San Xuan (Puertu Ricu)

San Xuan^[3] (nome oficial en castellanu: Municipio Autónomo de San Juan Bautista) ye la ciudá capital del Estáu Llibre Acomuñáu de Puertu Ricu y unu de los 78 conceyos^[4] de Puertu Ricu, un territoriu ensin incorporar de los Estaos Xuníos. Nel Censu de 2010 tenía una población de 442 447 habitantes y una densidá poblacional de 1983,45 persones per km².

San Xuan
Alministración
Territorios ensin incorporar	Puertu Ricu
Tipu d'entidá	municipio de Puerto Rico (es)
Alcalde de San Xuan	Miguel Romero Lugo (es) (Partido Nuevo Progresista (es) )
Nome oficial	San Juan (es) San Juan (und)
Nome llocal	San Juan (es)
Códigu postal	00901–00975, 00901, 00902, 00906, 00907, 00908, 00909, 00910, 00911, 00912, 00913, 00914, 00915, 00916, 00917, 00918, 00919, 00920, 00921, 00922, 00923, 00924, 00925, 00926, 00927, 00928, 00929, 00930, 00931, 00933, 00935, 00936, 00937, 00939, 00940, 00955 y 00975
Xeografía
Coordenaes	18°27′55″N 66°07′00″W
San Xuan San Xuan (Puertu Ricu)
Superficie	120.193947 km²
Altitú	34 m[1] y 3 m[2]
Llenda con	Carolina (es) , Guaynabo (es) , Aguas Buenas (es) , Caguas y Trujillo Alto (es)
Demografía
Población	342 259 hab. (1r abril 2020)
Porcentaxe	10.42% de Puertu Ricu
Densidá	2847,56 hab/km²
Viviendes	145 066 (31 avientu 2020)
Más información
Fundación	1521
Estaya horaria	UTC−04:00
Llocalidaes hermaniaes	Madrid, Maracaibo, Cádiz, Ciudá de Méxicu, Cartagena de Indias, condáu de Honolulu y Honolulu
sanjuan.pr

Nel planu económicu, ye'l más importante centru económicu ya industrial de Puertu Ricu, y la so área metropolitana concentra la mayor parte de l'actividá económica de la islla.^{[ensin referencies]} Ye la segunda ciudá llatinoamericana con mayor ingresu per cápita (US$ 25,451 en 2012), solo detrás de Brasilia.^[5] Ye la decimoséptima ciudá pol tamañu del so productu internu brutu en Llatinoamérica (d'unos US$ 34 460 millones), siendo una de les más curioses pa invertir na América hispanofalante.^[5]Ye la ciudá más cosmopolita de tol Caribe, y la Ciudá más antigua de los Estaos Xuníos col cascu historico más grande.

Según The Economist, ta ente los venti meyores ciudaes pa faer negocios n'América Llatina.^[6]

Ye catalogada como una ciudá global, según l'estudiu GaWC,^[7] que la clasifica como una ciudá Beta −.^[7]

Historia

En 1493, nel so segundu viaxe a América, Cristóbal Colón atopó la islla que na actualidá conocer col nome de Puertu Ricu y llamar San Xuan Bautista.

Ruines de la residencia de Juan Ponce de León en Caparra.

Rápido, San Xuan convertir nel puestu militar español más importante d'América. En 1508, Juan Ponce de León foi nomáu pol gobiernu español primer gobernador de la islla. Foi él quien fundó l'establecimientu orixinal, Caparra, al oeste de l'actual área metropolitana. La ciudá foi construyida nuna isleta escontra 1521. España, pa defender la islla de los intentos de conquista per parte d'ingleses y holandeses, construyó los fuertes militares de San Felipe del Morro y San Cristóbal. Dambes construcciones son güei llugares d'atraición turística. En 1595, el británicu Francis Drake foi ganáu na badea de San Xuan polos cañones del Morru, nel intre de la que sería la so última espedición contra América, finando pocu dempués en siendo ganáu de nuevu polos españoles en Panamá.

Col pasu de los sieglos, la fuercia militar de Puertu Ricu convertir nuna fuercia económico que dio como resultáu la única islla del Caribe onde la industria y el comerciu devasaron a la producción agrícola.

En 1898, Puertu Ricu pasó a ser botín de guerra de los Estaos Xuníos mientres la Guerra hispano-estauxunidense. De magar, Puertu Ricu tuvo sol control de los Estaos Xuníos. En 1917, la Ley Jones confirió a los puertorriqueños una ciudadanía americana incompleta^[8] y la islla pasó a ser territoriu oficial de los Estaos Xuníos, con gobernadores estauxunidenses nomaos pol Presidente.

Puertu de San Xuan en 1923.

En 1947, celebráronse les primeres eleiciones nacionales y los puertorriqueños escoyeron al so primer gobernador y, en 1952, Puertu Ricu llogró'l so estatus d'Estáu Llibre Acomuñáu.

