Tipu nomenclatural

En taxonomía, el tipu nomenclatural, tipu portanombre o a cencielles tipu ye un exemplar o conxuntu d'exemplares d'un organismu, de la so actividá, o los sos restos fósiles, sobre'l que se realizó la descripción científica del mesmu y que, d'esa manera, xustifica'l nome científicu d'una especie.

Tipu nomenclatural de Cimbrophlebia brooksi, una mosca escorpión estinguida (fósil d'una de les ales). El marbete coloráu indica por convención que se trata d'un tipu nomenclatural.

Holotipo de Marocaster coronatus

El tipu del nome d'una especie ye, polo xeneral, l'espécime a partir del cual perfilóse la descripción que xustifica'l nome, y que se caltién permanentemente en dalguna institución (muséu, yerbariu, centru d'investigación, etc.), perfectamente siglado y localizable.

Los taxones percima d'especie nun tienen exemplares como tipu, sinón nomes de taxones del rangu inmediatu inferior. Asina, el tipu del nome d'un xéneru ye la especie (especie tipu) sobre la cual basóse la descripción orixinal que validaba dichu nome. El tipu del nome d'una familia ye'l xéneru (xéneru tipu) sobre'l cual foi basada la descripción orixinal válida de la familia. Nos nomes de taxones de rangu cimeru al de familia nun s'aplica'l principiu de tipificación.

Ye importante recordar que solo los nomes tienen tipos. Los taxones non. Nun ye correutu falar del tipu d'un taxón. Por casu, ye correutu falar del tipu d'un nome específicu, pero incorreutu falar del tipu d'una especie.

Clases d'exemplares tipu

(Los ocho primeres clases consisten nos organismos mesmos, calteníos –enteros o en parte– en museos o instituciones accesibles; la última clase consiste en cambeos esteriores causaes pol organismu clasificáu, coles mesmes institucionalmente calteníes).

• Holotipo: l'espécime o otru elementu usáu pol autor o designáu por él como'l tipu nomenclatural; ente que el holotipo esiste regula automáticamente l'aplicación del nome correspondiente.
• Isotipo: un duplicáu del holotipo, que forma parte de la coleición orixinal.
• Lectotipo: espécime o elementu escoyíu a partir de material orixinal pa sirvir como tipu nomenclatural cuando nun foi asignáu un holotipo cola primer publicación o por perda del mesmu. El lectotipo tien d'escoyese ente los isotipos, si nun esisten isotipos tien d'escoyese ente los sintipos, si tampoco hai sintipos escuéyese un neotipo.
• Paralectotipo: espécime añadíu a un conxuntu de sintipos dempués de qu'ente estos postreros fuera designáu un lectotipo.^[1]
• Sintipo: ye unu de los especímenes citaos orixinalmente pol autor que nun designó holotipo o que numberó simultáneamente dellos exemplares como tipos.
• Neotipo: ye un espécime o cualesquier otru elementu escoyíu pa sirvir de tipu nomenclatural cuando falta tol material sobre'l cual ta basáu'l nome del taxón.
• Paratipo: cada espécime d'una serie tipu que nun sía'l holotipo.^[2] Seriar tipu ye'l material citáu na publicación orixinal onde se describe'l taxón y que nun foi escluyíu pol autor de ser material tipu.
• Icnotipo: cada espécime típicu del nome d'un icnotaxón, ye dicir del tipu nomenclatural icnológico consistente nuna buelga esterior, dexada nel mediu ambiente al efeutuar un organismu vivu cualquier clase d'actividá o conducta. Son exemplos los especímenes de: icnitas, cuévanos fechos por animales, buelgues de pies y manes, senderos o restellaes, marques de rabos, de piel, niales o tubos en folla; llurigues, furos y perforaciones, pistes, rastros, coprolitos, gastrolitos, egagrópiles, regurgitalitos, mines de fueyes, señales de mordedures, secreciones estructuradas de l'actividá d'organismos como brotos, cápsules de pupes, teles d'arañes y agalles de les plantes; y estructures de bioturbación tales como estromatolitos n'algues o capes de suelu en bacteries. Los sos tipos nomenclaturales consisten n'elementos esternos al organismu viviente que los produció, por cuenta de que los estudios icnológicos basar nel descubrimientu y analís d'estructures etolóxiques o biogénicas, esto ye, de patrones estructurales –dexaos por un organismu vivu– que nun constitúin restos de los cuerpos de los organismos.^[3] El Códigu Internacional de Nomenclatura Zoolóxica define icnotaxón como «un taxón basáu na actividá fosilizada d'un organismu», y la parte de la Icnoloxía que s'encarga del estudiu de los icnofósiles denominar Paleoicnoloxía, ente que la Neoicnoloxía encargar del estudiu de les señales actuales. Por ello esisten numberoses clases de icnotaxones, que los sos especímenes se tipifican con categoríes de cutiu revesoses;^[4][5] y utilícense los rangos icnogénero y icnoespecie taxonómicamente carauterizaos por icnoholotipos o polos sos icnoparatipos, icnoisotipos, etc.

