From Wikipedia, the free encyclopedia
Les llingües dárdicas son un grupu formáu por casi una trentena de llingües indoaries, que se falen nel norte de Paquistán, l'este d'Afganistán y na rexón india de Caxmir.[1][2][3]
Llingües dárdiques | ||
---|---|---|
Distribución xeográfica | Hindukush | |
Países |
Afganistán India Paquistán | |
Filiación xenética |
Indoeuropéu | |
Subdivisiones |
Chitral Kashmiri Kohistani Kunar Shina | |
Ver tamién Idioma - Families - Clasificación de llingües | ||
[editar datos en Wikidata] |
L'orientalista británicu Gottlieb William Leitner (1840-1899) acuñó mientres el sieglu XIX el nome Dardistán pa designar territorios onde se falen idiomes dárdicos.
El cachemiro ye l'idioma dárdico más destacáu, con una sólida tradición lliteraria y la reconocencia oficial como unu de los idiomes nacionales de la India.[1][2][3]
Nun ta claro que les llingües dárdicas constitúin un grupu filoxenéticamente válidu, pero dientro d'elles pueden reconocese seis subfamilies:[4]
N'otres clasificaciones, el grupu pashai arrexuntar col grupu kunar, el cachemiro y el grupu shina. El khetrani podría ser una llingua sobreviviente na rexón de Siraiki.
El grupu dárdico foi consideráu tradicionalmente como un subgrupu de les llingües indoaries que sufrió una importante influencia de les llingües nuristaníes y les llingües iranies orientales. El grupu nuristaní, qu'ocupa una pequeña rexón nel nordeste d'Afganistán, n'otru tiempu foi incluyíu dientro del grupu dárdico, pero anguaño considérase un grupu independiente, siendo de fechu una de los trés cañes de les llingües indoiranias na clasificación de Georg Morgenstierne.
Sobre les llingües específicamente dárdicas inda esiste ciertu discutiniu sobre la so posición dientro de les llingües indoiranias. De fechu cuestionóse que les llingües dárdicas en sí mesmes constituyan un subgrupu filoxenéticu válidu, anque les llingües dárdicas comparten delles carauterístiques comunes que les asitien a parte del restu del indoario, como la metátesis qu'apaez en karma → krama.
Sacante'l cachemiro, el restu de llingües dárdicas tienen pocos falantes y fueron insuficientemente estudiaes. En munchos casos, falar en rexones de mal accesu por cuenta de lo montascoso del terrén o a la esistencia de conflictos armaos qu'afecten a eses rexones. Toles llingües dárdicas (incluyendo tamién al cachemiro) fueron influyíos históricamente poles llingües vecines non-dárdicas. Anque ye ciertu que munches llingües dárdicas fueron influyíes poles llingües non dárdicas vecines, el dárdico paez dexar una influencia clara en llingües indoaries non dárdicas como'l panyabí[5] ya inclusive más allá d'esta llingua.[6][7] Afirmóse que dalgunes llingües pahari d'Uttarakhand amuesen influencia del grupu dárdico.[5][8] Anque nun foi establecíu de manera concluyente, dellos llingüistes conxeturen que'l dárdico en tiempos antiguos podría estendese nun área llingüística más amplia, que podría dir dende la desaguada del Indo (en Sindh) escontra en norte en forma d'arcu, y que s'estendería escontra l'este al traviés del actual de Himachal Pradesh hasta Kumaon.[9][10][11]
Kohistan ye una pallabra persa que significa 'tierra de montes', kohistani puede ser traducíu como '[xente] de los montes' o '[lenuga] de los montes' y usóse históricamente pa referise a distintes llingua sde rexones montascoses del norte de Paquistán, ente elles el maiya, el kalami y el torwali. Antes de la invasión nel sieglu XVI per parte de Yusufzai Pashtun, los torwales (una tribu non pashtún) ocupaben tantu l'altu como'l baxu Swat xunto colos Garhwis:
The Pathans call them, and all other Muhammadans of Indian descent in the Hindu Kush valleys, Kohistanis.[12]
Les llingües del grupu dárdico comparte delles carauterístiques definitories comunes, qu'inclúin la perda de los soníos aspiraos y el cambéu d'orde sintácticu, que nun se da de manera xeneralizada nel restu de cañes del grupu indoiranio.
Virtualmente toles llingües dárdicas esperimentaron una perda parcial o completa de consonantes aspiraes[4][13] El khowar usa la pallabra duum pa 'fumu' (hindi: dhuan) y el cachemiro usa la pallabra dod pa 'lleche' (sánscritu: dugdha, hindi: doodh).[4][13] Delles llingües dárdicas desenvolvieron tonu como mecanismu de compensación fonéticu, ente elles tán el Khowar o'l pashai.[13] El panyabí y el pahari occidental perdieron l'aspiración, pero desenvolvieron tonu a manera de compensación parcial (e.g. panyabí kar 'casa', frente al hindi ghar).[4] Polo que l'antigua esistencia d'aspiración en gran parte puede reconstruyise de la distribución moderna de tonu.