El Viejo San Xuan foi construyíu como un allugamientu militar de les fuercies militares españoles. L'área cubre siete bloques cuadraos de cais estreches pavimentadas n'adoquinos y alliniaes con antigües cases coloniales colos sos balcones y patios. Les fortaleces y les muralles del Viejo San Xuan tán ente les meyor calteníes nel hemisferiu. L'área ta apinada de cases, ilesies y places antigües que representen l'arquiteutura más apreciada del Caribe.

La Garita, una caxa de centinela nel Castiellu San Felipe del Morro, vieno simbolizar a Puertu Ricu y El Viejo San Xuan. El nome de la ciudá de San Xuan sufrió a lo llargo del tiempu un cambéu interesáu. Cuando tuvo llugar la llegada de los españoles al país, el 19 de payares de 1493, l'almirante Cristóbal Colón bautizar San Xuan Bautista. Años dempués, el conquistador Juan Ponce de León, mientres la esploración de la mariña norte, afayó una amplia badea a la cual calificó de Puertu Ricu». Pasáu'l tiempu intercambiáronse los nomes: la islla pasó a llamase Puertu Ricu, y la badea, el puertu y la ciudá, San Xuan.

Área Metropolitana de San Xuan dende l'espaciu, xunetu de 1997.

El Conceyu de San Xuan ta alcontráu na rexón nordeste de los llanos costaneros, al norte d'Aguas Buenas y Caguas; al este de Guaynabo y Bayamón; y al oeste de Carolina y Trujillo Alto.

El Viejo San Xuan ocupa la vera occidental d'una isleta predresa na boca de la Badea de San Xuan. Mientres el sieglu XIX, los centros de población principal surdieron más allá de les muralles de la vieya ciudá y na islla principal, y xuniéronse colos yá esistentes grupos al sur y al este del Viejo San Xuan. Como resultancia, la ciudá agora ta compuesta por una variedá de vecinderos o barrios.

Al este del Viejo San Xuan allúgase la zona residencial y turística del El Condao, en tierres que solíen ser tenida por Pablo Ubarri Capetillo, un constructor de ferroviarios español y conde de San José de Santurce sol periodu colonial español. Les sableres como Ocean Park son populares colos nadadores, surfeadores y kitesurfers y tán presente a lo llargo de la mariña atlántica del distritu.

Cerca d'El Condao ta la zona de Santurce Centru y Miramar. Miramar ye principalmente una área residencial alcontrada al sur de la Llaguna del Condado. Anexu a Miramar alcuéntrase'l vieyu barriu de Miraflores, d'antiguo un platanal desaguado y un vertideru onde se construyó'l primer aeropuertu de Puertu Ricu, l'Aeropuertu Fernando Luis Ribas Dominicci (Aeropuertu d'Islla Grande). Miramar recibe al Centru de Convenciones de Puertu Ricu según dalgunos de los muelles de los barcos del Puertu de San Xuan.

Santurce, orixinalmente llamáu «San Mateo de Cámbaros», foi'l destín pa los esclavos africanos lliberaos mientres los primeros díes de la ciudá. Dempués de que Pablo Ubarri pidiera permisu pa xunir Santurce con San Xuan vía tranvía en 1878, el conceyu foi partíu en trés partes y el so pueblu principal foi xuníu cola ciudá y renombráu Santurce (Santurtzi en llingua vasca). En Santurce alcuéntrase'l Muséu d'Arte de Puertu Ricu, el Muséu d'Arte Contemporáneo de Puertu Ricu'l Centru de Belles Artes Luis A. Ferre y la mayoría de los teatros de la ciudá.

Al sur de Santurce alcuéntrase Hato Rey, que foi suelu pa criar el ganáu del Gobiernu Real (d'ende'l so nome, «el hato del rei») alredor del sieglu XVI. Hato Rey anguaño ye'l centru financieru de la islla y del Caribe. A una seición d'esti distritu refiérse-y como la Milla d'Oru (en realidá 0,47 milles en llargor), por cuenta de la gran cantidá de bancos y compañíes nacionales ya internacionales alcontraes ellí.

Na parte sur de la ciudá atopa l'área mayormente residencial de Río Piedras. Río Piedras solía ser un conceyu estreme, fundada a mediaos de la década de 1850, onde había plantíos de caña d'azucre y propiedaes de dalgunos de los habitantes más ricos de San Xuan (según al so personal de clase obrera). Los gobernadores coloniales españoles teníen tamién ende les sos cases de branu, na tierra onde eventualmente dio pasu a la cortil principal de la Universidá de Puertu Ricu. En 1951, los conceyos de San Xuan y Río Piedras fueron xuníos pa delimitar el perímetru actual de San Xuan. Güei día, Río Piedras ye'l llar de la tradicional renombrada Plaza del Mercáu y el Xardín Botánicu de San Xuan y entiende l'área más grande del conceyu de San Xuan.

