Los Navalucillos
conceyu de la provincia de Cuenca (España) From Wikipedia, the free encyclopedia
Los Navalucillos ye un conceyu español de la provincia de Toledo, na comunidá autónoma de Castiella-La Mancha. Ye la capital de la contorna de La Jara y el so estensu términu municipal entiende les alquerías de Los Alares, Robledo del Buey y Valdeazores.
 Los Navalucillos | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| |||||
| Alministración | |||||
| País |  España | ||||
| Autonomía |  Castiella-La Mancha | ||||
| Provincia |  provincia de Toledo | ||||
| Tipu d'entidá | conceyu d'España | ||||
Alcalde de Los Navalucillos (es)  | José Ángel Pérez Yepes | ||||
| Nome oficial | Navalucillos, Los (es)[1] | ||||
| Códigu postal |
45130 | ||||
| Xeografía | |||||
| Coordenaes | 39°40′17″N 4°38′33″W | ||||
  Los Navalucillos Los Navalucillos (España)  | |||||
| Superficie | 356 km² | ||||
| Altitú | 740 m | ||||
| Llenda con | |||||
| Demografía | |||||
| Población |
1956 hab. (2023) - 1080 homes (2019) - 1026 muyeres (2019) | ||||
| Porcentaxe | 0% de provincia de Toledo | ||||
| Densidá | 5,49 hab/km² | ||||
| Más información | |||||
| Estaya horaria | UTC+01:00 | ||||
| losnavalucillos.info | |||||
 | |||||
El términu "Navalucillos" ta formáu pola unión de Nava (Vease al respeutu del términu Nava lo espuesto en Navahermosa) y lucillos (Vease al respeutu del términu lucillos lo espuesto en Lucillos), viniendo significar 'llanu de los sepulcros'.[2] Podría debese a dos grupos de sepulcros, unu d'ellos de la dómina visigoda, en cayuela, asitiaos a 500 m del regueru de Les Vallines; y los otros, escavaos en granitu, na zona d'El Charco de la Mora y El Charco de Melchor. El plural del nome deber a la unión en 1833 de los caseríos Navalucillos de Toledo y Navalucillos de Talavera.[3]
El conceyu asítiase «nuna fondalada o falda d'unos cuetos que-y arredolen principalmente pol N. y Y.»[4] Les tierres del norte del términu, circundantes a la llocalidá en sí, son terrenales de cultivu onde predomina'l olivar, en direición sur empiecen a apaecer cuetos de medianu altor qu'acaben convertíos en grandes montes al sur del términu, rematando nos 1.448 metros del Picu Rocigalgo, nes faldes d'ésti'l ríu Pusa tien la cascada del Remexu.
Pertenez a la contorna de La Jara y llinda colos términos municipales de Horcajo de los Montes y Helechosa de los Montes al sur, nes provincies de Ciudá Real y Badayoz respeutivamente, Retamoso de la Jara, Santa Ana de Pusa al norte, Los Navalmorales al nordeste, Hontanar al este y Robledo del Mazo, Espinoso del Rey y Torrecilla de la Jara al oeste, na de Toledo.
Atopar nel valle del Pusa, ríu alimentáu polos numberosos regueros qu'escurren pol so términu como'l del Remexu, afluente del Matón, Navalpoyo, Colmenar, Vando Lázaro, Azorejo, del Valle, Chaparroso, Charco del moru, Gargantiya, Posadilla, Posaderu, Estenillas o Valdefuentes. Al sur de la población atopa'l banzáu del ríu Pusa. Los sos puntos más altos atopar nel Corocho de Rocigalgo con 1.448 msnm (que ye de la mesma el más altu de la Provincia de Toledo), Cuetu de Talega con 1.321 msnm, Risco del Barreru con 1.116 msnm, Colmenillas con 1.011 msnm, y el Risco tambor con más de 800 msnm.
Dende principios de la década de 2000, gran parte del términu municipal ta incluyíu nel Parque nacional de Cabañeros.
De la dómina musulmana atopáronse dellos sepulcros rupestres que remembren ritos mozárabes. Paez ser que la fundación del pueblu tuvo llugar na primer metá del sieglu XIV, anque apaez per primer vegada, como Naualuciellos, nun documentu del 5 de febreru de 1209. En dichu documentu Alfonsu VIII dona a Alfonso Téllez la villa de Montalbán colos sos términos correspondientes:
«Ex parte Talauarie per ualle sicco, comodo vadit uia ad illos Mosaraues, et comodo pergit ad illa calsata, et sicut uadit ad Vallmoral, et deinde Naualuciellos, et postea usque ad illum portum, et deinde usque ad Mauros quantum potueritis».Alfonsu VIII, 5 de febreru de 1209.[5]
N'otru documentu de 26 de mayu de 1357, onde Pedru I otorgaba'l señoríu de Valdepusa Diego Gómez, notariu mayor, apaez como Nava luezillos:
«... denos la justiçia nel señoríu de Valdepusa, términu de Talauera que comiença dende'l Alcachal hasta nel ríu de Tajo, asy como llenda con Mal pyca y con Montaluán y con Nava luezillos...».Pedru I de Castiella, 26 de mayu de 1357.[6]
Nel añu 1492 cola espulsión de los xudíos, munchos d'ellos asiéntanse nestes tierres dexando como mandáu dellos costumes que se caltienen hasta'l día de güei.
