From Wikipedia, the free encyclopedia
La comedia (del llatín «comoedĭa-ae», y esti del griegu antiguu κωμῳδία,[1] «kōmōidía») ye'l xéneru dramáticu opuestu a la traxedia[2] y, por tanto, rellacionáu cuasi siempres con hestories con final feliz. Esa llectura epicúrea, placentera y optimista,[3] tuvo'l so orixe nos primitivos cultos de la fertilidá n'honor del dios Dioniso («Diônysos») y desenvolvióse como xéneru deriváu del ditirambu, acomuñáu a los drames satíricos y al mimu.[4][5]
| Comedia | |
|---|---|
type of work of art (en)  , xéneru y xéneru lliterariu | |
| obra d'arte | |
 | |
 |
Na Antigua Grecia adquirió la so máxima rellumanza con Aristófanes (periodu antiguu) y pasó a la cultura romana de la mano de Menandro (periodu mediu), nel sieglu IV.[6][7] Mientres el medievu adquier un tonu más llixeru y elemental, aportando a burlesco en munchos subxéneros y convirtiéndose n'espectáculu bien popular como nel casu de la «Commedia dell'Arte»,[8] Como xéneru dramáticu global definió'l conxuntu del teatru clásicu español, coles coordenaes del conxuntu de la obra dramática de Lope de Vega.[9][lower-alpha 1] Ta clasificada, xunto cola traxicomedia,[lower-alpha 2] como una de les formes clásiques del drama griegu, y unu de los trés xéneros dramáticos llamaos realistes.[10]
A partir del sieglu XX convertir n'unu de los xéneros básicos del Séptimu Arte,[11] y nel llinguaxe allumó espresiones más amplies como faer comedia o, referíu a la dramaturxa, autor de comedia.[2]
Comedia ye na escena «imitación d'homes inferiores, pero non en tola estensión del viciu, sinón no que tienen de risible, pos lo risible ye un defectu y una feúra que nun causa dolor nin ruina.» —Aristóteles.[6] |
Considerar al autor griegu Aristófanes (444-385 e.C. ) como unu de los primeros comediógrafos, quiciabes el más puru, en razón de les once obres desenvueltes a partir de la tradición del drama satíricu y con una estructura definida na qu'alternen el diálogu y el cantar.[12] Pero l'auténticu tresformador del ritu griegu nun modelu claru de lo que va ser depués el teatru foi Menandro (342-291 e.C. ) que suprime práuticamente la presencia del Coru y tresllada los valores dramáticos al interior del testu dándo-y asina mayor participación al públicu, que va ser a partir d'entós un espectador vivu.[13]
Sieglos dempués, nel teatru romanu, la comedia xenera dos grupos distintes, según el so asuntu:[6]
El gran herederu de Menandro foi Plauto, autor d'unos cientu trenta comedies, de les que se caltienen ventiún.[14] Plauto, formáu como clown-acorico, incorporó'l xestu y l'aición al conteníu del testu, multiplicando la so efectividá risible y dramático.[14]
La Commedia dell'Arte`` ye un tipu de teatru popular nacíu a mediaos del sieglu XVI n'Italia y calteníu hasta empiezos del sieglu XIX. Munches de les claves de la "comedia del arte" fu/eron usaes por maestros clásicos como Shakespeare, Lope de Vega o Molière. Como'l so propiu nome definir, ye unu de los productos más singulares del espíritu de la comedia, magar hai que considerar qu'un fenómenu teatral que duró más de tres siglos y que se desenvolvió con personalidá propia en dellos países, nun puede describise con claves absolutes y concretes.[15] La mázcara, por casu, ye un elementu carauterísticu de la comedia del arte, pero hai abondosos exemplos y fontes que demuestren que non siempres s'usó. El mesmu criteriu va haber qu'aplicar a les siguientes diez claves, dalgunes d'elles medulares nel conxuntu de prototipos de comedia nel mundu del espectáculu:
La comedia del arte xeneró de la mesma otros fíos naturales, como la «Comédie Italienne», desenvuelta en Francia y qu'inda pervive.[17]
