Xeografía d'Arxelia
From Wikipedia, the free encyclopedia
La xeografía d'Arxelia ta constituyida d'un ensame de relieves. El norte ta estremáu d'oeste a este por una doble barrera montascosa (Atles). La mariña central ta cubierta de montes, nel este hai vastes llanures y nel sur El Sáḥara cubre'l 84% del territoriu arxelín. La superficie del país ye la más grande d'África con 2.381.741 km², cuatro veces la superficie de Francia o 60 de la Suiza.
| Xeografía d'Arxelia | ||
|---|---|---|
| Llocalización | ||
| Continente | África | |
| Rexón | África del Norte | |
| Carauterístiques xeográfiques | ||
| Superficie | 2 381 741 km² | |
| Puntos estremos | ||
| Puntu más baxu | Chott Melrhir -40 m | |
| Puntu más altu | Tahat 3.003 m | |
| Fronteres territoriales | ||
| • Libia | 982 km | |
| • Níxer | 956 km | |
| • Malí | 1.376 km | |
| • Mauritania | 463 km | |
| • El Sáḥara Occidental | 42 km | |
| • Marruecos | 1.559 km | |
| • Tunicia | 965 km | |
| [editar datos en Wikidata] | ||
Allugamientu: África del Norte, xunto al Mar Mediterraneu, ente Marruecos y Tunicia
Coordenaes xeográfiques: 28° N, 3° Y
Área total: 2,381,740 km²
Fronteres terrestres:
- Total: 6,343 km
- Países estremeros: Libia 982 km, Malí 1.376 km, Mauritania 463 km, Marruecos 1.559 km, Níxer 956 km, Tunicia 965 km, Sáḥara Occidental 42 km
Mariñes marítimes: 1640 km
Reclamos de soberanía marítima:
- Zona de pesca esclusiva: 32-52 m.n.
- Mar territorial: 12 m.n.
Tipu de terrén: La mayoría del terrén ta ocupáu por pandos elevaes y desiertu; dalgunes montes; planicie costera angosta y discontinua.
Elevaciones estremes:
- Puntu más baxu: Chott Melrhir -40 m
- Puntu más altu: Monte Tahat 2,918 m
Recursos naturales: petroleu, gas natural, mineral de fierro, fosfatos, uraniu, plomu, cinc
Usu de la tierra:
- Tierres arables: 3,12%
- Cultivos permanentes: 0.21%
- Otros: 96.58% (est. 1998)
Tierres irrigadas: 5.600 km² (est. 1998)
Riesgos naturales: Posibilidá d'intensos terremotos nes árees montascoses. Ádenees de folla.
_-_Nmbrs_(geosort)_-_monochrome.svg)
Arxelia estremar en 48 provincies o wilayas:
Wilayes
|
La mayor parte del país ocupar el desiertu d'El Sáḥara, ente que la rexón del Tell, nel norte, configura'l restu. El Tell representa namái'l 15% del territoriu pero ellí atópase la gran mayoría de la población y tola tierra de cultivu. Ta travesáu por delles formaciones montascoses. La primera d'elles ye'l Atles telliano, un allongamientu del Altu Atles marroquín que percuerre tol norte del país hasta Tunicia. Nun se trata d'un cordal ininterrumpíu, sinón de delles cadenes distintes, de manera que nun constitúi una barrera infranquiable. Nesta zona esisten fantástiques paraxes montascoses, cuantimás na Cabilia, rexón asitiada al este d'Arxel.
Al sur del Atles tópense les altiplanicies (Hauts Plateaux). Más al sur inda, l'Atles Saḥarianu (Atles Saharien) ye la última cadena montascosa antes de llegar al desiertu d'El Sáḥara. El Sáḥara representa'l 85 % restante del territoriu arxelín, según gran parte del d'otra media docena de países. La so superficie supera los nueve millones de quilómetros cuadraos y abarca dende l'océanu Atlánticu al mar Roxu. A pesar del conceutu erróneu que polo xeneral se tien, El Sáḥara nun ye namái una gran estensión de sable. Ye ciertu que tales estensiones esisten, pero tamién hai cordales (como la del Hoggar, que remata a un altor d'unos 3.000 m), llanures ensin nengún tipu de vexetación (onde la traza más carauterística en munchos quilómetros ye una piedra del tamañu d'una pelota de tenis) y numberosos oasis, onde esisten pequeños nucleos habitaos y nos que se producen los dátiles más sabrosos del mundu.
La vexetación del desiertu varia dende l'espartu nes llanures del M'Zab a zones del tamañu d'Inglaterra nes que nada crez. Como ye de suponer, los grandes ríos atopar nel norte del país, ya inclusive munchos d'ellos son estacionales. Los principales banzaos pal riego topar nos montes al oeste d'Arxel, ente que los del nordeste producen el 5% de la enerxía del país, d'orixe hidroeléctricu.
Con una área d'unos 2,4 millones de quilómetros cuadraos (cinco veces el tamañu de California o de Francia), Arxelia ye'l país más grande d'África.
