From Wikipedia, the free encyclopedia
El periodu de los cinco dinastíes y diez reinos (chinu tradicional: 五代十國, chinu simplificáu: 五代十国, Wade-Giles: wu³ tai⁴ shih² kuo², pinyin: wǔ dài shí guó) o, abreviadamente, les Cinco Dinastíes, foi una etapa de la historia de China que duró dende'l 907 al 960.
 | Esti artículu o seición necesita referencies qu'apaezan nuna publicación acreitada, como revistes especializaes, monografíes, prensa diaria o páxines d'Internet fiables. |
| ||||
|---|---|---|---|---|
| periodu históricu | ||||
| Alministración | ||||
| Xeografía | ||||
 | ||||
Foi una dómina d'inestabilidá política asitiada cronológicamente ente les dinastíes Tang y Song
Los cinco dinastíes son les siguientes:
Los diez reinos:
Nesti periodu foi un resultáu direuta de la desintegración política a la fin de la dinastía Tang, que vio como'l poder escapar de les manes del gobiernu imperial escontra les de gobernadores militares rexonales (jiedushi). La rebelión Huang Chao (875-884) tamién solmenó un severu golpe a l'autoridá del gobiernu central. A principios del sieglu 10, el gobiernu central caltenía escasu control sobre los poderosos jiedushi, que yeren de facto independientes.
Zhu Wen yera'l más poderosu militar de la dómina nel norte de China. Orixinalmente miembru del exércitu rebalbu de Huang Chao, rindir a la dinastía Tang y foi un elementu crucial na supresión de la rebelión. Por esto foi-y dáu'l títulu de jiedushi de Xuanwu. Tres unos pocos años consolidara'l so poder destruyendo a los sos vecinos, y foi capaz de forzar el treslláu de la capital imperial a Luoyang, que taba sol so control. Nel 904 fixera matar al emperador Zhaozong y punxera al so fíu de trece años nel tronu como un gobernante títere. Más tarde proclamó la fundación de la dinastía Liang posterior, col mesmu como emperador.
Por esi entós, munchos de los sos rivales declararen los sos propios rexímenes independientes, y non toos ellos reconocíen a la nueva dinastía como señor supremu. Particularmente, Li Cunxu y Liu Shouguang oponer al nuevu réxime, y llucharon pol control del norte de China. Li Cunxu en concretu tuvo abondo ésitu. Dempués de ganar nel 915 a Liu Shouguang (que proclamara l'imperiu Yan nel 911), Li Cunxu se autoproclamó emperador nel 923 y, a los pocos meses, barrió'l réxime de Liang posterior, reemplazándolo cola dinastía Tang posterior. Sol so mandu, la mayor parte del norte de China foi reunificado de nuevu, y nel 925 consiguió conquistar a Shu anterior, un réxime que surdiera en Sichuan.
La dinastía Tang posterior tuvo unos pocos años d'aselu relativu. Sicasí, llueu la molición empezó a formase de nuevu. Nel 934 Sichuan independizar de nuevu como Shu posterior. Nel 936, Shi Jingtang, un jiedushi basáu en Taiyuan, remontar cola ayuda del imperiu kitán de Manchuria. En respuesta a la so ayuda, Shi Jingtang prometió a los Kitán dieciséis prefeutures nel área de Yoyun (actual norte de la provincia de Heibei y Beixín) y un tributu añal. La rebelión tuvo ésitu, y Shi Jingtang convertir nel emperador de la dinastía Jin posterior nesi mesmu añu.
Dempués de la fundación de Jin posterior, los kitán empezaron a ve-yos cada más como'l so apoderáu en China. Nel 943 decidieron tomar la tierra por sigo mesmos, y nel periodu de trés años llegaren a la capital asitiada en Kaifeng, llevando al so fin a la dinastía Jin posterior. Sicasí, fueron incapaces (o nun tuvieron voluntá) de caltener les vastes tierres de China que conquistaren, y recularon al poco tiempu mientres l'intre del siguiente añu.
Pa enllenar esti vacíu, un jiedushi llamáu Liu Zhiyuan entró na capital imperial nel 947, proclamando la dinastía Han posterior. Esta foi la dinastía de más curtia vida de los cinco, yá que un golpe nel 951 llevó a la entronización del xeneral Guo Wei y al empiezu de la dinastía Zhou posterior. Sicasí, Liu Chong, un miembru de la familia imperial d'Han posterior, creó'l réxime d'Han septentrional en Taiyuan, y buscó l'ayuda de Kitán pa ganar a Zhou posterior.
Dempués de la muerte de Guo Wei nel 951, el so fíu adoptáu Chai Rong asocedió-y nel tronu y empezó a escorrer una política d'espansión y reunificación. Nel 954 ganó a les fuercies combinaes d'Han septentrional y Kitán, acabando coles sos esperances de destruyir a Zhou posterior. Ente'l 956 y el 958 Zhou posterior infligió severes derrotes a Tang meridional, la más poderosa dinastía nel sur de China, forzando a dexar tol territoriu al norte del ríu Yangzi. Nel 959 Chai Rong atacó al imperiu Kitán nun apueste por recuperar los territorios cedíos mientres la dinastía Jin posterior, y apuntáronse delles victories antes de vencer a la enfermedá.
Nel 960, el xeneral Zhao Kuangyin perpretró un golpe y apoderóse del tronu, fundáu la dinastía Song septentrional. Esti fechu marca'l fin oficial del periodu de los Cinco Dinastíes y los Diez Reinos. Nos dos décades posteriores, Zhao Kuangyin y el so socesor Zhao Kaungyi ganaron a tolos otros estaos restantes que quedaben en China, conquistáu a Han septentrional nel 979 y reunificando China dafechu nel 982.
A diferencia del norte de China, onde les dinastíes asocedíen una tres otra en rápida socesión, los rexímenes del sur de China esistieron de forma más o menos concurrente, ciñéndose cada unu a una área xeográfica específica.
Pol 920, Wu estableciérase nes provincies actuales de Jiangsu, Anhui y Jiangxi; Wuhue taba establecíu na so mayor parte na provincia moderna de Zhejiang, Min en Fujian, Han meridional en Guangdong, Chu en Hunan, Jingnan en Jianglin (provincia de Hubei) y Shu anterior en Sichuan. Sichuan cayó sol control del norte nel 925, pero nel 934 recuperó la so independencia como Shu posterior. Nel 937 Wu foi reemplazáu por Tang meridional.
Anque más estable na so totalidá que'l norte de China, el sur tamién foi fechu cachos pola guerra. Wu tuvo escaramuzas colos sos vecinos nun enclín que siguió según Wu yera reemplazáu por Tang meridional. Nos 940 Min y Chu pasaron por crisis internes de les que Tang meridional rápido supo sacar provechu, destruyendo a Min nel 945 y a Chu nel 951 (magar tou restos de Min y Chu sobrevivieron na forma de Qingyuan Jiedushi y Wuping Jiedushi per munchos años). Con esto, Tang meridional convirtióse indiscutiblemente nel réxime más poderosu del sur de China. Sicasí, foi incapaz de ganar les incursiones de la dinastía Tang posterior ente'l 956 y el 958, y rindió toes la so tierres al norte del ríu Yangzi.
La dinastía Song septentrional, establecida nel 960, taba determinada a reunificar China. Jingnang y Wuping fueron borraos del mapa nel 963, Shu posterior nel 965, Han meridional nel 971, Tang meridional nel 975. Finalmente, Wuyue y Qingyuan dexaron el so territoriu a los Song septentrionales nel 978, dexando a tol sur de China sol control del gobiernu central.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
