Idioma chuj

L'idioma chuj ye unu de los idiomes mayenses faláu pola población de la etnia chuj qu'habita nel altiplanu occidental de Guatemala y nuna zona vecina del estáu mexicanu de Chiapas. El chuj forma parte de la caña occidental de la familia de llingües mayenses xunto col q'anjob'al, jacalteco, acateco, tojolabal y mocho'. Formó la so propia caña llingüística (el chujeano) hai aproximao 21 sieglos.^[2]

Chuj 'Chuj'
Faláu en	Guatemala y  Méxicu
Rexón	San Mateo Ixtatán, San Sebastián Coatán, Chiapas.
Falantes	50 000
Puestu	Non nos 100 mayores (Ethnologue 1996)
Familia	Llingües mayenses  Kanjobalano-Chujeano   Chujeano    Idioma Chuj
Alfabetu	Llatín
Estatus oficial
Oficial en	Nengún país. Reconocíu como llingua nacional en Guatemala[1] y Méxicu
Reguláu por	Academia de Llingües Mayes de Guatemala
Códigos
ISO 639-1	nengún
ISO 639-2	myn (coleutivu)
ISO 639-3	cac

La comunidá llingüística del idioma chuj tien unos 50 000 falantes, concentraos sobremanera en tres conceyos del departamentu de Huehuetenango al oeste de Guatemala: San Mateo Ixtatán, San Sebastián Coatán y Nentón.^[3] Delles comunidaes nos conceyos de Barillas y Ixcán tamién falen chuj. Arriendes de la guerra civil en Guatemala (1960-1996) miles de refuxaos migraron escontra'l territoriu chiapaneco, onde na actualidá viven aproximao 10.000 persones.^[4]

Alfabetu y ortografía

Alfabetu chuj

a, b', ch, ch', y, h, i, j, k, k', l, m, n, nh, o, p, r, s, t, t', tz, tz', o, v , w (b), x, y, ' (saltillo)^[3][5]

Exemplos del vocabulariu chuj en San Mateo Ixtatán

• pat = casa
• ix = muyer
• winak = home
• unin = neñu
• wa'il = tortiella
• ixim = maíz
• tut = frijoles
• pajich = tomate
• k'o = sol
• nhab' = agua
• ik' = vientu o aire
• asun = nube

Exemplos del vocabulariu chuj de San Sebastián Coatán

• chakchak = coloráu
• b'ak = güesu
• onh = aguacate
• lu'um = tierra
• hai' = agua
• te' = árbol
• nunb'il = ma
• mamb'il = pá
• nholob' = güevu
• nha = casa
• k'añal = estrella
• uj = luna/mes

Númberos de 1 a 10

San Mateo Ixtatán / San Sebastián Coatán

1. Jun / Jun^[6]
2. Chab' / Cha'ab'/chab'
3. Oxe' / Oxe'
4. Chanhe' / Chanhe'
5. Hoye' / Ho'y'
6. Wake' (pronúnciase " bake' ") / Wake'
7. Huke' / Huke'
8. Wajxake' (pronúnciase " bajxake' ") / Wajxke'
9. B'alunhe' / B'alnhe'
10. Lajunhe' / Lajnhe'

Enllaces esternos

• Páxina oficial de San Mateo Ixtatán
• Ethnlogue report - Chuj de Ixtatán
• Ethnologue report - Chuj de San Sebastián Coatán
• Academia de Llingües Mayes de Guatemala
• Fundación Ixtatán

Referencies

1. Congresu de la República de Guatemala. «Decreto Númberu 19-2003. Llei d'Idiomes Nacionales». ALMG. Archiváu dende l'orixinal, el 29 d'abril de 2009. Consultáu'l 22 de xunu de 2009.
2. Stzolalil Stz'ib'chaj Ti' Chuj, ALMG, 2007, p.34
3. «Comunidad Llingüística Chuj -Historia». Academia de Llingües Mayes de Guatemala. Consultáu'l 20 de xineru de 2009.
4. Centro estadísticu. «Etnia Chuj.». Archiváu dende l'orixinal, el 2015-06-26. Consultáu'l 12 de xunu de 2014.
5. Stzolalil Sloloni-Spaxtini Heb' Chuj, ALMG, 2007, p. 66
6. Stuuzolalil Sloloni-Spaxtini Heb' Chuj, ALMG, 2007, p. 145

• Datos: Q35233