Paisaxe urbano

Barrios de San Xuan

Barrios

Anguaño, el Conceyu de San Xuan ta compuestu por dieciocho barrios (distritos), siendo'l barriu San Xuan Antiguu, conformáu pola isleta de San Xuan, el primeru en constituyise dientro d'esta municipalidá nel añu 1521. Aquel día el conceyu cuntaba con una superficie territorial d'aproximao 2,6 km². Darréu, en 1863, amestóse'l primera suburbiu capitalín conocíu como Santurce faciendo que'l territoriu de la ciudá capital aumentara en más d'un 600% a 16,2 km². Esti barriu formaba parte del entós esleíu conceyu de San Mateo de Cámbaros. Los otros barrios de San Mateo, entiéndase los de Cámbaros y Hato Rey, fueron partíos ente los conceyos de Carolina y Río Piedras respeutivamente. Hato Rey ye'l distritu financieru de la ciudá de San Xuan.

La postrera gran espansión del conceyu de San Xuan asocede nel añu 1951 por aciu el Proyeutu Llexislativu 177, onde como productu del referendu impulsáu pol entós gobernador, Luis Muñoz Marín, amiéstase la Municipalidá de Río Piedras al Conceyu de San Xuan. D'esta forma, el territoriu de la capital aumentó cerca de 107,6 km² al so tamañu actual de 123,9 km², lo qu'equival a una crecedera de 765%.

La siguiente tabla amuesa información de los dieciocho barrios de San Xuan:^[9]

Barriu	Población añu 2000	Superficie total km²	Superficie tierra km²	Densidá poblacional hab/km² (añu 2000)
1 - Caimito	20.832	14,06	14,06	1.481,65
2 - Cupey	36.659	19,55	19,40	1.889,64
3 - El Cinco	7.149	3,57	3,55	2.013,80
4 - Gobernador Piñero	47.779	12,20	11,50	4.154,70
5 - Hato Rey Central	20.867	2,69	2,67	7.815,35
6 - Hato Rey Norte	16.461	11,19	9,14	1.800,98
7 - Hato Rey Sur	10.868	2,12	2,12	5.126,42
8 - Monacillo	12.425	2,98	2,98	4.169,46
9 - Monacillo Urbano	29.309	8,68	8,68	3.376,61
10 - Oriente	34.799	5,65	4,50	7.733,11
11 - Pueblo	9.391	1,86	1,86	5.048,92
12 - Quebrada Arenas	2.753	6,32	6,32	435,60
13 - Sabana Llana Norte	32.361	6,97	6,19	5.227,95
14 - Sabana Llana Sur	43.839	10,80	10,80	4.059,17
15 - San Xuan Antiguu	7.963	6,81	2,64	3.016,29
16 - Santurce	94.067	22,53	13,57	6.931,98
17 - Tortugo	4.351	2,23	2,23	1.951,12
18 - Universidá	2.501	1,61	1,61	1.553,42

Viejo San Xuan

Fachades del Viejo San Xuan

Artículu principal: Viejo San Xuan

El Viejo San Xuan ye'l nome con que se conoz al distritu históricu de San Xuan. Ta alcontráu na Isleta de San Xuan, que ta coneutada a la islla principal de Puertu Ricu por pontes. La ciudá carauterizar poles sos cais d'empedries y edificios coloríos que se remonten a los sieglos XVI y XVII, cuando la islla yera una colonia española. La pequeña islla, qu'entiende una área de 47 milles cuadraes (120 km²), tamién alluga'l barriu de clase obrera de Puerta de Tierra y la mayoría de los edificios centrales del gobiernu de Puertu Ricu, incluyendo'l Capitoliu del Estáu Llibre Acomuñáu. La principal parte central de la ciudá carauterizar por cais estreches feches d'adoquinos azules y pintorescos edificios coloniales, dalgunes de les cualos daten del sieglu XVI y XVII. Seiciones de l'antigua ciudá tán arrodiaos por enormes muralles y delles estructures defensives y fortaleces notables. Estos inclúin el Fuerte San Felipe del Morro del sieglu XVI y el Fuerte San Cristóbal del sieglu XVII, dambes parte del Sitiu Históricu Nacional de San Xuan, y del sieglu XVI el Palaciu de Santa Catalina, tamién conocíu como La Fortaleza, que sirve de casona del gobernador.^[10] Estes fortificaciones, según la muralla defensiva del Viejo San Xuan, fueron nomaes Patrimoniu de la Humanidá pola Unesco en 1983.^[11]

Clima

San Xuan esfruta d'una temperatura permediu añal de 26 °C (79 °F); anque temperatures de 32 °C (90 °F) o más nun son rares mientres el branu, especialmente si los vientos vienen del sur. La temperatura puede baxar hasta los 18 °C (64 °F) mientres l'iviernu, anque la temperatura permediu d'iviernu ye 19 °C (66 °F). Dende 1950, la temperatura más baxo rexistrada foi de 7 °C (45 °F) en 1995.^[12] L'agua distribúyese abondo bien mientres tol añu, pero los meses de xineru, febreru y marzu suelen ser los más secos.