Ente'l sieglu XV y el sieglu XVII Los Navalucillos lideró económicamente la contorna, recibiendo migración fundamentalmente de la vecina Estremadura.
El momentu de mayor rellumanza de la llocalidá foi'l sieglu XVIII que la so unión eclesiástica, llograda pol Cardenal Lorenzana, foi secundada por una unión alministrativa de los dos Navalucillos, Navalucillos de Talavera de la Reina y Navalucillos de Toledo.
A mediaos del sieglu XIX tenía 500 cases y el presupuestu municipal xubía a 25.590 reales.[4] Daquella esistía una fundición de fierro establecida por José Safont na zona del Mazo xunto al ríu Pusa. La fábrica abastecer de les estracciones de «los arrumbales, los acebales, riscos de Juan Antón, de la Ermita y de los Llagares»,[4] nel mesmu términu de Los Navalucillos, y de les mines d'Herrera en Los Navalmorales.
La llocalidá vive'l so mayor aumentu demográficu nos años 1950 cuntando con una población averada de 7.000 habitantes.
Na actualidá, Los Navalucillos intenta retomar aquellos momentos de rellumanza, promoviendo actividaes empobinaes al Turismu Rural, o l'ampliación del Parque nacional de Cabañeros a finales de la década de los 2000.
La bandera de Los Navalucillos consta de dos franxes horizontales blanques sobre un campu verde.
L'escudu ye d'un solu cuartel con dos sarcófagos de plata puestos en palu, en campu de sinople, y cuerpu timbrado con una corona real d'España. Esti escudu apaez na fachada de les cases consistoriales y foi aprobáu por plenu municipal el 1 d'abril de 1972.[7] La so simboloxía fai referencia a la so toponimia. Per un sitiu los sepulcros representen a los lucillos, ente que'l color del campu alude a la nava.
Alcaldíes
| Llexislatura | Nome | Partíu |
|---|---|---|
| 1979-1983 | Juan Ramos García | UCD |
| 1983-1987 | Vicente López Moreno | PSOE |
| 1987-1991 | Vicente López Moreno | PSOE |
| 1991-1995 | Adolfo de Paz Gómez | PP |
| 1995-1999 | Adolfo de Paz Gómez | PP |
| 1999-2003 | Adolfo de Paz Gómez | PP |
| 2003-2007 | Enrique Carmelo Molina Merchán (27-11-03) Mª Soledad Ortiz Llargu |
PSOE PSOE |
| 2007-2011 | José Ángel Pérez Yepes | PP |
| 2011-2015 | José Ángel Pérez Yepes | PP |
| 2015-2019 | José Ángel Pérez Yepes | PP |
| 2019-2023 | n/d | n/d |
| 2023- | n/d | n/d |
Eleiciones municipales
| Partíu | 1979[8] | 1987[8] | 1991[8] | 1995[8] | 1999[8] | 2003[8] | 2007[8] | 2011[9] | 2015[10] |
| AP / PP | 4 | 6 | 6 | 6 | 4 | 6 | 7 | 7 | |
| PSOE | 5 | 4 | 5 | 5 | 7 | 5 | 4 | 4 | |
| UCD / CDS | 11 | 2 | |||||||
| CI | 1 | ||||||||
| Total | 11 | 11 | 11 | 11 | 11 | 11 | 11 | 11 | 11 |
La siguiente gráfica amuesa la evolución de la población de Los Navalucillos dende 1900.
| Gráfica d'evolución demográfica de Los Navalucillos ente 1900 y |
 |
| Fonte Institutu Nacional d'Estadística d'España - Ellaboración gráfica por Wikipedia |
El notable aumentu de la población na primer metá del sieglu XX tresformar nun rápidu descensu a partir de los años 60. Na siguiente tabla, onde s'amuesa la evolución del númberu d'habitantes ente 1996 y 2006 según datos del INE, apréciense llixeres variaciones en redol a los 2.700 habitantes.
| 1996 | 2000 | 2002 | 2004 | 2006 | 2008 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2,827 | 2,732 | 2,717 | 2,718 | 2,670 | 2,665 | 2,641 | 2,599 | 2,574 | 2,476 | 2426 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (Fonte: INE [Consultar]) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
NOTA: La cifra de 1996 ta referida a 1 de mayu y el restu a 1 de xineru.