El tipu (holotipo, lectotipo o neotipo) d'un nome d'una especie, o d'un taxón infraespecífico consiste nun espécime únicu o en cualesquier otru elementu, sacante para les plantes herbales de pequeña talla y pa la mayoría de les plantes non vasculares, nos que'l tipu puede consistir en dellos individuos que tienen de caltenese de manera permanente sobre un mesmu pliegu de herbario o preparación.

En 2006 y 2007, al proponese la primer clasificación biolóxica d'un organismu marcianu,^[6][7][8] incluyir nel conceutu de holotipo el conxuntu de señales radiaes dende otru planeta o dende un llugar inaccesible de la Tierra dende onde nun fuera posible traer al organismu orixinal, o este tuviera de ser destruyíu, seique nun ensayu o esperimentu (por casu: tomóse por holotipo, nesti casu como espécime tipu nomenclatural astrobiológico, pal nome de ciertu nuevu xéneru y nueva especie, a les señales emitíes dende Marte en 1976 correspondientes al Labeled Release Experiment de la Mission Viking, conxuntu de señales calteníu pola NASA). Aplicábase asina, al antiguu conceutu de qu'amás del cuerpu'l holotipo puede incluyir "cualesquier otru elementu", el conceutu de mediación epistémica progresiva^[9][10] (ver, nel artículu correspondiente, Nota al pie 2). Tal propuesta de caltener como tipu nomenclatural les estructures de señales remotamente radiaes –y dir ameyorando progresivamente la so información con nueves observaciones y ensayos destructivos– constitúi una innovación en sistemática que al presente nun foi inda materia d'ampliu bancia ente taxonomistas.

Los especímenes tipu de nomes de taxones de plantes actuales tienen de caltenese de manera permanente y nun pueden consistir nuna planta viva o nun cultivu (dacuando puede ser una figura o una descripción).

Resolvimientos y encamientos del Códigu de Melbourne (2011)

El XVIIIº Congresu de Botánica de Melbourne (Australia) en 2011, que pasó a denominase Códigu Internacional de Nomenclatura p'algues, fungos y plantes (ICN o Códigu de Melbourne) recueye la obligación d'utilizar el llatín na descripción de les especies nueves o la necesidá de publicar impreses. Tamién, a partir del 1 de xineru de 2012 almítese como la publicación electrónica en formatu PDF con ISSN o ISBN y la descripción o diagnosis en llatín o inglés.^[11]Ello ye que dende'l 1 de xineru de 1858, yá erá obligatoria la designación d'un tipu: Un tipu nomenclatural (typus) ye aquel elementu al cual el nome d'un taxón ta permanentemente xuníu, yá sía como nome correutu o como sinónimu. El tipu nomenclatural nun ye necesariamente l'elementu más típicu o representativu de untaxón. ( Art.7.2). Esto ye, un exemplar del taxón en cuestión calteníu y calteníu nuna coleición o herbario.^[11]

Les definiciones de les categoríes de tipos según el Códigu de Melbourne son les siguientes:^[11]