Parámetros climáticos permediu de San Xuan de Puertu Ricu
Mes	Xin	Feb	Mar	Abr	May	Xun	Xnt	Ago	Set	Och	Pay	Avi	añal
Temperatura máxima absoluta (°C)	34	34	35	36	36	36	35	37	36	37	35	33	37
Temperatura máxima media (°C)	29	29	30	31	31	32	32	32	32	32	31	29	0
Temperatura mínima media (°C)	19	19	19	21	22	23	23	23	23	23	22	20	0
Temperatura mínima absoluta (°C)	10	7	7	16	16	19	20	20	17	16	13	10	7
Precipitación total (mm)	121.7	83.8	89.4	147.3	182.1	115.3	170.2	163.6	187.7	172.5	204.7	162.3	1800.6
Fonte: Weather Channel[12] 24 de febreru de 2012

Demografía

Según el censu de 2010, 395.326 persones moraben en San Xuan. La densidá de población yera de 1.983,45 hab./km². De los 395.326 habitantes, San Xuan taba compuestu por un 72.7% de blancos, 11.9% d'afroamericanos, 0.5% d'amerindios, 0.5% d'asiáticos, 9% de dalguna otra raza y el 5.3% pertenecía a dos o más races. Del total de la población el 98.19% yeren hispanos o llatinos de cualquier raza.

San Xuan constitúi la ciudá más poblada y con mayor densidá poblacional del Área Metropolitana y de too Puertu Ricu. La población, sicasí, esperimentó un decrecimiento nes últimes décades productu de la migración escontra los conceyos axacentes. La siguiente tabla comparativa amuesa la evolución poblacional del conceyu d'alcuerdu a datos ufiertaos pola Oficina del Censu d'EE.XX.:

Añu	Población del Conceyu de San Xuan	Área de tierra km²	Densidá poblacional hab/km²
1899*	32.048	16,21	1.977,05
1910*	48.716	16,21	3.005,31
1920*	69.733	16,21	4.301,85
1930*	114.715	16,21	7.076,80
1940*	169.247	16,21	10.440,90
1950*	224.767	16,21	13.865,95
1960	451.658	123,85	3.646,81
1970	463.242	123,85	3.740,35
1980	434.849	123,85	3.511,09
1990	437.745	123,85	3.534,48
2000	434,374	123.85	3,507.26
2010	395,326		1.983,45

Dende 1899 hasta 1950 el conceyu de San Xuan escluyía lo qu'hasta entós conformaba'l Conceyu de Río Piedras. Por tal razón, mientres esti periodu los datos de población, área terrestre y densidá poblacional tan solo faen referencia a los barrios de San Xuan Antiguu y Santurce.

L'antiguu Conceyu de Río Piedras, incorporáu a San Xuan en 1951, constituyía la tercer ciudá más poblada de Puertu Ricu al momentu de l'anexón. El so estratéxicu allugamientu al sur de la capital, sirviólu como puntu d'alcuentru de toles víes de tresporte principal na Islla y como antoxana xeográfica a San Xuan. Ésti foi tan solo unu de los factores qu'impulsaron el so dramáticu desenvolvimientu urbanísticu mientres el sieglu XX, reflexáu nel más amplia medría poblacional reparáu en rexón dalguna en tou Puertu Ricu mientres esti periodu. La población d'esta antigua municipalidá previa a l'anexón y d'alcuerdu al postreru s'evidencia na siguiente tabla comparativa.

Añu	Población del Conceyu Río Piedras	Área de tierra km²	Densidá poblacional hab/km²
1899	13.760	107,64	127,83
1910	18.880	107,64	175,40
1920	24.745	107,64	229,89
1930	40.853	107,64	379,53
1940	68.290	107,64	634,43
1950	143.989	107,64	1.337,69
2000	332.344	107,64	3.087,55

Economía

Edificios de la Milla d'Oru de San Xuan.

San Xuan tuvo una importante crecedera económica dempués de la Segunda Guerra Mundial, periodu nel que la ciudá esperimentó una revolución industrial. La economía básase principalmente n'empreses dedicaes a la fabricación de dellos productos, ente ellos: les sustancies químiques (cloru y productos de llimpieza del llar), melecines, ron y otres bébores alcohóliques, fertilizantes, ferramientes llétriques, aparatos electrónicos, plásticos, testiles y productos alimenticios. El turismu ye tamién una industria clave que se beneficia de la proximidá de San Xuan al aeropuertu principal de Puertu Ricu, l'Aeropuertu Internacional Luis Muñoz Marín. El principal centru turísticu de la ciudá atopar nel distritu d'El Condao onde hai numberosos hoteles de luxu.^[13]

La ciudá cercada ye llar de cafés, galeríes d'arte, museos, llares maraviosamente restauraos y tiendes úniques.