Tantu en dárdico antiguu como modernu, rexístrase un marcáu enclín escontra la metátesis en posiciones onde apaez una r preconsonántico o postconsonántica, que se mueve a la sílaba precedente.[5][14] Esto refléxase yá nos edictos de Asoka (alzaos ente'l 269 e.C. y el 232 e.C.) na rexón de Gandhara, onde los dialeutos dárdicos siguen falándose na actualidá. Exemplos d'estes metátesis inclúin l'enclín a cometer errores ortográficos en pallabres sánscrites como priyadarshi (unu de los títulos d'Asoka) que ye escritu equivocadamente como priyadrashi o dharma as dhrama.[14] Anguaño en kalasha úsase la pallabra driga (sánscritu: dirgha 'llargu').[14] Palula usa drubalu (sánscritu: durbala 'débil') y brhuj (sánscritu: bhurja ' Betula' ).[14] El cachemiro usa drolid (sánscritu: daridra 'aprobetáu') y krama (sánscritu: karma 'trabayu, aición').[14] Les llingües pahari occidentales (como'l Dogri), el Sindhi y el Lahnda (panyabí occidental) tamién amuesen esti enclín del dárdico a la metátesis anque nun se consideren llingües dárdicas, por casu en panyabí la pallabra drakhat (del persa: darakht 'árbol').[5][15]
Los numberales en distintes llingües dárdicas son:[16]
GLOSA | Kohistani | Chitral | Kunar | Kashmiri | PROTO- DÁRDICO | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Bateri | Gowro (Gabral) | Kalami (Bashkarik) | Maiya (Jijāli) | Torwali | Kalasha (Rumbur) | Khowar | Dameli | Gawar-Bati | Pashayi Norocc. | |||
'1' | yac̚ | ekʰ | aːk | ʌkʰ | ek | ek | i | ɛk | yɜkʰ | i | ɐkʰ | *ek |
'2' | du̝ː | du̝ː | duː | dṳː | du | du | ʤʊ | d̪ʊ | d̪oː | do | zɨ | *dui(ː) |
'3' | ʈ͡ʂɑː | ʈ͡ʂŭɐː | ɬɑː | ʈ͡ʂɐː | t͡ʂa | tɾy | t̪rɔy | t̪ra | ɬyː | tɾaː | tre | *trai |
'4' | ʦor | ʦoːr | ʧoːr | ʦʌoːr | ʧəw | ʧaw | ʧɔr | ʧor | ʦʊɾ | ʧoɾ | ʦoːr | *ʧawr |
'5' | pɑ̃z̥ | pɐ̃ːz | pɑ̃ʧ | pɐ̃ːz | pãy | pɔɲʧ | pɔnʤ | panʤ | pɜns | panʧ | pɐ̃ːʦʰ | *panʧ |
'6' | ʂo | ʂoʰ | ʂo | ʂoʰ | ʂo | ʂo | ʦɔy | ʂo | ʂoː | ʧaː | ʃe | *ʂo- |
'7' | sɑt | sɐːt | sɑt | sɐːt- | sat | sat | sɔt̪ | sat̪ | sɜt̪ | saːtə | sɐtʰ | *saːt- |
'8' | ɑʈ̚ | ɐːʈʰ | aʈ͡ʂ | ɐːʈʰ | aʈʰ | aʂʈ | ɔʃt̪ | aʂ | ɜʂʈ | aʃtə | əːʈʰ | *aʂʈ- |
'9' | nõ | nɐːv | nom | nɐv | nom | nõ | niyɔf | nʊ | n̪oː | naːo | nɐw | *naw |
'10' | daʃ | dɐʃ | daʃ | dʌʲʃ | dəʃ | daɕ | ʤɔʃ | d̪aʃ | d̪ɛʂ | daːi | dɐh | *daś |
GLOSA | Shina | PROTO- SHINA | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Brokskat | Kundal Shahi | Phalura | Savi | Shina | Kohistani Shina | Ushojo | ||
'1' | ek | yɔk | ɑːk | yɛk | ɛk | ɛk | ɛk | *(y)ɛk |
'2' | du | duiː | duː | d̪oː | du | dùː | du | *duiː |
'3' | trə | trɑː | troː | ɬɑː | ʈʂy | ʈʂèː | tʂy | *trɑy |
'4' | ʧor | ʧoːr | ʧoːr | ʨoːɾ | ʧar | ʧɑ̀ːr | ʧar | *ʧoːr |
'5' | puŋs | pɑ̃ːʤ | pɑːnʤ | pãːɲʥ | poʃ | poʃ | poʃ | *pɑnʧ |
'6' | ʂæ | ʃɑ | ʂo | ʂʊˑ | ʂă | ʂɑ | ʂɑ | *ʂɑ |
'7' | sat | sɑt̪ | sɑːt | saːt̪ | sət | sʌt | sɑt | *saːt |
'8' | əʂʈə | aɑ̃ʃʈ | ɑːʂʈ | aːɕ | ãʂ | ɑ̃ʂ | ɑʈʰ | *aʂʈ- |
'9' | nu | nɔ̃ː | nũː | n̪oː | nau | nʌ̃õ̯ | nəo | *naw |
'10' | daʃ | dɑy | dɑːʃ | d̪ɛɕ | dai | dàːy | dae | *daʃ |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.