• Holotipo: únicu elementu -exemplar o ilustración- usáu pol autor o designáu por él como tipu nomenclatural (Art. 9.1).
• Isotipo: exemplar dobláu del holotipo (Art. 9.4).
• Sintipo: cualquier exemplar citáu nel protólogo cuando nun hai holotipo, o cualesquier de dos o más exemplares designaos simultáneamente como tipos nel protólogo (Art. 9.5).
• Paratipo: cualquier exemplar citáu nel protólogo que nun sía nin el holotipo nin un isotipo, nin tampoco unu de los sintipos cuando nel protólogo dos o más exemplares designáronse simultáneamente como tipos (Art. 9.6).
• Lectotipo: elementu (exemplar o ilustración) del material orixinal designáu como tipu nomenclatural si al publicar el nome nun s'indicó'l holotipo, o si'l holotipo falta, o si reconozse que correspuende a más d'un taxón (Art. 9.2).
• Isolectotipo: exemplar dobláu del lectotipo (Rec. 9C).
• Neotipo: exemplar o ilustración escoyíos pa sirvir de tipu nomenclatural cuando nun esista material orixinal o mientres falte (Art. 9.7).
• Isoneotipo: exemplar dobláu d'un neotipo (Rec. 9C).
• Epitipo: exemplar o ilustración escoyíos pa sirvir de tipu interpretativu cuando'l holotipo, el lectotipo o neotipo designaos primeramente, o tol material orixinal acomuñáu con un nome válidamente publicáu, nun pueda ser identificáu críticamente a efeutos de l'aplicación precisa del nome a un determináu taxón (Art.9.8).
• Topotipo: espécime proveniente de la llocalidá orixinal del tipu o del área onde'l taxón foi descritu, pero non necesariamente parte de seriar tipu; locotipo.
• Iconotipo: ilustración - dibuxo o fotografía- d'un tipu ; ilustración usada pol autor o designada por él como tipu nomenclatural (Art. 9.1). A efeutos del Art. 40 , un tipu publicáu antes del 1 de xineru de 2007 pue ser una ilustración (quitando los fósiles, Art. 8.5 ); dende esta fecha tien que ser un exemplar, sacante para algues microscópiques o microhongos que puede ser una ilustración efeutivamente publicada cuando esistan dificultaes téuniques de preservación o cuando sía imposible caltener un exemplar qu'amuese les carauterístiques atribuyíes al taxón pol autor del nome (Art. 40.5).
• Clastotipo: parte o fragmentu d'un exemplar tipu.
• Cotipo: utilizar pa nomar cada especímen d'una serie de tipos n'ausencia d'un holotipo designáu; suel significar sintipo .
• Arquetipu (obsoleto): tipu ancestral. Suel significar isotipo o sintipo.^[11]

Tipificación

La tipificación ye'l procesu d'indicación o designación d'un tipu nomenclatural; ye un requerimientu necesariu nos Códigos Internacionales de Nomenclatura Botánica y Zoolóxica pa l'aplicación de los nomes científicos. La función ye la d'asegurar la máxima estabilidá y fixeza posibles de la nomenclatura, compatible cola naturaleza dinámica del sistema taxonómicu.

De siguío se ejemplifica cómo se designa'l tipu del nome científicu d'una nueva especie tomando como exemplu'l casu de (Gymnopogon toldensis):

Gymnopogon toldensis Sulekic & Rúgolo, sp. nov. TIPU: Arxentina, Salta, Depto. Santa Victoria, L'Angostu, 5 km al E de Los Toldos, 1600 msnm, 17-III-1986, Sulekic, Novara & Neumann 810 (holotipo SI; isotipo Herb. Sulekic).^[12]

Como puede reparase, el tipu designa a un exemplar de yerbariu (denomináu pol apellíu de los colectores y un númberu de coleición: "Sulekic, Novara & Neumann 810") col so correspondiente llugar ("Arxentina, Salta, Depto. Santa Victoria, L'Angostu, 5 km al E de Los Toldos, 1600 msnm") y fecha de coleición ("17-III-1986"). Infórmase, amás, en qué herbario atópase depositáu'l holotipo (nesti casu, el herbario del Institutu Darwinion, que'l so códigu internacional ye "SI") y desígnase el isotipo.

Nel próximu exemplu amuésase la manera nel que se designen los neotipos:

Calibrachoa pubescens (Spreng.) Stehmann, comb. nov. Nierembergia pubescens Spreng., Syst. Veg. 1: 615. 1825. TIPU: Uruguái. Montevideo, 1926-1930, J. Anderson 97 (neotipo BM! designáu equí). Observación. Nel protólogo nun s'indica material de referencia. Según Fries (Kongl. Svenska Vetesnkapsakad. Handl. 46(5): 50. 1911) la descripción de Sprengel ta basada en material coleccionáu por Sellow, depositáu nel Herbario del Muséu Botánicu de Berlín-Dahlem (B), que nun foi alcontráu y probablemente tea destruyíu. Por esti motivu decidióse designar un neotipo.^[13]

Puede apreciase que, nesti casu, el taxónomo João R. Stehmann, al buscar l'exemplar tipu de Nierembergia pubescens Spreng. nun pudo topalo y, ante'l barruntu de que'l mesmu fuera destruyíu, designó un neotipo: l'exemplar J. Anderson 97.