La parte nueva de la ciudá ye sede de bancos prestixosos como'l Banco Popular de Puertu Ricu, Oriental Bank, BBVA, Banco Santander, Scotiabank y otros.

Amás Plaza Les Américas, el centru comercial más grande del Caribe, tópase equí.

Arte y cultura

Estos son dalgunos de los eventos culturales que podemos atópase en San Xuan:

• Festival Folclóricu Internacional - xineru
• Festival de Teatru Musical - xineru
• Festival de la Cai San Sebastián - xineru
• Festival Casals - febreru
• Festival de Teatru Puertorriqueñu - marzo
• Fiesta Música Portorricana - mayu
• Concursu Nacional de Trovador - mayo
• Fiestes Patronales de San Xuan Bautista - xunu
• Festival de Branu - xunu
• Fiestes de la Badea - xunetu
• Festival de Cerámica - setiembre
• Festival Cultural del Neñu - setiembre
• Concursu Nacional del Cuatro - avientu

Educación

Universidaes

Torre de la Universidá de Puertu Ricu.

San Xuan acueye a munches instituciones d'educación cimera de Puertu Ricu, como les cortiles de Río Piedras y de Ciencies Médiques de la Universidá de Puertu Ricu. Otres instituciones instalaes en San Xuan son la Universidá del Sagráu Corazón, la Universidá Politéunica de Puertu Ricu, la Universidá Metropolitana, el campus metropolitanu de la Universidá Interamericana de Puertu Ricu, la Carlos Albizu University, el Seminariu Evanxélicu de Puertu Ricu y el Centru d'Estudios Avanzaos de Puertu Ricu y el Caribe. Hai numberosos centros más pequeños na ciudá, como'l ICPR Junior College, l'Institutu de Banca y Comerciu y el International Junior College de Santurce.^[14] Tamién esisten delles escueles téuniques, incluyendo'l Technological College of San Xuan, el Llicéu d'Artes y Ciencies, el Ramírez College of Business and Technology, y el Puertu Ricu Technical Junior College. Nel ámbitu de les enseñances artístiques cabo mentar el Conservatoriu de Música de Puertu Ricu y la Escuela d'Artes Plástiques de Puertu Ricu.^[14]

Turismu

Fortaleza y sitio históricu nacional de San Xuan de Puertu Ricu

Patrimoniu de la Humanidá — UNESCO
Les muralles defensives del Viejo San Xuan, xunto con otres fortificaciones, fueron declaraes Patrimoniu de la Humanidá
Llugar	Estaos Xuníos d'América  Puertu Ricu
Criterios	Cultural: vi
Referencia	266
Inscripción	1983 (VII Sesión)
Área	Europa y América del Norte
Coordenaes	Non

Les meyores teunolóxiques posteriores a la Segunda Guerra Mundial nel desenvolvimientu d'aviones, xunto col clima de la islla y la so redolada natural, llevaron a San Xuan a ser nel centru turísticu de la islla promocionando indireutamente que'l restu del Caribe sía conocíu en tol mundu mientres los últimos sesenta años.^[15] Na actualidá San Xuan cunta con numberosos hoteles, museos, edificios históricos, restoranes, sableres y centros comerciales habiendo numberosos llugares d'interés turísticu tanto dientro como fuera del Viejo San Xuan.

Plaza d'Armes de San Xuan.

Los llugares d'interés turísticu nel Viejo San Xuan:

• Parque de los Palombos
• Capiya del Cristu
• Castiellu San Felipe del Morro
• Fuerte San Cristóbal
• La Fortaleza (Palaciu de Santa Catalina)
• Casa Alcaldía
• Plaza d'Armes de San Xuan
• El Capitoliu
• Catedral de San Xuan Bautista
• Arzobispáu Primáu de San

Juan * Museo Pablo Casals

• Muséu d'Arte d'Historia de San

Juan * Casa Blanca (casa del primer gobernador español de Puertu Ricu, Juan Ponce de León, cuando la islla yera posesión española)

• Tótem Telúricu
• Cuartel de Ballajá
• Colexu de Párvulos (primer escuela católica pa educación primaria en Puertu Ricu; inda opera)
• Campusantu Santa María Madalena de Pazzis
• Plaza de la Uves, Paséu de los Namoraos, cerca del Capitoliu de San Xuan

Fora del Viejo San Xuan:

• El Cañuelo
• Club Gallistico
• Llaguna del Condado
• Xardín Botánicu de San Xuan
• Coliseo José Miguel Agrelot
• Hato Rey
• El Condao
• Islla Verde
• Río Piedras

Tresporte

Con 4300 vehículos per milla pavimentada, San Xuan ye con muncho la ciudá con mayor densidá de vehículos del mundu.^[16] La ciudá ye sirvida por cinco autopistes y numberoses aveníes arteriales y bulevares, pero sigue sufriendo importantes problemes por conxestión de tráficu.^[17]