Col Renacimientu la comedia se mimetizó,[18] ello supunxo que se bautizaren col so nome productos de la lliteratura dramática que pocu o nada s'averaben a la so esencia "risible" y "lúdica". Bonos exemplos d'ello fueron la Comedia de Calisto y Melibea,[19] la Divina Comedia y una parte importante de la producción dramática del Sieglu d'Oru (dientro y fora d'España), incluyendo'l teatru isabelín, que tamién recibió l'apellativu de «comedy» de forma xenérica, anque se tratara de drames.[20]
Na corte española,[lower-alpha 3] el cumal de la comedia ente'l sieglu XVI y el sieglu XVII, queda encarnada por Lope de Vega, autor —según Juan Pérez de Montalbán— d'unes 1800 pieces, y de un tratáu que'l mesmu Fénix de los Inxenios construyó sobre'l Arte nuevo de faer comedies nesti tiempu (1609). A partir de la so obra y de una aportación posterior de Calderón, catalogar por eruditos contemporáneos y posteriores hasta ocho tipos de comedies. Asina por casu,[21] Narciso Díaz de Escobar recueye la clasificación del críticu Alberto Llista na que figuren comedies: de costumes, d'intriga y amor (o capa y espada), pastoriles, heroiques (o históriques), mitolóxiques, de Santos ya ideales (o filosófiques).[lower-alpha 4]
Nel prólogu a les Comedies de Lope, Miguel de Cervantes presentar asina:[22]
...entró depués la bisarma de la Naturaleza, el gran Lope de Vega, y alzóse cola monarquía risible; avasalló y punxo debaxo de la so xurisdicción a tolos farsantes; enllenó'l mundu de comedies propies, felices y bien razonaes, y tantes, que pasen de diez mil pliegos lo que tien escritos...
De les personificaciones o representaciones iconográficas de la comedia, y más allá de les distintes versiones de la musa Talía (una muyer con un mazcaritu na mano y n'ocasiones primitivos preseos musicales a los sos pies), José Luis Morales y Martín nel so Diccionariu de iconoloxía y simboloxía (1984), describe una antigua personificación de la Comedia como "una matrona con túnica y mantu recoyíu debaxo del brazu, llevando una flecha nuna mano; xunto a ella hai un monu que-y ufierta una canastilla llena de víbores.[23]
Al igual que la Traxedia, la Comedia escuerre provocar emoción nel espectador. Pero ente que na primera —dichu con pallabres de Ramón María del Valle Inclán— l'autor contempla a los sos personaxes como fuercies cimeres gobernaes pol destín, nel espaciu de la comedia "autor y personaxes conviven, el primeru como titiriteru y los segundos como marionetes", qu'inclusive pudiendo llegar a situaciones esperpénticas,[6] amuésense como seres llibres, dueños del so propiu destín y por tanto, capaces de conducir el filo de la trama (dacuando bien enrevesosu) escontra un desenllaz feliz. Esa llibertá esencial que trescala'l xéneru fai de la comedia'l paraísu de la versatilidad, la sorpresa, la xenialidá, los cambeos de ritmu y el disparate.[2]
Marcaos unos y suxeríos otros, dende'l so orixe clásicu caltuviéronse unos arquetipos acomuñaos a la comedia. Asina, los sos personaxes presentadores o protagonistes yá nun son los héroes —y cuasi siempres víctimes— tráxicos, sinón tipos vulgares colos que cualesquier de los espectadores puede indentificarse. Si'l personaxe tráxicu yera esclavu de la so ética y la so dignidá, el personaxe risible sálvase munches vegaes gracies al azar más qu'a les sos habilidaes. La moderna filmografía y los antihéroes risibles del sieglu XXI ufierten modelos infantiles tan contundentes como Charlot, Cantinflas o los Hermanos Marx nel cine —o Mr. Bean y The Simpsons en televisión—, personaxes tan impresentables como'l neciu dios Dioniso en Les xaronques de Aristófanes o'l Miles gloriosus de Plauto na comedia «palliata».[24]
Na popular y variopinta galería de personaxes risibles ye fácil atopar con frecuencia al mentirosu, el charrán, el fanfarrón, el pícaru ya inclusive el namoráu, al empar crédulo, inconsciente y amoral. Como complementu natural, les trames más habituales tán bien sirvíes d'ingredientes como l'engañu, el robu, la burlla y l'estafa.