Ver tamién

• Coleiciones, especímenes voucher y curadores
• Nomenclatura (bioloxía)

Referencies

1. Hans V. Hansen y Ole Seberg, "Paralectotype, a new type term in botany", volume 33, númberu 4 de la revista Taxon, páxs. 707–711, 1984
2. Glosariu del Códigu Internacional de Nomenclatura Zoolóxica
3. Gámez Vintaned, J. A. (2008) «Principales finxos na historia de la Icnoloxía». En: Ruiz-Omeñaca, J. I.; Piñuela, L. y García-Ramos, J. C. (eds.) Llibru de resúmenes. XXIV Xornaes de la Sociedá Española de Paleontoloxía. Muséu del Xurásicu d'Asturies (MUJA), Colunga, 15-18 d'ochobre de 2008: 9-16
4. Gámez Vintaned, J. A. y Liñán, E. (1996). «Revisión de la terminoloxía icnológica n'español Archiváu 2016-09-09 en Wayback Machine». Revista Española de Paleontoloxía, 11(2): 155-176, 3 fig., 1 ap. Madrid. ISSN 0213-6937
5. «Comments on the draft proposal to amend the Code with respect to trace fossils». Archiváu dende l'orixinal, el 2007-03-16.
6. Crocco, Mario (2007 - 04 -14). «Los taxones mayores de la vida orgánica y la nomenclatura de la vida en Marte:». Electroneurobioloxía 15 ((2)):  páxs. páxs. 1-34. http://electroneubio.secyt.gov.ar/First_biological_classification_Martian_organism.htm. Consultáu'l 14 d'agostu de 2008.
7. Beech, Martin (2009). Terraforming: The Creating of Habitable Worlds (n'inglés). New York, Berlin, Londres: Springer Science; la referencia relevante topar nes páxines 77-78 y la Tabla 4.4.. ISBN 978-0-387-09796-1.
8. Conferencia presentada por Gilbert Levin y publicada por Electroneurobioloxía vol. 15 (2), páxs. 39-47, 2007
9. Crocco, M. (2008). Folia Neurobiolóxica Arxentina Vol. XI - Un palindrome: les criatures vives conscientes como preseos de la naturaleza; la naturaleza como preséu de les criatures vives conscientes. Buenos Aires–Rosario–Bahía Blanca; passim: Ediciones Analís. ISBN 978-987-29362-0-4.
10. Wautischer, ed., Helmut (2008). A Palindrome: Conscious Living Creatures as Instruments of Nature; Nature as an Instrument of Conscious Living Creatures, Cap. 12 en H. Wautischer, ed., Ontology of Consciousness: Percipient Action. Cambridge (Mass.): The MIT Press. ISBN 0-262-23259-6, 978-0-262-23259-3.
11. imagenes/tipos-nomenclaturales/index Herbario de la Universisdad de Granada, Tipos nomenclaturales, 2010-2013
12. Sulekic, Antenor A. y Rugolo de Agrasar, Zulma Y.Una nueva especie de Gymnopogon (Poaceae, Cynodonteae) pa l'Arxentina. Darwiniana, ago./dic. 2006, vol.44, non.2, p.504-507. ISSN 0011-6793.
13. Zuloaga, Fernando O., Morrone, Osvaldo and Belgrano, Manuel J. Taxonomical and nomenclatural novelties for the Vascular Flora of the Southern Cone of South America. Darwiniana, Aug./Dec. 2007, vol.45, non.2, p.236-241. ISSN 0011-6793.

Bibliografía

• Greuter, W. et al. 2000. International Code of Botanical Nomenclature (St. Louis Code) Archiváu 2002-12-12 en Wayback Machine. Gantner/Koeltz.
• Tormo Molina, Rafael. Lleiciones hipertextuales de Botánica. Nomenclatura. Tipificación. Universidá d'Estremadura.

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Tipu nomenclatural.

• Datos: Q3707858