From Wikipedia, the free encyclopedia
Guayota o Guaiota yera'l nome que daben los guanches, antiguos aboríxenes de la islla de Tenerife −Canaries, España−, a la principal entidá malina de la so mitoloxía según los primeros historiadores de Canaries.
| Guayota | ||
|---|---|---|
| Información | ||
| Sexu | masculín | |
| [editar datos en Wikidata] | ||
El términu, que la so forma primaria podría ser wa-yewta, foi traducíu como 'cutir', 'combatir', o tamién más figurativamente como 'el Destructor'.[1][2]
Anque les fontes históriques escrites con bastante posterioridá a la conquista de la islla nun detallen estensamente la mitoloxía en redol a esta entidá, sí apunten delles carauterístiques. Asina, el relixosu fray Alonso d'Espinosa, unu de los primeros historiadores de Tenerife, escribió:
...Con tou esto conocíen haber infiernu, y teníen pa sigo que taba nel picu de Teide, y asina llamaben al infiernu Echeyde, y al demoniu Guayota...
Pela so parte, el cronista Antonio Sedeño indica na so obra:[3]
...Dicíen que l'alma nun tenía pena o gloria; mas conocíen hauer infiernu, i que solamente yera pal demoniu llamáu guaiota, i al infiernu Echeide, i que hauitaba nel volcán del picu de Teide asina-y llamaron isla del infiernu...
Yá nel sieglu xvii, l'historiador canariu Tomás Arias Marín de Cubes apunta:
...Conosen haver demoniu y llamen guaiota, y que'l solu tien pena na tierra, y nos sitios onde ai volcanes, fueu, y azufre, y en particular nel monte de Teide...
De lo dicho polos historiadores esprender que Guayota yera'l principiu malinu de les creencies guanches, siendo asimiláu cola idea cristiana del Diañu, y qu'habitaba nel interior de la tierra, principalmente nel volcán del Teide, al que llamaben Echeyde y yera identificáu col infiernu. Guayota yera rellacionáu asina col fueu y colos procesos volcánicos destructivos.[4][5][6]
El médicu ya historiador Juan Bethencourt Alfonso, quien recoyó gran cantidá d'información oral ente los llabradores de Tenerife a mediaos del sieglu xix, añade a la mitoloxía de Guayota que yera asistíu por diverses entidaes malines menores, ente les que s'atopaben Guañajé, Canajá y Jucancha, deidaes proteutores del ganáu cabrío, del ovín y del perru respeutivamente, según les personificaciones de distintos fenómenos como'l vientu o los terremotos.[7]
Guayota comparte traces similares a otres deidaes malines habitantes de volcanes, como ye'l casu de la diosa Pulgue de la mitoloxía ḥawaiana, que vivía nel volcán Kīlauea y que yera considerada polos nativos como la responsable de les erupciones.[6]
En munchos tubos volcánicos del Teide atopáronse restos d'ufriendes y vasíes con alimentos, según los invesgadores como ufriendes p'aselar les erupciones volcániques,[8] les cualos los guanches creíen que yera producíes por Guayota.
Una lleenda lliteraria moderna popularizada apocayá pero ensin base nes fontes históriques tradicionales fala d'un enfrentamientu ente Guayota y el dios supremu Achamán. Guayota zarrara al dios del sol Magec nel interior del Teide, sumiendo a tol mundu na escuridá. Los guanches pidieron clemencia a Achamán, quien tres una encarnizada llucha consiguió ganar a Guayota, lliberar a Magec y taponar el cráter con Guayota nel so interior.[9]
La lleenda cunta que'l tapón que punxo Achamán ye'l llamáu Pan d'Azucre, l'últimu conu, de color ablancazáu, que corona'l Teide. Cuando'l Teide entraba n'erupción, yera costume que los guanches encendieren fogueres col fin d'axorizar a Guayota o bien, según otra versión, por que si Guayota llograba salir del Teide, creyera que siguía nel infiernu y pasara de llargu.[ensin referencies]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