Nel so orixe, la comedia solía esaxerar los vicios y defectos humanos, con una intención moralizante y educativa, y pallo ponía en ridículu esos vicios o males costumes col fin de correxilos por aciu la risa o como métodu preventivu pa evitar que los adquiriera l'espectador. El tratamientu dramáticu d'esos vicios, polo xeneral contrarios al bienestar social de la comunidá na que vive'l protagonista (y acomuñáu a la dómina y al llugar), llévalu a transgredir esa sociedá. Nel esquema de la comedia tradicional el so castigu va ser el ridículu. Asina, por casu, nel casu del Tartufo, Molière usa la hipocresía del personaxe, prototipu del mojigato qu'asonsaña vivir valores qu'en verdá nun tien y que solo escuerre'l so bienestar a mariña del dañu que produz a los demás.[10]
El desenllaz ye feliz pal desgraciáu, sorprendente y rocambolescu. Les torgues que'l protagonista va tener que sortear a lo llargo de la trama, azarosa pero optimista, van ser finalmente superaos pol so esfuerciu unes vegaes y por casualidá otres. Los bonos van ganar y los malos van ser castigaos y puestos en ridículu.[25][3]
Semiólogos, críticos y teóricos de la dramaturxa dexaron numberosa y n'ocasiones trupa documentación analítica en redol a la comedia.[26] La síntesis qu'axunta'l teóricu francés Patrice Pavis nel so diccionariu teatral Dramaturxa, estética, semioloxía (1996), propón que la fabulación na que se desenvuelve la comedia pasa socesivamente poles fases de «equilibriu, desequilibriu, nuevu equilibriu». Definir a la comedia— como 'perspeutiva contradictoria del mundu' espresada siguiendo esquemes pedagóxicos, y valiéndose de recursos como'l «inquiz pro quo» o'l tracamundiu. La versatilidad y flexibilidá de la comedia, la so vocación natural de 'autoparodia' convertir en ferramienta y prototipu del llamáu teatru nel teatru.[27]
Diversos manuales y diccionarios especializaos numberen y definen distintos tipos de 'comedia', ente los que puede destacar:[28][29][30]
Tamién se catalogaron: la comedia-ballet; la comedia 'de cuerpu' (de Luis Vélez de Guevara); la comedia heroica (con grandes exemplos como El meyor alcalde, el rei; la comedia ypolita, la comedia seraphyna y la comedia thebayda (variantes tragicómicas acomuñaes a La Celestina).
Otres denominaciones que nun respuenden al conteníu del drama o'l so estilu sinón a circunstancies esternes al xéneru, son por casu la comedia de llimosna (por representaciones que se faíen con fines benéficos) o la comedia de cortines mesma de los antiguos corrolades de comedies, cuando la compañía representante yera sobromanera probe y la so escenografía yeren cortines mal pintaes. Antonio Machado acuñó'l términu comedia cúbica, referíu al espaciu del teatru a la italiana; el poeta y dramaturgu proponía la rotura con esi espaciu y la evolución escontra una "comedia non euclidiana de 'n' dimensiones.[3][47]
Emparentada n'ocasiones col musical y el vodevil, la comedia musical (n'ocasiones llamada comedia de bulevar),[3] constitúi, pol so desenvolvimientu y evolución un subxéneru con múltiples variantes de la mesma, anque n'esencia baxa del modelu orixinal griegu. Considérase un xéneru fíu de la opereta,[39] que se desenvolvió n'Estaos Xuníos y Europa a lo llargo del sieglu XX. N'España dio llugar a la popular comedia musical española en resume cola Revista.[48]
Denominación académica de la variante musical conocida como xéneru chicu, reinal d'España y desenvueltu mientres el sieglu XIX y parte del XX.[49]
Nel mediu televisivu, les variantes más frecuentes son la comedia de situación (sit-com), la "comedia en vivu" (stand-up comedy) y la telecomedia polo xeneral y n'especial nel conxuntu de les teleseries.
La "comedia de situación", d'orixe americanu, ye'l productu más popular nel formatu de telecomedia. Diseñóse como subxéneru na década de 1950, cola puxanza y espardimientu de la televisión como electrodomésticu tres la Segunda Guerra Mundial, y suélense considerar como modelos dos producciones norteamericanes de la CBS: I love you, Lucy (1951-1960) y The Honeymooners (1955-1956). El sit-com ye de curtia duración con episodios que nun superen los 30 minutos, lo que la fixo'l productu televisivu más fayadizu pa la sobremesa («access prime time»).[50]
ADAN: —Padre Eternu de la lluz,
¿por qué nel mio mal perseveras?
PADRE ETERNU: Porque comistis les peres,
y xuro a Dios y a esta cruz
que vos he d'echar a galeres.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