La xeografía y la vexetación arxelina y poro, la distribución de la so población, tán más condicionaes pol clima que pol relieve. El réxime de precipitaciones bazcuya ente los 1.000 mm añales na rexón de la Cabilia y al práuticamente nulu en dellos llugares d'El Sáḥara; ello ye que delles ciudaes d'El Sáḥara lleven hasta 20 años ensin que lloviera una sola vegada.
Nel norte, el branu suel ser calorosu (la media ronda los 32 °C) y con un altu índiz de mugor na zona costera. N'El Sáḥara, la temperatura medio ye de 45 °C pero con frecuencia xube a 50° o más. L'iviernu nel norte ye fríu y húmedu, con nieve nos visos de los montes al sur d'Arxel (dacuando hai fuertes nevaes hasta na ciudá de Alger[1]). N'El Sáḥara, les temperatures nunca baxen hasta esi estremu, pero mientres el día la media ye de 25 °C. Tamanrasset atopar nel macizu de Hoggar y esfruta d'un branu benignu y un iviernu más fríu, yá que ta asitiada a más de 1.500 metros d'altor. Na cercana Assekrem, pela nueche les temperatures baxen baxo cero.
Hai cinco cuenques hidrográfiques principales n'Arxelia, cuatro atópase na mariña mediterránea y una n'El Sáḥara.[2] Esta postrera ocupa más de la metá del país y ye dafechu desértica, pero tien dos de los acuíferos d'agua duce más grandes del mundu, el Continental Entrepolar (CI) y el Complexu Terminal (CT). Los dos acuíferos tán dixebraos pola dorsal del M'Zab, que va de norte a sur y estrema la plataforma continental en dos cuenques hidrogeológicas. Al oeste, la Entrepolar, d'unos 280.000 km², y al este, la Terminal, d'unos 500.000 km², qu'ocupa tamién territorios de Tunicia y de Libia.[3] Ente dambos formen el Sistema Acuíferu d'El Sáḥara Septentrional.
Al nordeste de la cuenca saḥariana, atópense una serie de chotts, llagos salaos endorréicos, de los que'l más importante ye'l chott Melrhir, la mayor d'una serie de depresiones que s'estienden dende'l golfu de Gabes y enfusar n'El Sáḥara. Asitiáu sol nivel del mar, el chott enllenar d'agua pel hibiernu y algama una estensión máxima de 6500 km².
Al sur de la rexón montascosa del Tell, los cursos d'agua nun son permanentes. Hai numberosos llagos temporales, pero la mayoría tán secos o son llagos salaos como Chott Ech Chergui y Chott el Hodna. Más allá del Atles Saḥarianu, la capa freática d'El Sáḥara anicia numberosos oásis nes zones baxes, ente ellos Djanet, Gardaya, Ouargla, Oued Righ, Tabelbala, Tamanrasset, Timimoun, Touggourt, Tolga, Filiach y Zaatcha. Conócense diverses capes freátiques nos llechos de ríos como'l Ghir, M’zab y Saoura, amás de los dos grandes acuíferos yá mentaos d'El Sáḥara septentrional.
Na rexón d'Aurés, nel nordeste, detrás de los montes del Tell y frente a Tunicia, atópense numberoses fontes termales, ente les que destaquen la fonte caliente del Hammam Essalihine de Khenchela, el Hammam el Knif, les fontes de Batna (Kasrou), Biskra, y Guelma (hamam Maskhoutine), y el oued Charef na provincia de Souk Ahras.
Nel suroeste destaca'l ríu Draa, que trescurre mientres 390 km pela frontera de Marruecos al sur d'esti país. El Draa naz nel Altu Atles y percuerre 1.000 km antes de desaguar nel océanu Atlánticu.
Les cuenques mediterránees
Los cuatro cuenques hidrográfiques principales que bordien la mariña son: Oeste (Oranie Chott-Chergui), Chelif (Cheliff-Zahrez), Centru (Algerois-Hodna-Soummam) y Este (Constantinois-Seibús-Mellegue), la más rica y húmeda, col 39% l'agua del país.[4]
L'ANRH (Agence Nationale des Ressources Hydrauliques) francesa considera la esistencia de 17 cuenques hidrográfiques, les que drenan el Atles telliano son 11, d'oeste a este, Tafna, Macta, mariña d'Orán, Cheliff, mariña d'Arxel, Isser, Soummam, mariña de Constantine, Kebir–Rhumel, Seibús y Medjerda–Mellegue. Les otres seis cuenques, interiores, son: Chott el Hodna, Chott Melrhir, Altu pandu de Constantine, Altu pandu d'Orán, El Sáḥara y Zahrez. Los once cuenques tellianas tienen una superficie de 131.106 km².[5]
La primer cuenca, Oranie Chott-Chergui, ente la frontera marroquina, Orán y Mostaganem, ta formada por cuatro subcuencas: Mariña d'Orán, Macta, Tafna y Altu Pandu d'Orán. Tien pocos ríos importantes, ente ellos los uadis Aghbal, que forma l'últimu tramu de la frontera con Marruecos (que al llegar a Saïdia convertir nel ríu Kis), El Mersa, Dahmane, el ríu Tafna (317 hm³), Mrknaissya, El Hallouf y El Malah (antiguu ríu Saláu). El ríu Macta ye un uadi costeru, ente Arzew y Mostaganem, formáu pola unión de dos ríos, el Sig y el Habra. Los banzaos del Macta tienen interés ecolóxicu pola biodiversidá que contienen.