Autobús

L'Autoridá Metropolitana d'Autobuses (AMA) ufierta tresporte diariu a los residentes de San Xuan, Guaynabo, Bayamón, Toa Baja, Trujillo Alto, Cataño y Carolina al traviés de 30 rutes fixes. La so flota componer de 277 autobuses regulares y 35 afechos pa persones con discapacidá. Envalórase qu'estos autobuses son emplegaos por unos 112 000 pasaxeros de llunes a vienres.^[18] Tamién hai un serviciu de ferry diariu, conocíu como la llancha de Cataño, qu'opera ente'l Viejo San Xuan y la ciudá de Cataño.^[19]

Metro

Ver tamién: Tren Urbanu de San Xuan

Un tren urbanu na estación de Bayamón.

Nun intentu por menguar la dependencia de vehículos y la conxestión vial, la ciudá construyó un sistema de metro llamáu «Tren Urbanu». La llinia de metro tien 17,2 km y conéctase con 16 estaciones.^[20] El proyeutu inaugurar a finales de 2004, costó 2,25 mil millones de dólares, más de mil millones nel presupuestu de cuatro años más tarde. El Tren Urbanu recibió menos pasaxeros que los previstos orixinalmente y nun s'amenorgó de manera significativa'l tráficu d'automóviles de la ciudá, a pesar d'una medría de pasaxeros del 7,5% en 2006 al respective de 2005. Hai un proyeutu pa la construcción d'un sistema de tren llixeru interurbanu» que conecte les ciudaes de San Xuan y Caguas.^[21]

L'aumentu de la inversión en tresporte públicu nun camudó'l fechu de que San Xuan ye una ciudá dependiente del automóvil y la so rápida crecedera provocó una gran espansión urbana. A mediaos de 2010, el Gobiernu aprobó los planes pa un nuevu diseñu de la ciudá de Puertu Ricu, con un nuevu sistema de tresporte coleutivu, nueves carreteres ya interseiciones, y más puntos d'accesu a la sablera. Nun va ser dexáu l'accesu n'automóvil a Viejo San Xuan, la parte más antigua de la ciudá. Los planes de reurbanización tamién esperen que la ciudá sía más curiosa p'atraer a nuevos residentes,^[22] una y bones San Xuan foi sufriendo un amenorgamientu de la so población nos postreros 60 años.^[23]

Marítimu

Vista de la terminal de carga del puertu de San Xuan.

San Xuan ye segundu puertu nel mundu con más actividá de cruceros, solo per darrera de Miami.

El puertu de San Xuan ye'l cuartu puertu más activu de los asitiaos nel occidente del hemisferiu, clasificáu ente los 17 mayores del mundu en términos de movimientu de contenedores. Tamién ye'l puertu que fai de base pa un mayor númberu de cruceros del mundu con más d'una docena de buques. Ye'l segundu puertu con más actividá de cruceros, solo por detrás de Miami.^{[ensin referencies]}

Aereu

L'área metropolitana ye sirvida por dos aeropuertos. L'aeropuertu internacional Luis Muñoz Marín, principal aeropuertu comercial de San Xuan, allugáu a 12,7 km del cascu antiguu de la ciudá nel vecín conceyu de Carolina. L'aeropuertu tien capacidá pa más de 30 compañíes aérees nacionales ya internacionales y ye l'aeropuertu con más tráficu del Caribe. Ye llamáu de cutiu «La puerta d'entrada al Caribe», yá que sirve como conexón principal a la islla y el restu del Caribe pa los Estaos Xuníos y viceversa. Diariamente remana más de 500 operaciones (despegues y aterrizaxes), con vuelos internacionales escontra Europa, América del Norte, Suramérica, Centroamérica y tola rexón del Caribe.

El segundu de los aeropuertos ye l'Aeropuertu Fernando Luis Ribas Dominicci, que s'atopa asitiáu frente al regueru de San Antonio o Caño San Antonio del Viejo San Xuan, nel distritu d'Islla Grande.^[24] Ye utilizáu principalmente por aeronaves d'aviación xeneral, vuelos chárter, y dellos vuelos comerciales nacionales. Yera l'aeropuertu principal antes de l'apertura del nuevu. Na actualidá tamién s'usa llargamente pola Escuela de Vuelo Islla Grande y el Centru de vuelu del Caribe, la única escuela d'aviación na islla.

Deporte

Vista del Coliseo José Miguel Agrelot, el mayor pabellón cubiertu de la islla.

