrita coles llingües caucásiques son inconcluyentes.
Pueden atopase raigaños d'orixe hatti nos topónimos referíos a montes, ríos, ciudaes y dioses. dellos otros antropónimos hatti pueden atopase en testos mitolóxicos. El más importante d'esos testos ye'l mitu de "el dios llunar que cayó dende'l cielu", escritu tantu en hatti como n'hitita.
Testos
Nun esisten documentos escritos íntegramente en hatti, en que los sos falantes escribieren la so propia llingua. Tolos testimonios d'esta llingua atópense como parte d'inscripciones más amplies n'idioma hitita, metanes les cualos apaecen dellos testos en hatti. Por esa razón la llingua conozse namái fragmentariamente, y los testos en hatti son predominantemente de temática relixosa escritos por sacerdotes hitites, ente los sieglos XIV e.C. y XIII e.C. Estos pasaxes xeneralmente van acompañaos de la esplicación "el sacerdote fala agora en hattili".[5]
Ente los documentos procedentes de Hattusa los que contienen testos o fragmentos en hatti son los catalogaos ente CTH 725 y CTH 745. D'estos CTH 728, 729, 731, 733 y 736 son testos billingües en hatti y n'hitita. CTH 737 esconxuru en hatti usáu pa la festividá de Nerik. Un testu importante ye la hestoria billingüe de "El dios llunar que cayó del cielu". Amás esisten testos en Hatti procedentes de Sapinuwa, qu'en 2004 entá permanecíen inéditos.
Léxicu
Ente les pallabres conocíes en llingua hatti tán les siguientes:
- alef: 'pallabra'
- ašaf: 'dios'
- fa-zari: 'humanidá, población'
- fel: 'casa'
- *findu: 'vieno' (pallabra reconstruyida, non atestiguada, atopáu nel compuestu findu-qqaram 'cuyarón pal vinu')
- fur: 'tierra'
- Furun-Katte: 'Rei de la tierra', dios hatti de la guerra
- Furu-Semu: Diosa solar
- Hanfasuit: Diosa del tronu
- hilamar: 'templu'
- Kasku: Dios llunar
- katte: 'rei'
- -nifas: 'sentase'
- pinu: 'neñu'
- zari: 'mortal'
- -zi: 'poner'
El hático forma'l plural coleutivu añadiendo'l prefixu fa-: ašaf 'dios'/ fa-šaf 'dioses'. Ente que los plurales ordinarios formar col prefixu le-: pinu 'neñu' / le-pinu 'neños'. El caso xenitivu formar col sufixu -(o)n: fur 'tierra' /furun 'de la tierra'). Dellos llingüistes como Polomé y Winter sostienen que'l caso acusativu yera'l marcáu por aciu el prefixu es- (l'exemplu dau por ellos ye ess-alep 'pallabra'),[6] anque otros autores proponen que es- ye un clíticu pronominal posesivu pa la tercer persona ('los sos').
Los hitites usaron una escritura cuneiforme sumero-acadia pa la so propia llingua, y aplicaron el mesmu sistema a los fragmentos escritos en hatti. Nesta versión hitita d'escritura cuneiforme toles sibilantes escribir por aciu el fonograma acadiu usáu pa Š[7]
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
