From Wikipedia, the free encyclopedia
Les llingües iroqueses[2] son un grupu de delles llingües indíxenes falada n'América del Norte, que forma una familia llingüística. Delles de les llingües iroqueses atopar ente les primeres llingües autóctones d'Estaos Xuníos en ser puestes por escritu polos europeos. Delles de les llingües iroqueses son parcialmente intelixibles ente sigo polo que n'ocasiones se fala del idioma iroqués.
Llingües iroqueses | ||
---|---|---|
Distribución xeográfica | Sureste d'Estaos Xuníos y Rexón de los Grandes Llagos | |
Países |
Estaos Xuníos d'América Canadá | |
Falantes |
~20.746 (c. 1995) ~20.770 (2009)[1] | |
Filiación xenética | Macro-siux (?) | |
Subdivisiones |
Tuscarora-nottoway Iroqués proto-llagu Cherokicheroqui, Seneca–Cayuga (en) , Onondaga (es) , Susquehannock (es) , Idioma mohawk, Oneida (es) , Wyandot (es) y Tuscarora (es) | |
ISO 639-2 | iro | |
Códigu Glottolog | iroq1247 | |
Ver tamién Idioma - Families - Clasificación de llingües | ||
[editar datos en Wikidata] |
Les variantes d'idioma iroqués puramente dicha, yeren la llingua propia de les tribus de la Confederación Iroquesa (Mohawk, Oneida, Onondaga, Seneca, Cayuga y Tuscarora), pueblos que orixinariamente estender pol actual estáu de Nueva York, nel valle del ríu Mohawk y na rexón de los Grandes Llagos, y qu'anguaño s'atopen tremaos en reserves de Nueva York, Ontario, Quebec, Wisconsin y Oklahoma. Tamién pertenecen al mesmu grupu d'otres tribus menores, como les erie, conestoga o susquehannock y los furones o wyandot. El cheroqui tamién pertenez al mesmu tueru llingüísticu.
La familia iroquesa componer d'once lengua (ente paréntesis da'l númberu envaloráu de falantes cola fecha de la estimación).
I. Iroqués septentrional.
II. Iroqués meridional.
Nun se probó venceyos seguros con otres llingües de Norteamérica, anque se suxirieron posibles parentescos. Y. Sapir propunxo que les llingües iroqueses podríen tar lejanamente emparentaes coles llingües caddoanas. Darréu W. L. Sotripe apurrió cierta evidencia morfolóxica en favor del parentescu, proponiendo que tamién les llingües siux taríen emparentaes colos dos families anteriores.[15] Sicasí, la evidencia en favor d'esi parentescu nun paez conclusiva.
Dende un puntu de vista tipolóxicu les llingües iroqueses son llingües polisintétiques y tienen xéneru gramatical.
Esiste una cantidá razonable de trabayu col métodu comparativu dientro de la familia iroquesa. En concretu la fonoloxía les llingües que formen la subfamilia iroquesa setentrional (Northern Iriquoian) foi reconstruyida con gran detalle.[16] La reconstrucción estándar basar en Lounsbury [1971], Sotripe [1973], Foster [1977] y Mithun [1979]. L'inventariu de consonantes reconstruyíu pa proto-noriroqués (proto-NIN) ye'l siguiente:[17]
Alveolar | Palatal | Velar | Llabiu- velar |
Glotal | |
---|---|---|---|---|---|
oclusiva | *t | *k | *kʷ | *ʔ | |
africada | *ʦ | ||||
fricativa | *s | *h | |||
nasal | *n | ||||
aproximante | *r | *y | *w |
Una carauterística interesante ye qu'esti sistema escarez de billabiales /p/ o /m/ qu'apaecen en casi toles llingües del mundu. El fonema /*ʦ/ tien dos alófonos *[ʧ] ante /*y, *i/ y *[ʦ] nel restu de contestos fonéticos.
Tocantes a les vocales reconstrúyense cinco vocales non-nasales /*i, *y, *a, *o/ y dos vocales nasales /*ę, *ǫ/. Nes llingües iroqueses conocíes abonden les vocales nasales.
Les llingües iroqueses son llingües polisintétiques nes que ye frecuente atopar llargues pallabres o holofrases.
Los numberales en distintes llingües iroqueses son:
GLOSA | Septentrional | Meridional | PROTO- IROQUÉS | |||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Mohawk | Oneida | Onondaga | Cayuga | Seneca | Tuscarora | Cheroki | ||
'1' | ʌ́hska | úskah | skáta | skaːt | sgaːd | ę́ˑči | saàkwu | *ska- |
'2' | tékeni | téken/ tékni | tekní | tekhniː | dekniːh | néˑktiˑ | tʰáʔli | *tekni |
'3' | áhsʌ | áhsʌ̠/ áhsʌ | ʔáhsɛ̨ | áhsɛ̜ | sëh | áhsę | joʔi | *áhsę |
'4' | kayéːli | kayé | kayé.(i) | kéih | gueːih | hę́ʔtahk | nvhki | *kayeː- |
'5' | wísk | wisk | hwíks | kwis | wis | wihsk | hiski | *hwisk |
'6' | yàːyac | yáˑyahk | ʔahyáʔk | hyeːiʼ | yeːiʼ | úhyaʔk | suútáli | *hyaʔk |
'7' | jáˑtah | tsyaˑták | tsyaták | tsyáːtahk | dzaːdak | čáˑʔnahk | (kahlkwoóki)(b) | *ʦyáˑtahk *sutare(a) |
'8' | saʔtéːku | téklu | téˑkɛ̨ˑ | tekrǫʼ | degyöʼ | néˑkręʔ | chaneéla | *tekru |
'9' | kyóhtu | wáˑtlu | wáʔˑtɛ̨ˑ | kyohtǫʼ | ʤohdǫːh | níhręʔ | sohneéla | * |
'10' | oyéːli̠ | oiˑli | washɛ̨́h | washɛ̜ː | washęːh | wáhθhęʔ | skoóhi | * |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.