La segunda cuenca, Cheliff-Zahrez, tien el ríu más importante d'Arxelia, el ríu Cheliff (1360 hm³), que naz nel Atles Saḥarianu, cerca d'Aflou, viaxa primero escontra'l norte por una greba pandu mientres más de la metá del so percorríu y cuando atopa los montes tellianas, xira escontra l'oeste y percuerre un ampliu valle d'unos 200 km de llargor al sur del cordal hasta desaguar xunto a la ciudá de Mostaganem, al norte d'Omán, nel mar Mediterraneu. Ye un ríu de cursu irregular, que tien como afluentes principales a los ríos Rhiou, Sly, Fodda, Rouïna y Derder, que lo enceten pela vera esquierda dende los altores meridionales, más baxes. En toos ellos hanse construyíu banzaos importantes pa convertir el valle nuna fértil zona agraria.
La tercer cuenca, Centru, tien cuatro subcuencas, Mariña d'Arxel, Isser, Soummam y Chott Hodna. Los ríos más importante son el Soumam (636 hm³), que desagua en Bugia, el ríu Isser (527 hm³) y el Sebaou (891 hm³) (col banzáu de Takssebte), pero hai munchos ríos pequeños, de curtiu percorríu, que baxen dende los montes tellianas escontra'l Mediterraneu: Roumane, Kramis (banzáu de Achacha), Boughalem, Baker, Abri, Selkou, Guelta, Boukhalfa, Boularouah, Tarzout, Bouchera, Hamlil, Damous, Ye Sebt, Messelmoun, Hachem, Mazafran, El Harrach (300 hm³, desagua en plenu centru de la badea d'Arxel), El Hamiz (al este de la ciudá), el llagu de Reghaia, nel so afluente Aissi), Yousef, Flidoun, Daas, Saket, Agrioun y Kessir (col banzáu del so nome).
Na cuarta cuenca, Constantine-Seibús-Mellegue, al nordeste del país, hai cinco subcuencas, Mariña de Constantine, Kébir Rhumel, Medjerdah, Seibús y Altu pandu de Constantine. D'oeste a este, apréciense los ríos Kebir Este (595 hm³), Zhour, Tamanart, Guergoura, Seibús (761 hm³), Bou Alalah y el llagu de Oubeira. La mayoría tán secos pel branu.[6] Otru ríu destacable nesta rexón, pero que fai la mayor parte del so percorríu por Túnez, ye'l ríu Medjerda.
Les cuenques endorréicas asitiaes nos altos pandos perder en gran parte nos chotts por evaporación.
Banzaos d'Arxelia
En 2016 había n'Arxelia 94 banzaos operativos, dientro d'un plan de construcción de banzaos qu'alzó considerablemente'l so númberu nos últimos años.[7] El primer banzáu construyir ente 1926 y 1932, el llagu Lamartine, na cuenca del ríu Cheliff. En 1999, n'Arxelia solo había 31 banzaos de más de 10 hm³; en 2000, había 43 banzaos y en 2007 había 49 dignos d'esi nome, anque'l total de preses n'esplotación yera de 110, munches d'ellos afeutaes pola colmatación. Nesi momentu, la capacidá de suministru d'agua n'Arxelia procedía solo nun 21,4% de banzaos, el 72,6% de pozos y el 6% de fontes. Los proyeutos incluyíen la construcción de 60 banzaos dende l'añu 2005, a razón de 4 o 5 cada añu, y les obres yá s'empecipiaren en siquier una trentena.[8]
En 2014 había 70 banzaos con una capacidá global envalorada de 7000 millones de m³. La previsión yera realizar 30 nuevos banzaos ente anguaño y 2019, con unes previsiones de 96 banzaos en 2016 y de 139 banzaos en 2030, cola capacidá de movilizar 12.000 millones de m³ d'agua.[9]
En 2016 entraron en serviciu 6 banzaos, que se sumaron a los 75 esistentes.[10] La Agence nationale des barrages et transferts (ANBT) esplotaba 68 banzaos, con una capacidá total de 7000 millones de m³, de los que 900 millones son pal suministru d'agua potable y 600 millones pal regadío. En cursu de realización hai 13 banzaos.[11]
El banzáu más grande ya importante d'Arxelia ye'l banzáu de Béni Haroun, con una capacidá de casi 1000 millones de m³, que forma parte d'un complexu hidráulicu nel que pel momento s'inclúin otros trés banzaos y grandes canalizaciones.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