Na actualidá'l sector predominante ye'l de servicios con un 35,7 % del total d'empreses, siguíu polos de l'agricultura con un 31,6 %, mayoritariamente rellacionaes col aceite d'oliva, la construcción con un 20,4 % y n'últimu llugar la industria con un 12,2 %, mármoles y muebles fundamentalmente.[11]
Dientro del sector servicios hai que destacar la promoción del turismu rural, aprovechando'l so enclave natural a les puertes del Parque nacional de Cabañeros.
- Ermita de La nuesa Señora de les Saleras: edificada en lladriyu y mampostería vistes mientres el sieglu XVII (1632) y denomada entós daquella como Ntra. Sra. de Gracia. Construyida sobre planta de cruz llatina y bóveda de mediu cañón nos brazos y altar principal. Foi restaurada na so totalidá anque se caltién la so estructura primitiva.
- Ilesia parroquial de San Sebastián: d'estilu mudéxar senciellu, el templu Parroquial data la so esistencia del sieglu XV, llevándose a cabu delles reformes posteriores (la más importante cola baltadera de la primitiva torre mudéxar por cuenta de los importantes daños que sufrió nel terremotu de 1755, qu'afectó de llenu a la Península Ibérica, y la so posterior reconstrucción). Preciede la so entrada principal la Plaza del Álamu y curiosamente nenguna de los dos puertes d'accesu al templu asítiense frente al altar mayor. Cuenta con una superficie total de 422 m² y tien forma de cruz llatina, compuesta de dos brazos unu llonxitudinal más allargáu y otru más curtiu tresversal.
- Plaza de Toros: Construyida en 1919, ye una construcción importante del pueblu, asitiada na entrada sur, na cual anguaño siguir utilizando para corríes de toros corríes de toros y vaquillas, mayormente nes fiestes de la llocalidá.
- 20 de xineru: San Sebastián. Lluminaries (fogueres) peles cais del pueblu, bailles y xornaes gastronómiques de la matanza. Primeramente celébrase tamién el día 17 de xineru (san Antón), fiesta que recibe'l nome de lluminaries chiques.
- Segundu domingu de mayu: Ntra. Sra d'Herrera y Fiestes del Ausente. Desfile de xigantes, cabezudos, xarrés y troféu ciclista pola contorna.
- Principios d'agostu: Feria de Turismu Rural "Rocigalgo". Celébrense tamién les xornaes de la tapa y les xornaes gastronómiques. Mientres esta feria realicen rutes polos Montes de Toledo y el Parque nacional de Cabañeros.
- 8 de setiembre: Virxe de les Saleras, patrona de los Navalucillos. Les fiestes celebrar del 5 al 10 de setiembre, siendo'l día grande la viéspora de la festividá, con desfiles, la procesión relixosa, xigantes y cabezudos, verbenes y una variada axenda d'actividaes, incluyida la guerra de l'agua y la compañía de les charangues y peñes del pueblu.
En Los Navalucillos dase la carne de caza y de la matanza del gochu con ellaboración de morcielles, chorizos y llombu adobáu. En carne de caza dase sobremanera'l guisu de venado en mueyu que se tastia na xornada de la tapa y na dómina de montería (na seronda); tamién hai perdiz y xabalín.
Nes hortolices destaca'l tomate, l'ayu y la calabaza que s'usen pa faer purés y gazpachos; y les aceitunes, frutu más importante de la provincia y que tamién atopamos en Los Navalucillos, d'onde s'estrayi'l aceite d'oliva nes cooperatives del conceyu. En repostería destaquen les puches con miel, y un pan carauterístico de gruesa corteza y abondosa miga, y los dulces realizaos con bon aceite y bona miel.
Los platos más típicos de la llocalidá son:
- Hojuelas en miel
- Puches
- perdiz estofada
- rustíos de corderu o gochucu
- venado con cogordes
- pataques en pucheru
- pistu manchegu
- migues con choricillo
- coneyu al ajillo
- gazpachu
- Cocíu en pucheru
- cocíu soterrao
- bondejo
- sorda de morciella y chorizu.
Cuntar con un serviciu d'autobuses, que comunica'l pueblu coles más importantes ciudaes de la zona, como Madrid, Toledo, Talavera de la Reina, etc.
- La Jara
- Parque nacional de Cabañeros
- Cascada del Remexu
- Los Alares
- Robledo del Buey
- Valdeazores
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