En San Xuan al igual que nel restu de Puertu Ricu los deportes mayoritarios son el baloncestu y el béisbol, siendo'l fútbol o soccer un deporte con muncho menos siguimientu per parte de los puertorriqueños. Los equipos con base na ciudá tuvieron un ésitu notable nes diverses competiciones. Destaquen en baloncestu los Cangrejeros de Santurce que ganaron el campeonatu de Baloncestu Cimero Nacional nes temporaes 1998, 1999, 2000, 2001 y 2003. En béisbol destaca tamién la seición de los Cangrejeros xunto col equipu de los Senadores de San Xuan que xuntos ganaron el campeonatu de la Lliga de Béisbol Profesional Roberto Clemente un total de diecisiete veces. Los Cangrejeros ocupen el tercer llugar ente los equipos con más campeonatos de la Serie del Caribe, teniendo nes sos vitrines les ediciones del tornéu de 1951, 1953, 1955, 1993 y 2000.

Per otru llau la ciudá foi sede de numberosos eventos dientro de la comunidá deportiva, como los X Xuegos Centroamericanos y del Caribe, el Campeonatu Mundial de Baloncestu de 1974, los Xuegos Panamericanos de 1979 o dos rondes del Clásicu Mundial de Béisbol 2006.^{[25][26][27][28]} Tamién acoyó la Serie del Caribe en nueve causes. y el Campeonatu FIBA Américas en cinco.^[29]

Los Montreal Expos de les Grandes Lligues de Béisbol xugaron 22 partíos como locales nel Estadiu Hiram Bithorn ente 2003 y 2004, embaraxando la posibilidá d'establecer una franquicia na ciudá, anque darréu treslladaríense a Washington D. C. pa convertise nos actuales Washington Nationals.^[30]

El San Xuan Natatorium apocayá construyíu con un costu 28 millones de dólares ta empezando a espertar l'interés pola natación na islla; amás sirve como centru d'entrenamientu ivernizu de los meyores centos educativos y universidaes de los Estaos Xuníos continentales, incluyendo l'Academia Militar de los Estaos Xuníos en West Point y l'Academia Naval de los Estaos Xuníos en Annapolis.

En xunetu de 2007, l'Academia de Golf de San Xuan y el so campu de práutiques de golf construyeron na zona de Puertu Nuevu'l primera y únicu campu de golf de 9 fuexos de la ciudá.

Equipos profesionales

Club	Deporte	Lliga	Estadiu
Cangrejeros de Santurce	Béisbol	Puertu Ricu Baseball League	Estadiu Hiram Bithorn
Cangrejeros de Santurce	Baloncestu	Baloncestu Cimero Nacional	Coliseo Roberto Clemente.[31]
Atléticos de San Xuan	Fútbol	Puertu Ricu Soccer League	Estadiu Hiram Bithorn.[32]
Academia Quintana	Fútbol	Puertu Ricu Soccer League	Estadiu Hiram Bithorn.[33]
San Xuan United	Fútbol	Puertu Ricu Soccer League Second Division	Estadiu Sixto Escobar.[34]

Predecesor: Ciudá de Méxicu

Ciudá Panamericana 1979

Socesor: Caraques

Hermanancies

• Ciudá de Guatemala, Guatemala
• Ciudad Obregón, Sonora, Méxicu
• Dubái, Emiratos Árabes Xuníos
• Honolulu, Ḥawai
• L'Habana, Cuba
• Madrid, España^[35]
• Quitu, Ecuador
• San Felipe de Puerto Plata, República Dominicana
• Santu Domingu, República Dominicana
• Santiago de los Caballeros, República Dominicana

Les Bermudes	Les Bermudes	Estaos Xuníos d'América
Puertu Ricu		Puertu Ricu
Puertu Ricu	Puertu Ricu	Puertu Ricu

Ver tamién

• Área metropolitana de San Xuan-Caguas-Guaynabo
• Llista d'alcaldes de San Xuan (Puertu Ricu)

Notes y referencies

1. URL de la referencia: https://it-ch.topographic-map.com/map-stbqb3/San-Juan/?zoom=19&center=18.46571%2C-66.11677&popup=18.46604%2C-66.11682.
2. Afirmao en: Geographic Names Information System. Llingua de la obra o nome: inglés.
3. (2010) Cartafueyos Normativos. Nomes de los países del mundu y de les sos capitales y xentilicios. Uviéu: Academia de la Llingua Asturiana. ISBN 978-84-8168-500-8.
4. «CIA World Factbook: Puertu Ricu. Administrative divisions». Archiváu dende l'orixinal, el 2019-01-08.
5. Centro de Pensamientu n'Estratexes Competitives CEPEC ya Intelixencia de Negocios IdN (mayu de 2012). «Ranking de ciudaes llatinoamericanes pa l'atraición d'inversiones». Consultáu'l 22 de xineru de 2013.
6. «Ranking 2011: Especial ciudaes 2011». AméricaEconomía. http://rankings.americaeconomia.com/2011/ciudaes/ranking.php. Consultáu'l 21 de mayu de 2012.
7. The World According to GaWC 2010. Consultáu'l 15 d'abril de 2012.
8. de Jong, Lammert; Kruijt, Dirk (2005). Extended Statehood in the Caribbean: paradoxes of quasi colonialism, local autonomy, and extended statehood in the USA, French, Dutch, and British Caribbean (n'inglés). Ámsterdam: Rozenberg, páx. 40. ISBN 90-5170-686-3. Consultáu'l 18 de marzu de 2013.
9. U.S. Census Bureau. «San Xuan y los sos barrios» (inglés). Archiváu dende l'orixinal, el 26 de payares de 2015.
10. «Los Castiellos del Viejo San Xuan». Serviciu de Parques Nacionales. Consultáu'l 6 de mayu de 2007.
11. «La Fortaleza and San Xuan National Historic Site in Puertu Ricu». UNESCO.
12. «Weather Channel: Historical Weather for San Xuan, Puertu Ricu» (inglés). Consultáu'l 24 de febreru de 2012.
13. Microsoft Corporation, ed., Encarta
14. «Puertu Ricu Colleges and Universities». Infoplease. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de payares de 2011. Consultáu'l 25 de xunu de 2007.
15. Roger A. LaBrucherie, «Imagen Press» (en castellanu), Imagen Press, ISBN 0-939302-26-8
16. «Highest auto density in the world». Archiváu dende l'orixinal, el 26 de payares de 2015. Consultáu'l 4 de mayu de 2013.
17. «About Puertu Ricu...San Xuan». Dollarman.com. Consultáu'l 11 de mayu de 2007.
18. «AMA:Descripción». Departamentu de Tresporte. Archiváu dende l'orixinal, el 2 de mayu de 2007. Consultáu'l 25 de mayu de 2006.
19. «Government's page on Llancha de Cataño's economical impact». Gobiernu de Puertu Ricu. Archiváu dende l'orixinal, el 26 de payares de 2015. Consultáu'l 8 de mayu de 2007.
20. «Alternativa de Tresporte Integráu». Departamentu de Transportación Pública. Archiváu dende l'orixinal, el 26 de payares de 2015. Consultáu'l 8 de mayu de 2007.
21. «De Caguas a San Xuan en 15 minutos». Puerto Rico Herald. Consultáu'l 8 de mayu de 2007.
22. ciudá-habitable-entrevista-don.html/ www.culturacomun.com LA CIUDAD HABITABLE: Entrevista a Don Hermenegildo Ortiz - Consultáu'l 2016-010-12
23. «Walkable City San Xuan». Issuu. Consultáu'l 10 d'agostu de 2010.
24. «Sitio oficial de l'Autoridá de puertos de Puertu Ricu». Autoridá de Puertos de Puertu Ricu. Archiváu dende l'orixinal, el 26 de payares de 2015. Consultáu'l 8 de mayu de 2007.
25. «Historia de los Xuegos Centro Americanos y del Caribe». Unión Pan Americano de Yudu. Archiváu dende l'orixinal, el 2020-11-30. Consultáu'l 6 de mayu de 2007.
26. «VIII Xuegos Pan Americanu». LA84 Foundation. Archiváu dende l'orixinal, el 26 de payares de 2015. Consultáu'l 6 de mayu de 2007.
27. «Official site of the World Baseball Classic». World Baseball Classic. Archiváu dende l'orixinal, el 8 d'abril de 2007. Consultáu'l 6 de mayu de 2007.
28. «Campeones añu per añu editorial=Fiba». Consultáu'l 6 de mayu de 2007.
29. «Históricu d'estadístiques de les Series del Caribe de 2005». Llatín Baseball. Archiváu dende l'orixinal, el 13 de febreru de 2007. Consultáu'l 6 de mayu de 2007.
30. Josh Dubow. «Expos odyssey takes them back to Puertu Ricu» (inglés). SingOnSanDiego.com. Consultáu'l 6 de mayu de 2007.
31. «Coliséu de Puertu Ricu Official website». SMG. Consultáu'l 8 de mayu de 2007.
32. «Afiliaos: Atléticu San Xuan Fútbol Club» (castellanu). Federación Portorricana de Fútbol. Archiváu dende l'orixinal, el 26 de payares de 2015. Consultáu'l 10 de febreru de 2010.
33. «Afiliaos: Professional Team Academia Quintana FC» (castellanu). Federación Portorricana de Fútbol. Archiváu dende l'orixinal, el 26 de payares de 2015. Consultáu'l 9 de febreru de 2010.
34. «Afiliaos: San Xuan United Soccer Club, Corp.» (castellanu). Federación Portorricana de Fútbol. Archiváu dende l'orixinal, el 26 de payares de 2015. Consultáu'l 9 de febreru de 2010.
35. Declaración de hermanamiento múltiple y solidariu de toles capitales d'Iberoamérica: 12 d'ochobre de 1982

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre San Xuan.
• Ciudá de San Xuan, Páxina web oficial
• Gobiernu de Puertu Ricu (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
• Universidá de Puertu Ricu, Cortil de Río Piedras

• Datos: Q41211
• Multimedia: San Juan, Puerto Rico